Hoodstuk 1 De klassieke rechtvaardigingstoets.docx

Normatieve problemen: enkele schijnbare oplossingen Filosofie = moederwet. Waaruit andere wet. gegroeid/op onderbouwd zijn Filosofische deelgebieden: Kennisleer (epistemologie): onderzoekt aard, oorsprong, voorwaarden voor reikwijdte v/kennis Metafysica: leer die x werkelijkheid onderzoekt zoals...

Normatieve problemen: enkele schijnbare oplossingen Filosofie = moederwet. Waaruit andere wet. gegroeid/op onderbouwd zijn Filosofische deelgebieden: Kennisleer (epistemologie): onderzoekt aard, oorsprong, voorwaarden voor reikwijdte v/kennis Metafysica: leer die x werkelijkheid onderzoekt zoals gegeven uit zintuigelijke/instrumentele waarneming, maar op zoek gaat nr wezen v/werkelijkheid & wat erachter zit (wat bestaat er allemaal n wat x, bv. Schaduw) Esthetica: leer v/zintuigelijke waarneming: tak v/filosofie die zich bezighoudt met schoonheid n kunst Moraalfilosofie: Ethiek/moraalfilosofie: goede daden | Rechtsfilosofie: goede wetten Politieke filosofie: goede samenleving Oplossing voor normatieve probs: Toelaten: mogen | verplichten: moeten | verbieden: x mogen Gerelateerde normatieve problemen Gerelateerde probs: sociale rollen + natuurlijke determinanten bepalend voor opl. Mag politicus verkeerswet overtreden of mag dokter medisch geheim doorbreken Ongerelateerde normatieve problemen Ongerelateerde probs: prob heeft betrekking op alle mensen Mag je abortus plegen of mag je wapen dragen Beredeneerde oplossing via rationele argumentatie Onberedeneerde oplossingen Onberedeneerde opl. Door beroep te doen op geloof, emotie n feitelijke toestand (vermijden als argument) Geloof Geloof: mist overtuigingskracht nr mensen met ander/x geloof Merkwaardig dilemma v/Euthyphro (Plato): Hoe kan men zich moreel verantwoorden? Euthyphro wil z’n vader aangeven door moord op slavin: “Tegen de wil v/Goden” Socrates: “Goden schrijven dit gedrag voor omdat op zichzelf moreel is” God willekeurig karakter: God wilt x dat we stelen (reden onbekend) Stelen op zich kan goed/slecht zijn God wilt x, maar weet x wrm Stelen op zichzelf is immoreel, mening v/God overbodig zelf redeneren (reden bekend) Geloof kan wel bron v/ethiek zijn, maar als argumentatie v/moreel beslissingen telt x! Emoties X verwerping v/basisemoties (schaamte, schuld) i/opinie x betrouwbaar Ongenoegen over morele emoties bij homofilie, lijfstraffen Grenzen morele intuïties x oplossing, soms nog erger Wraak vergelding, morele walging Democratie eist rechtvaardigheid: motiversingverplichting (waarom) Mensen hebben dikwijls eerst emotionele opvatting, nadien verbloemen/opkleden met obj. n beredeneerde argumenten Feitelijke toestand X verkeerd gebruiken bij rechtvaardiging (naturalistic fallacy) Feitelijke toestand = verklaren, begrijpen, voorspellen (x toegelaten als argument) Normatieef oordeel = rechtvaardigen, aanvaarden, verwerpen Juridisch kader dekt x alle normatieve probs: wat is menselijk wat vindt wet Normatieve problemen: de rationele benadering Argumentatie: logische argumenten + wet. feiten Gevolgen: tegen geloof, emoties of feitelijke toestand ingaand verstand heeft x ongelijk Voorbeelden Incest Broer + zus seks: 4 kinderen, 3 gehandicapt BE: x probleem wel wet dat huwelijk tussen familie verbiedt (seks x verboden) DUI: seks verboden man v/koppel veroordeeld tot 3j. gevangenisstraf + beschuldigd v/vrijwillig toebrengen fysieke schade aan ¾ v/kinderen Rationele argumenten Irrationele argumenten Bescherming v/gezin als fundamentele sociale eenheid binnen samenleving Bescherming