GESCHIEDENIS TOETS 15 MEI.docx

GESCHIEDENIS **[Koude oorlog wordt mondiaal conflict]** 1\) Azië; China w communistisch in 49 (nogsteeds zo)\ verlies van dit land richt aandacht v de VS op Azië -VS raakte in Azië in 2 conflicten rechtsreeks betrokken\ \*Koreaoorlog (Noord-Korea nog altijd communistisch)\ \*Vietnamoorloog -Ande...

GESCHIEDENIS **[Koude oorlog wordt mondiaal conflict]** 1\) Azië; China w communistisch in 49 (nogsteeds zo)\ verlies van dit land richt aandacht v de VS op Azië -VS raakte in Azië in 2 conflicten rechtsreeks betrokken\ \*Koreaoorlog (Noord-Korea nog altijd communistisch)\ \*Vietnamoorloog -Andere KO-conflicten\ \*Afghanistan\ \*Cambodja 2\) Afrika; daar start decolonisatie\ VS en SU zijn hier voorstander van, maar ze verwachten wel dat als het land onafhankelijk wordt, ze kiezen tussen communisme of kapitalisme -leidt tot conflicten in: Angola, Ethiopië en Mozambique -Amerika; KO-conflicten: Cuba, El Salvador, Grenada en Nicaragua **H5. DE CUBACRISIS** = een van gevaarlijkste perioden uit Koude Oorlog, want conflict dreigde uit te monden tot regelrechte kernoorlog tussen oost en west **1. [Achtergrond van Cubacrisis]** -Cuba; was Spaanse kolonie\ -1895-98 oorlog tegen Spanje met hulp v VS\ Cuba w onafhankelijk maar VS blijft achter schermen wel waken over haar belangen;\ ze krijgen marinebasis op Cuba -president Batista domineerde vanaf jaren '30 de Cubaanse politiek; vestigde dictatuur en er was heel wat corruptie. Ook sociale omstandigheden waren heel slecht\ toch steunde VS hem omwille v economische belangen\ VS had veel bedrijven op Cuba -ontevredenheid groeit in Cuba; staatsgreep v communist Fidel Castro\ Batista vlucht, Castro nieuwe president -voert 2 hervormingen door;\ herverdeling v gronden\ buitenlandse bedrijven worden genationaliseerd -VS reageren met handelsboycot, willen Castro weg omdat\ Castro zocht steun bij SU\ Castro riep alle Latijn-Amerikaanse landen op om communistische revoluties te plegen -Invasie in de Varkensbaai (Bay of Pigs); april 1961\ = invasie van anticommunistische, Cubaanse bannelingen in Cuba, met steun v CIA, Amerikaanse inlichting en spionage\ inval mislukt door verschillende blunder; VS geen rekening met tijdsverschil -gevolgen; 1)Cuba nam Amerikaanse dreiging ernstig en vroeg SU verdedigingswapens\ 2)Amerika leed gezichtsverlies (schamen)en stuurde spionagevliegtuigen boven Cuba; hiermee konden ze bewijzen dat SU kernraketten had geïnstalleerd op Cuba **2. [De Cubacrisis]** = op Cuba, bondgenoot SU, staan kernraketten en langeafstandsraketten, VS wil da niet -Amerikaans standpunt; VS overweegt 3 mogelijke opties\ niet reageren\ luchtaanval op de raketten\ blokkade; president Kennedy kiest hiervoor om vrede te bewaren -Russisch standpunt; SU rechtvaardigt zn wapenleveringen aan Cuba omdat VS ook kernwapens had geïnstalleerd in Europa; GB, Italië en Turkije; grenst aan SU -Chroesjtsjov, partijleider v SU, doet voorstel aan VS\ \*SU; levert geen wapens meer aan Cuba\ verwijdert wapens die daar al staan \*VS in ruil; blokkade opheffen\ wapens uit Turkije weghalen\ beloven Cuba niet aan te vallen -VS akkoord met voorstel, maar zegt niets over Turkije\ trekken wapens uiteindelijk terug -overwinnaar Cubacrisis; geen of allebei\ \*VS; SU verwijderde alle kernraketten uit Cuba en