परिणाम સંચાલન PDF

પરિવર્તન સંચાલન ◤ BY DR. HETALBEN P. CHANIYARA  ◤ પ્રાસ્તાવિક ▪ વિશ્વ ગતિશીલ છે અને તેમાં સતત ફેરફારો થયા કરે છે. પરિવર્તન એ વિશ્વની સ્વભાવગત પ્રક્રિયા છે. એક અનિવાર્ય તત્વ છે. ▪ " You cannot step into the same river twice." ▪ "પ...

પરિવર્તન સંચાલન ◤ BY DR. HETALBEN P. CHANIYARA  ◤ પ્રાસ્તાવિક ▪ વિશ્વ ગતિશીલ છે અને તેમાં સતત ફેરફારો થયા કરે છે. પરિવર્તન એ વિશ્વની સ્વભાવગત પ્રક્રિયા છે. એક અનિવાર્ય તત્વ છે. ▪ " You cannot step into the same river twice." ▪ "પરિવર્તન એ સંસારનો નિયમ છે. - કૃષ્ણ ▪ પરિવર્તન એ કુદરતી અને સર્વવ્યાપી ઘટના છે તે જીવનનો ક્રમ છે કોઈપણ ધંધાકીય એકમનું વ્યવસ્થા તંત્ર એ એક વિશાળ તંત્રનુંએક અંગ છે, તેથી તેપણ ગતિશીલ છેતેમાંપણ સતત પરિવર્તનો થયા કરેછે.  પરિવર્તનનો ખ્યાલ ◤ ▪ પરિવર્તન એટલેઆપેલ પરિસ્થિતિમાંફેરફાર. ▪ " જુદા બનવુંકેઅલગ સ્વરૂપ આપવુંઅથવા શરૂકરવું." ▪ "પરિવર્તન"નો અર્થ પણ જૂના પ્રત્યેનો અસંતોષ અનેનવામાંવિશ્વાસ. ▪ જ્યારે પ્રવર્તમાન પરિસ્થિતિ બદલાઈ છે ત્યારે પરિવર્તન થયું એમ કહેવાય છે. ગતિશીલ સમાજમાં અને તેના વિવિધ ક્ષેત્રોમાં આવા પરિવર્તનો સતત થયા કરેછે. ▪ દા. ત. આર્થિક ક્ષેત્ર તેજી - મંદી આવેછેઅનેટેકનોલોજીકલ પરિવર્તનો એ તો આધુનિક ઔદ્યોગિકીકરણનુંએક મહત્વનુંલક્ષણ છે. ▪ આ રીતેપરિવર્તનનો એ જગતનો ક્રમ છે.  ◤ ▪ પરિવર્તન એ પ્રગતિની નિશાની... ▪ પરિવર્તન અનેક્રાંતિ એ બેજુદાજુદા ખ્યાલો છે.  ◤ પરિવર્તનનુંસંચાલન એટલેશું? ▪ "પરિવર્તનનું સંચાલન એટલે કોઈપણ ધંધાકીય એકમમાં દાખલ થવા દબાણ કરતા ફરજિયાત કે સ્વૈચ્છિક પરિવર્તનોનેવૈધિક કેઅવૈધિક રીતેસફળતાપૂર્વક પ્રસ્થાપિત કરવા માટેવ્યૂહાત્મક પદ્ધતિઓ અથવા અભિગમોનું આયોજન, અમલીકરણ અનેસમીક્ષા કરવાનુંકાર્ય."  ◤ ▪ સંચાલનના સંદર્ભમાંપરિવર્તન એટલેસુઆયોજિત વ્યવસ્થાતંત્રીય પરિવર્તન. ▪ અને સુઆયોજિત વ્યવસ્થાતંત્રીય પરિવર્તન એટલે ધંધાકીય એકમના આંતરિક અને બાહ્ય પર્યાવરણમાં આવેલા પરિવર્તનો સાથે અનુકૂલન સાધીને વધારે અસરકારક રીતે ધ્યેય સિદ્ધિ અર્થે વ્યવસ્થા તંત્રના માળખામાં, વ્યુહ રચનામાં, નીતિઓમાં, આંતરિક પર્યાવરણમાં સંચાલન કાર્યશૈલીમાં કે સંચાલનની ફિલસૂફીમાં ઇરાદાપૂર્વકના પરિવર્તનો અથવા ફેરફારો દાખલ કરવાનો સુવ્યવસ્થિત પ્રયત્ન.  