v/kwetsbare gezinsleden tegen minder nobelede bedoelingen v/ouders Bedreiging v/psychosociaal welzijn v/potentiële nakomelingen Gevolgen voor gezondheid v/nakomelingen Incest is vies Vrijwel overal i/wereld is taboe Kind in de vijver Je loopt langs vijver n kind is aan verdrinken Je loopt door n kind verdrinkt: schuldig verzuim strafbaar Je helpt kind: morele plicht Kind in Afrika Je krijgt post v/Unicef voor maandelijkse bijdragen om kinderlevens te redden Je gooit post i/vuilbak: x strafbaar beroep op medeleven v/mensen Je stort maandelijks: mooi gebaar x verplicht Peter Singer X rationele argumenten om verschil i/behandeling kinderen te rechtvaardigen Alle mensen = gelijkwaardig Wnnr mensen i/nood zijn, moet je helpen als eigen leven hieronder x lijdt Verdrinkingsdood & hongersdood zijn te vermijden “Ik ben niet de enige die kan helpen” = x argument Enige nuance: Verschil i/afstand (fysiek & psychologisch) + betrouwbaarheid v/goede doelen Jeremy Bentham: de morele calculus (utilitarisme) Schonk eigen lichaam aan wet. contra: lijfstraffen, doodstraf, strafrechtelijke verminkingen Open mind over homoseksualiteit n zelfbevrediging Verzet tegen irrationele morele emoties als leidraad voor normatief handelen – alleen redelijke beginselen Adagium: the greatest happiness of the greatest number Utilitarisme = morele waarde v/handeling afmeten aan bijdrage die ze levert aan alg. nut (welzijn n geluk v/mensen) Ga na wat grootste geluk EN leed is, maak calculatie v/bepaalde daad 2 daden: welke levert meeste nut op? Aanvaardt x moreel paternalisme (examenvraag) Hedonisme (Hedone – geluk) = nutsbalans bekijken los v/idealen & principes Meer plezier n minder verdriet/pijn “Nut” (utiliteit) drukt pos. n neg. dimensie beter uit dan “geluk” Becijferbaar rekening houdend met lustbevrediging, lange termijn Bv. dierenleed i/agro-industrie Gebaseerd op psychologisch feit: ieder mens streeft eigen geluk na Casus: Dwerg Manuel Wackenheim: dwerggooien Wackenheim: ultieme nutsbalans, alle deelnemende partijen veel plezier Frankrijk: verboden omdat i/strijd met menswaardigheid NY: commissie mensenrechten zelfde oordeel FR Probleem: hvlheid geluk/leed per gebeurtenis verschilt per persoon + subj. hoe universeel berekenen, nutsbalans moeilijk becijferbaar Consequentialisme = alleen kijken nr gevolgen v/daad verwerpt beginselen = enkel resultaat telt Bv. liever farmaceutische ontw. Dan moeder Theresa die voorbehoedsmiddelen/pijnstillers verbiedt Utilitarist keurt handeling x af als deze x (neg.) hedonistische gevolgen heeft Probleem: botst met diepe intuïties, i/strijd met moreel gevoel Tramdilemma (trolley dilemma) Stuurloze tram rijdt alleen, 2 keuzes: Onpersoonlijk dilemma: jij staat aan hendel (passieve deelname) Laten rijden: 5 pers. op spoor gebonden = dood Hendel overhalen: 1 pers. op spoor gebonden = dood Persoonlijke dilemma: je duwt (x) met intentie (actieve deelname) Laten rijden: 5 personen dood Dikke man voor tram duwen: pers. overleven maar man dood Nuances: verschil i/opzet, collateral damage, onschuld v/dikke man Makkelijker pechvogel dan onschuldige doden Vervangbaarheidsargument (met dieren) Dieren: voorwerp v/ethische consideratie Totaal geluk vermindert x bij vervanging oud dier voor nieuw dier: moreel aanvaardbaar Gedode dier mag x lijden + vervanging mag x leed brengen aan mensen/dieren v/omgeving Heeft immoreel karakter + onwaardig om dier als wisselbaar voorwerp te zien Nominalisme = alleen individuele nutbalansen Totaalbalans pos.: handeling goed totaalbalans neg: handeling slecht