leverde er geen meer\ \*SU; VS hief blokkade of, wapens uit Europa verwijderd en beloofde Cuba n aan te vallen\ + Cuba bleef communistisch; SU had bondgenoot in achtertuin vd VS **H6. HET EINDE VAN DE SOVJET-UNIE** **1. [Chroesjtsjov en Brezjnev, dooi en stagnatie]** -na WOII is SU rampgebied\ \*miljoenen doden\ \*verwoeste industrie\ \*gehalveerde productie\ bij wederopbouw krijgen zware industrie(steenkool n ijzer) en bewapening voorrang ipv voedsel en andere consumptiegoederen\ verscherpte terreur voorkomt protest -Stalin sterft 1953; opvolger Chroesjtsjov\ klaagt misdaden v Stalin aan\ = destalinisatie (dooi); weg van alles dat met Stalin te maken heeft\ meer aandacht aan landbouw en consumptiegoederen -lancering 1^ste^ satelliet (1975)\ -lancering 1^ste^ bemande ruimtevlucht v Joeri Gagarin\ russen steken hiermee VS de loef af (het beter doen) -maar vrijemeningsuiting nog altijd niet; satellietstaten ondervinden dit ook\ -vb. Sovjettanks maken einde aan vrijer regime in Hongarije 1956 -Chroesjtsjov w afgezet, oa door mislukken v economische plannen en Cubacrisis -opvolger: Breznjev\ opnieuw aandacht aan bewapening\ wie protesteert, opgesloten in **s**trafkampen of psychiatrische instellingen -Satellietstaten ondervinden dat opnieuw persoonlijk\ \*sovjettanks maken einde aan Praagse lente in Tsjecho-Slovakije 1968\ = poging om communistische land meer democratisch te maken\ \*onafhankelijke vakbond in Polen Solidarność/Solidariteit verboden en leiders ervan opgesloten 1981\ er verandert niets, dus het bewind van Breznjev de periode van stagnatie **2. [Het einde van de Sovjet-Unie]**\ -Breznjev opgevolgd door Gorbatsjov (weetje; nobelprijs vrede)\ wil duidelijkheid ipv corruptie\ wil verandering ipv stagnatie -Voert hiervoor heel wat veranderingen door\ vermindering wapenuitgave\ kleine privéondernemingen toegelaten\ opnieuw vrijheid van mening, drukpers en godsdienst\ gevangenen uit strafkampen vrijgelaten -Maar\ productie groeit niet**\ ** inflatie neemt toe\ lage levensstandaard daalt verder -Gorbatsjov organiseert **e**erste vrije parlementsverkiezingen sinds oprichting communistisch Rusland 1989\ wil steun voor hervormingsplannen\ maar radicale hervormers olv Joeri Jeltsin winnen -Daarom geeft Gorbatsjov satellietstaten hun vrijheid\ \*val van Berlijnse muur in Oost-Duitsland -In SU zelf; unie van verschillende republieken roept ene deelstaat na andere de onafhankelijkheid uit\ \*Moldavië, Tajikistan, Letland, Estland, Litouwen, Wit-Rusland, Oekraïne, Azerbaijan, Kyrgyzstan -Jeltsin president v Rusland 1991\ communistische partij **verboden** en SU valt helemaal uit elkaar **H6. DE VERENIGDE STATEN** **1) [Van onafhankelijkheid tot Burgeroorlog (1776-1865)]**\ a. [territoriale eenmaking]\ -13 Britse kolonies aan oostkust voeren strijd tegen GB 1776-83\ werden onafhankelijk en noemen zich Verenigde Staten van Amerika -gebied wordt groter; tot aan westkust\ door gebied te kopen v Frankrijk, Spanje, GB en Rusland\ \* Louisiana afgekocht v Frankrijk\ \* Alaska afgekocht v Rusland\ \ door oorlog te voeren met Mexico en Spanje\ \* Texas veroverd na oorlog met Mexico\ \* Hawaii\ \ gaat ten koste van oorspronkelijke bevolking; indianen\ werden met geweld verdreven en opgesloten in reservaten -Tegenstellingen tussen noordelijke en zuidelijke