પરિવર્તન વ્યવસ્થાપન પ્રક્રિયા ◤  ◤ કર્ટ લેવીનનુંપરિવર્તન પ્રક્રિયાનુંમોડલ ▪ ત્રણ સોપાનો: ▪ (૧) જૂની પદ્ધતિઓ દૂર કરવી. (Unfreezing) ▪ (૨) નવી પદ્ધતિઓ શીખવવી અથવા પરિવર્તિત્તા (Changing) ▪ (૩) નવી પદ્ધતિઓનો અમલ કરવો. (Refreezing) ◤  વ્યવસ્થાતંત્રીય પરિવર્તન માટેજવાબદાર પરિબળો ◤ ▪ (અ) આંતરિક પરિબળો: ▪ (બ) બાહ્ય પરિબળો: ▪ વિસ્તૃતીકરણ ▪ હરીફોની પ્રવૃત્તિઓ ▪ વિભાગના કદમાંવધારો ▪ સરકારની નીતિ ▪ કર્મચારીઓમાંફેરફાર ▪ સામાજિક અનેસાંસ્કૃતિક પરિબળો ▪ નવા અધિકારીની નિમણૂક ▪ વસ્તી વધારો ▪ પેદાશ, સેવા અનેપદ્ધતિમાંફેરફારો ▪ ટેકનોલોજી ▪ સ્વાર્થ ▪ આંતરરાષ્ટ્રીય અર્થતંત્રની પરિસ્થિતિ ▪ બિનકાર્યદક્ષ અધિકારીનો પ્રશ્ન ▪ સુધારા કરવાની જરૂરિયાત  પરિવર્તન વ્યવસ્થાપનનુંમહત્વ ◤ ▪ પરિવર્તન વ્યવસ્થાપનનુંમહત્વ: ▪ પ્રતિકાર ઘટાડવો ▪ વ્યવસાય સાતત્યની ખાતરી કરવી ▪ કર્મચારીની વ્યસ્તતા વધારવી ▪ ઓપ્ટિમાઇઝિંગ સંસાધન  ◤ પરિવર્તન વ્યવસ્થાપનનુંમહત્વ ▪ માર્કેટ ડાયનેમિક્સ સાથેઅનુકૂલન ▪ સતત સુધારણાની સંસ્કૃતિ નુંનિર્માણ ▪ જોખમો ઘટાડવા ▪ વ્યુહાત્મક ઉદ્દેશો સાથેસંરેખિત ▪ સંસ્થાકીય સ્થિતિસ્થાપકતા કેળવવી  સંસ્થામાંફેરફારના વિસ્તૃત પ્રભાવ (Impact of Change in Any ◤ Organization): ▪ 1. કાર્યપ્રણાલીઓમાંફેરફાર: જ્યારેકોઈ નવી નીતિ, પ્રોસેસ અથવા ટેકનોલોજી લાગુકરવામાંઆવેછે, ત્યારેવર્તમાન કાર્યપદ્ધતિઓમાંમોટા ફેરફારો થાય છે. ઉદાહરણ: નવી સોફ્ટવેર સિસ્ટમ લાવવાથી કામ કરવાની રીત બદલાય છે, જેનો સીધો પ્રભાવ કર્મચારીઓના દૈનિક કાર્ય પર પડેછે.  ◤ ▪ 2. માનસિક અનેભાવનાત્મક પ્રભાવ: ફેરફારના કારણેઘણા કર્મચારીઓમાંઅસુરક્ષાનો અનુભવ થાય છે, ખાસ કરીનેજ્યારેફેરફાર તેમના કાર્ય પર અસર કરે છે. ▪ સકારાત્મક પ્રભાવ: જેલોકો બદલાવનેસ્વીકારેછે, તેઓ નવી તક અનેવિકાસના અવકાશ તરીકેતેનેજોવેછે. ▪ નકારાત્મક પ્રભાવ: કેટલીકવાર ફરીથી સમાયોજન કરવામાંતકલીફ પડેછે, જેકામના તણાવ અનેપ્રદાન ઘટાડે છે.  ◤ ▪ 3. સંસ્થાકીય સંસ્કૃતિ અનેમૂલ્યો પર અસર: ▪ ફેરફાર નવી સંસ્કૃતિ લાવેછે, જેનવા મૂલ્યો, કાર્યશૈલી અનેતાલીમના પ્રકારેસાથ આપેછે. ▪ ઉદાહરણ: એક કર્મચારી કેન્દ્રિત સંગઠન વધુ ટેકનોલોજી પર આધારિત હોય તો તે સામૂહિક કામ અને સંબંધોમાંબદલાવ લાવી શકેછે.  ◤ ▪ 4. ઉત્પાદનક્ષમતા અનેપરિણામો: ▪ જ્યારે ફેરફારો યોગ્ય રીતે અમલમાં મૂકવામાં આવે છે, ત્યારે તે ઉત્પાદનક્ષમતા અને ગુણવત્તા બંનેને વધારવામાંમદદરૂપ થાય છે. ▪ હકારાત્મક ઉદાહરણ: નવી ટેકનોલોજી અથવા પ્રોસેસ કાર્યની ઝડપ અનેશ્રેણીમાંસુધારો લાવેછે. ▪ નકારાત્મક ઉદાહરણ: સમાપ્ત ન થાય તેવા ફેરફારો અથવા યોગ્ય તાલીમના અભાવેકાર્યક્ષમતા ઘટી શકેછે.  ◤ ▪ 5. કર્મચારીઓમાંતાલીમ અનેવિકાસ: ▪ ફેરફાર નવા કૌશલ્યનો અભ્યાસ કરવાની જરૂરિયાત ઉભી કરેછે. ▪ ઉદાહરણ: જો નવી ટેકનોલોજી અમલમાં મૂકી હોય, તો કર્મચારીઓને તેની યોગ્ય તાલીમ આપવામાં આવે છે.  ◤ ▪ 6. નેતૃત્વની ભૂમિકા: ▪ સંસ્થાના નેતાઓએ બદલાવનેસફળ બનાવવા માટેઆગળ વધવુંપડેછે. ▪ શ્રેષ્ઠ પ્રથા: પરિવર્તન માટે દ્રષ્ટિકોણ અને સ્પષ્ટ ઉદ્દેશ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે મજબૂત નેતૃત્વ જરૂરી છે. ▪ વિકલ્પ: આકસ્મિક નેતૃત્વ અભાવ પરિવર્તનનેઅસ્થિર બનાવેછે.  ◤ ▪ 7. ગ્રાહકો અનેબજાર પર અસર: ▪ ફેરફારના કારણેઉત્પાદનો અનેસેવાઓની ગુણવત્તા તેમજ ગ્રાહકો સાથેના સંબંધોમાંફેરફાર થાય છે. ▪ ઉદાહરણ: પ્રોડક્ટ ડિલિવરી સિસ્ટમમાંસુધારો ગ્રાહકોના સંતોષમાંવધારો કરી શકેછે.  ◤ ▪ 8. નમનશીલતા અનેસ્પર્ધાત્મકતા: ▪ ફેરફાર સાથેનમનશીલતા દાખવતી સંસ્થાઓ વધુનવીન બની શકેછેઅનેતેમના બજારમાંવધુમજબૂત સ્પર્ધક બની શકેછે.  ◤ ▪ 9. સંચાર અનેફીડબેક: ▪ ફેરફાર દરમિયાન કર્મચારીઓ અનેનેતૃત્વ વચ્ચેમજબૂત સંવાદ જાળવવો મહત્વપૂર્ણ છે. ▪ ફાયદા: ફીડબેક સાથેકામના અભિગમમાંસુધારો થાય છેઅનેકઠિનાઈઓનેપાર કરવી સરળ બનેછે.  ◤ ફેરફારનેસફળ બનાવવા માટેજરૂરી સ્ટ્રેટેજી ▪ કાર્યપદ્ધતિઓની આગોતરી યોજનાઓ બનાવવી. ▪ કર્મચારીઓ માટેમાર્ગદર્શિકા અનેતાલીમ સુનિશ્ચિત કરવી. ▪ પરિવર્તન પ્રત્યેસંસ્કૃતિમાંહકારાત્મક અભિગમ લાવવો. ▪ સતત પ્રગતિનુંમૂલ્યાંકન અનેજરૂરી ફેરફારો લાગુકરવું.  ◤ ઉપસંહાર ▪ પરિવર્તન વ્યવસ્થાપન એ એક સંરચિત અભિગમ છે જે સંસ્થાઓને ફેરફારોને વધુ અસરકારક રીતે અમલમાં લાવવામાં મદદ કરે છે ઉપરાંત સંસ્થાની એકંદર અનુકૂલનક્ષમતા અને સફળતામાં પણ યોગદાન આપેછે.