Elk balans: eigen waarde Bv. film “Rope” – James Steward: moorden voor plezier, andere persoon zal ‘toch niets v/leven maken’ Probleem: Moral Monstrosity: goedkeuren v/moraal onaanvaardbare daden Bv. goedkeuren v/groepsverkrachting: groepsplezier is groter dan leed verkrachte Immanuel Kant: de morele plicht (deontologisme) – intentiemoraal Deontologie = juistheid v/handelingen moet gebaseerd worden op absolute gedragsregels (meer wiskundige analyse) Intentiemoraal (categorische imperatief) Categorische imperatief: “Handel steeds i/overeenstemming met regel waarv/je kunt willen dat universele wet wordt” Universele regels vinden via bewijzen (wiskundig), morele plicht is vrijblijvend Intentiemoraal: goede zit i/morele plicht (intentie) die iemand voelt om regel te volgen (x i/gevolgen) Mensen moeten handelen volgens regels waarv/je mag aannemen dat elk mens met rationele wil deze zal volgen Afwijking: drogredenen of stoornissen Eenmaal zelf oplossing voor prob (keuze gemaakt): dan begrijp je x meer wrm iem andere keuze zou maken “Zie je medemens nooit alleen als middel, maar ook altijd als doel”: vrouw = x seksobject Probleem – gevolgen = zeer ! Bv. vliegtuig vliegt af op gebouw: vliegtuig neerhalen of laten invliegen i/gebouw Kant: 501 mensen dood: bekijk piloot x als middel maar als mens Gevolgen wet vliegtuig neerhalen: maar 1 mens dood: 1 mens herleiden tot middel Kant soms te extreem, er is ook maar 1 beginsel Intrinsiek goed en slecht Casus: Nodigt ‘zogenaamde’ vriend uit + wilt hem vermoorden: per ongeluk x vergif maar suiker i/koffie Nodigt vriend uit + wilt hem x vermoorden: per ongeluk gif i.p.v. suiker i/koffie Moreel opzicht: mislukte poging (met intentie) erger dan ongeluk 11-jarigen kijken vooral nr gevolgen: vinden ongeluk veel erger Intenties x per se uitgeschakeld kunnen/mogen worden Volgens Kant: vatbaar voor reden + iets doen uit vrije wil (keuzevrijheid) Casus: ‘Is pedofilie intrinsiek slecht?’ Slecht gevoel maar pedofielen zo geboren (x intrinsiek slecht) Pilletje nemen tegen pedofilie X nemen: moreel intrinsiek slecht Wel nemen: moreel intrinsiek goed Eenmaal je keuze krijgt (vrije wil): dan kan bepaald gedraag moreel onacceptabel worden “Ought implies can”: we moeten allemaal ons best doen om betere mensen te worden Probleem: zonder vrije wil, x moraal + alleen i/recht spreken over absolute beginselen Radicale plichtenmoraal Plichtenmoraal: niemand kan regel verwerpen, x concentreren op gevolgen v/handelen, maar op vraag of iedereen regel tot beginsel kan nemen Probleem: zijn er wel universele beginselen? John Rawis (volgeling van Kant) – “The theory of justice” Fictieve mensen: onderhandelen over grondslagen v/toekomstige samenleving Waar: ruimtetuig op weg nr leefbare planeet Onvoorspelbaarheid: mensen verplicht onpartijdig zijn Voordelen konden nadelen worden Talenten konden handicaps worden Onzekerheid: mensen hadden recht op primaire “goederen” Individuele vrijheden, recht op bescherming, recht op waardigheid Indekken tegen neg. risico’s Difference principle: ongelijkheid alleen rechtvaardig als voordeel is voor minder begunstigden Mensen laten kiezen: risico n zekerheid kiezen voor zekerheid (risico bij succes kan meer bieden) De fluit van Amartya Sen (reactie op Rawis) Amartya Sen: nooit alg. consensus, ondanks elementaire afspraken versch. theorieën voor rechtvaardigheid Casus: 3 jongeren n 1 fluit Anne: muzikaal talent + kan met fluit prachtige melodieën spelen/anderen vermaken Carla: heeft fluit gemaakt, zonder haar was er x fluit Bob: arm, fluit