staten v VS ----------------------------------------------------------------------------------------------------- **NOORD** **ZUID** ---------------------------------------------- ------------------------------------------------------ 1\) Republikeins Democratisch 2\) Stedelijk en geïndustrialiseerd **Agrarisch** met heel wat plantages 3\) Voor protectionisme**\ Voor vrijhandel ** =bescherming van eigen economie en handel 4\) Voor unie Voor grotere zelfstandigheid v deelstaten 5\) Tegen slavernij Voor slavernij **Het twistpunt** 6\) 23 staten met 22mil inwoners 11 staten met 9mil inwoners waaronder 3,5 mil slaven ----------------------------------------------------------------------------------------------------- b\. [ de Burgeroorlog] -republikein Abraham Lincoln wordt tot president verkozen\ men vreesde in zuiden voor afschaffing van slavernij\ daarom scheuren 11 zuidelijke steden zich af en vormen de Geconfedereerde Staten v Amerika -noorden aanvaardt dit niet; breekt burgeroorlog uit die 4 jaar duurt\ noorden wint en slavernij wordt in heel VS afgeschaft -wraakgevoelens blijven in zuiden;\ \*Lincoln vermoord door fanatieke zuiderling\ \*veteranen (oudstrijders) uit zuiden richten KKK op (Ku Klux Klan)\ = racistische beweging, steken huizen v zwarten in brand en vermoorden hen **2) [ VS wordt grootmacht]** -VS doet heel erg goed op economisch vlak; steken Europa voorbij\ er komen goedkope arbeidskrachten uit Europa -WOI brengt Europa zware klap toe en maakt v VS de machtigste staat ter wereld\ \*Amerikaanse economie stijgt door wegvallen v Europese concurrentie\ \*VS wordt beloofde land; arbeiders konden en al auto kopen; de T-Ford -de beurscrash (=crash van Wall Street) maakt einde aan gouden goudperk 1929\ er volgt lange periode v crisis\ president Franklin D. Roosevelt slaagt erin langzaam dij te doen keren -Japanse aanval op Pearl Harbor en Duitse oorlogsverklaring betrekken de VS bij WOII **3) [ De VS: het centrum van de wereld]** -WOII stimuleert Amerikaanse economie; grote vraag naar wapens, ook na WOII valt productieapparaat niet stil;\ \*verwoest Europa heeft nood aan Amerikaanse goederen\ \*koude oorlog zorgt voor werkgelegenheid in wapenindustrie -door de economische 'boom' neemt Democratische Partij (op dat moment aan bewind), heel wat sociale maatregelen\ -idee; iedereen moet mee kunnen genieten van de welvaart\ ze zijn progressief of vooruitstrevend -Republikeinse Partij; ze zijn conservatief of behoudsgezind\ zij verzetten zich tegen een te groot ingrijpen v de overheid\ -idee; Amerika staat voor vrijheid -Republikeinen kwamen aan macht begin jaren '50\ \*zetten heel wat sociale programma's op laag pitje (tijdelijk laten wachten)\ \*KO bereikt hoogtepunt; leidt tot heksenjacht tegen alles wat communistisch is\ \*hechten belang aan defensie en buitenlandse politiek -begin jaren '60 w duidelijk dat door ontbreken v sociale politiek,\ vooral zwarten leven in slecht omstandigheden\ burgerrechtenbewegingen olv Martin Luther King en Democratische Partij presidenten Kennedy en Johnson proberen hier verandering in te brengen -maar; Amerikaanse financiën gaan erop achteruit door\ \*Vietnamoorlog\ \*financiële crisis\ \*economische concurrentie v EU en Japan -het tij keert terug onder Republikeinse president Ronald Reagan\ \*hij start groot offensief tegen wereldcommunisme\ \*Amerikaanse economie hersteld zich\ \*mag zich winnaar vd Koude Oorlog noemen\ VS is wereldleider op begin v 21^ste^ eeuw, zowel politiek als economisch -deze dominante positie leidt tot afgunst en verzet; 11 sept 2001\ aanslagen door Al Qaeda; islamitische terreurbeweging op de WTC torens\ president Bush start hierop oorlog tegen internationaal terrorisme **4) [ Staatsstructuur en verkiezingen in de VS]** -VS = presidentieel regime; president heeft veel macht, maar niet onbeperkt\ -België: parlementair regime -scheiding der machten\ \*uitvoerende macht: president en vicepresident\ -taken president; -leiding vd regering\ -opperbevelhebber vh leger\ -vetorecht over wetgeving (wet ongedaan kunnen maken, het laatste woord) \*wetgevende macht: Congres, bestaat uit; Senaat en Huis van Afgevaardigden\ -bevoegdheden; -wetten goedkeuren\ -land in oorlog sturen\ -president afzetten \*rechterlijke macht: Hooggerechtshof (Supreme Court) + lagere rechtbanken -huidige president Joe Biden, vice-president Harris -presidentsverkiezingen november 2024\ nieuwe president begint januari 2025 aan ambtsperiode v 4 jaar, kan 1 keer herkozen worden\ als president sterft of moet aftreden, vice president president -meestal 2 kandidaten; Democraat en Rupiblikein (soms 3^de^ onafhankelijke kandidaat, KANYE WEST)\ -hiervoor nu voorverkiezingen gehouden bij Democraten en Republikeinen\ wie meest voorverkiezingen wint, wordt door zn partij genomineerd als presidentskandidaat -verkiezingen zelf; elke staat beschikt, naargelang aantal, over aantal kiesmannen\ win je in een staat, dan krijg je alle kiesmannen van die staat, wie meest kiesmannen president **H7. HET BELGISCHE POLITIEKE LANDSCHAP** **1. [Politieke partijen ontstaan uit conflicten]** -bij ontstaan v België zijn er geen echte partijen, wel strekkingen\ \*liberalen; tegen macht v katholieke kerk\ progressief en willen verandering \*conservatieven; katholieken\ leunen aan bij katholieke kerk en meestal katholiek, willen niet veel veranderen, willen behouden -aanvankelijk werken liberalen en katholieken samen, maar na tijdje komen tegenstellingen nr buiten\ richten dus beiden een partij op\ 1) liberale partij 1846 (oudste partij)\ 2) katholieke partij 1884 -in 19^de^ eeuw, na Industriële Revolutie, vinden steeds meer mensen werk in fabriek\ leef- en werkomstandigheden v arbeider enorm slecht\ aantal mensen wil iets aan lot v de arbeiders veranderen en groepeert zich in partij\ = BWP; Belgische Werklieden Partij (socialisten) -liberalen + katholieken + socialisten; 3 traditionele partijen in ons land\ -in loop v 20^ste^ eeuw splitsen ze in Vlaamse en Waalse vleugel en ondergaan naamsveranderingen\ -vb. katholieke partij; CD&V\ liberale partij; Open VLD\ BWP; Vooruit -in 20^ste^ eeuw ontstaan ook nieuwe partijen\ \*radicale socialisten richten communistische partij op\ kenden beperkt succes in Wallonië en Brussel, vandaag PVDA \*strijd voor rechten v Vlaams volk doet nieuwe partijen ontstaan;\ vb. \*in interbellum (periode tussen WO I EN II): -Frontpartij\ -VNV (deze twee Vlaams nationalistische partijen)\ \*na WOII: Volksunie (nu NVA) \*Agalev 1977 neemt voor eerst deel aan verkiezingen\ deze nieuwkomer is aanvankelijk milieupartij, maar legt nu ook nadruk op sociale