zou welkomgeschenk zijn want dan heeft hij eindelijk speelgoed Wie heeft recht op fluit? Anne: creëren v/max. nut (utilitarisme) Carla: recht op eigendom (liberalistisch) Bob: afremmen v/toevallige ongelijkheid (egalitaristisch) Conclusie: Kantiaanse moraal stelt grenzen aan pers. autonomie n brengt vorm v/paternalisme met zich mee overtreft pers. opinies De klassieke rechtvaardigingstoets (compromis tussen Bentham en Kant) Duidelijke onderscheid tussen handeling n maatregel Handeling gerechtvaardigd: controversefase Maatregel gerechtvaardigd: interventiefase Fundamentele beginselen: waardigheid, vrijheid, gelijkheid, legitimiteit 2 partijen die discussie voeren: pro partij + contra partij Absolute beginselen (beginsel dat nooit geschonden kan worden) bestaan x i/moraalfilosofie, alles is relatief Handeling: controverse fase (wat vind ik ervan?) De schendingsfase (beginsel) Onderzoeken of handeling beginsel schendt Bewijslast ligt bij partij die i/schending gelooft: contra partij Formuleer beginsel Toon aan dat beginsel alg. aanvaard is Door ethische, politieke n religieuze gezagsdragers of juridisch onderbouwd Toon aan dat beginsel op consensus rust aantonen dat beginsel effectief geschonden is Pro partij: bewijzen dat beginsel x geschodne is Herdefiniëring v/beginsel, vrijheid, plicht Handeling valt buiten bereik v/beginsel Onderscheiden v/soorten beginselen Voorwaardelijke of onvoorwaardelijke rechten Functioneel recht (enkel inroepen als je plicht vervult) De overtreffase (hoger beginsel) Pro partij geeft toe beginsel is geschonden overtreffase Handeling toch rechtvaardigen Handel is hoger conformerend beginsel Formuleer beginsel + aantonen dat handeling i/overeenstemming was met beginsel Toon aan dat beginsel hoger staat dan geschonden beginsel Hiërarchie onder beginselen Hiërarchie onder beginselen: Individueel collectief Individuele beginselen komen boven groepsbeginselen Fundamenteel afgeleid recht X-controversieel controversieel Iets dat iedereen aanvaard staat boven iets controversieel 1 meerdere geschonden beginselen Basisbehoefte supplementaire behoefte Handeling is kern handeling is periferie v/beginsel Al deze technieken = controversieel Als contra partij toegeeft dat hoger beginsel geschonden beginsel overtreft, stopt discussie De uitzonderingsfase (justified exception) Contra partij geeft x toe dat er hoger beginsel is uitzonderingsfase Pro partij: aantonen dat geschonden beginsel uitzondering is n toch rechtvaardig kan zijn i/die specifieke situatie Moraliteit, noodzaak, proportionaliteit/evenredigheid (I/Amerikaanse Supreme Court is uitzonderingsfase x toegestaan) Moraliteit (gerechtvaardigd doel) Handeling is i/overeenstemming met (+)1 normatieve principes Alleen fundamentele principes Bv. bij dwangbehandeling n dwangmedicatie mogelijk als er gevaar is voor gezondheid/veiligheid v/anderen Veiligheid is hoger beginsel Noodzaak (subsidiariteitseis) Handeling is noodzakelijk, anders schendig v/ander fundamenteel beginsel, afweging v/: Onwenselijke gevolgen + realistische alternatieven (aantonen: onhaalbaar, erger maken) Proportionaliteit (passend evenwichtig) Evenwicht tussen middel n doel Direct: wijzen op wanverhouding tussen middel n doel Indirect: wijzen op onwenselijke gevolgen v/bepaald middel of bepaald doen Geen buitensporige gevolgen (ook x lange termijn) Maatregel: interventiefase (wat doe ik eraan?) Welke maatregel is aanvaardbaar, x i/strijd met beginsel? Behoud v/bestaande, afschaffing onwenselijke, invoeren nieuwe Zelfde strategie als controverse fase