thema's (groen) \*op einde v jaren '70 richten ontevreden leden v Volksunie het Vlaams Blok\ vinden dat volksunie niet ver genoeg gaat in haar Vlaamse eisen\ -andere programmapunten; migratie en criminaliteit (nu Vlaams Belang) **2. [Hoe beslist België]** -volk duidt via verkiezingen aan wie in parlement zetelt\ 1 partij die absolute meerderheid (\>50%) behaalt is bijne onmogelijk in huidig politiek klimaat -daarom werken partijen samen en vormen coalitie\ de coalitiepartijen leveren de ministers voor de regering -partijen die niet in regering zetelen, horen tot de oppositie **H7.2 DE VERKIEZINGEN** -op 9 juni verkiezingen in België en alle lidstaten v Europese Unie voor h Europees Parlement\ -daarnaast in België ook verkiezingen voor federaal en Vlaams parlement (of Waals of Brussels)\ stemmen hiervoor gebeurt hetzelfde moment en dezelfde plaats -op 13 oktober in ons land verkiezingen voor de gemeente- en provincieraad **1. [Geschiedenis van het stemrecht]** -evolutie kiesrecht;\ 1831; cijnskiesrecht\ alleen wie cijns of belasting betaalde mocht stemmen (m, vanaf 25j) 1893; AMS = Algemeens Meervoudig Stemrecht\ alle mannen hadden minstens 1 stem, je kon 2^de^ en 3^de^ bijkrijgen door bezit en bekwaamheid 1919; AES = Algemeen Enkelvoudig Stemrecht\ alle mannen vanaf 21 jaar stemrecht 1948; vrouwenstemrecht 1980; nu gaan stemmen vanaf 18 jaar Nu; alle meerderjarige... moeten naar de stembus voor de...\ voor Europese verkiezingen vanaf 16 jaar\ = opkomstplicht; je mag blanco of ongeldig stemmen , bent niet verplicht stem uit te brengen -voor verkiezingen voor gemeente- en provincie is er in Vlaanderenstemrecht\ niet geval in Wallonië en Brussel -niet iedereen kan stemmen door; ziekte, werk, reizen, beperking, examens -oplossing; volmacht geven\ dit moet wel gegeven worden uit iemand van dezelfde kieskring -niet gaan stemmen? Je kan boete krijgen\ gebeurt heel zelden -burgers die geen Belgen zijn, maar wel v EU lidstaat afkomstig zijn mogen stemmen voor Europees Parlement\ moeten zich hiervoor laten registreren **2. [Kandidaten]** -partijen maken in elke kieskring lijst op met kandidaten -voorwaarden; Belg zijn, Meerderjarig, In België wonen, je burgerrechten niet kwijt zijn\ -op lijst mogen niet meer kandidaten staan dan er zetels te verdelen zijn\ vb. Vlaanderen; Vlaams Parlement: 16\ Kamer: 21 -op lijst staan niet alleen kandidaten of effectieven, maar ook opvolgers\ zij komen in plaats v verkozen parlementslid als da parlementslid sterft, ontslag neemt of minister -bijzondere plaatsen op lijst;\ \*lijsttrekker; staat bovenaan, vaak bekendste en maakt meest kans om verkozen te worden\ \*lijstduwer; staat onderaan, ook vaak bekende naam of bevestigde waarde, maakt minder kans om v **3. [Stemmen]** -blanco stem; niets invullen of aanduiden\ vaak protesten omdat men niet weet op wie te stemmen -lijststem of kopstem; bolletje bovenaan kleuren\ je stemt voor partij en volgorde v kandidaten -naamstem of voorkeursstem; 1 of meerdere bolletjes naast naam kleuren\ bv. kandidaat waarop je stemt -ongeldige stem; elke stembrief waarop iets getekend of geschreven staat wordt afgekeurd. Ook stemmen voor verschillende partijen is ongeldig\ digitaal kan je niet ongeldig stemmen -het belang van de kopstem\ Wie net niet verkozen is kan kopstemmen nemen.