Пәндік құзыреттілік PDF

**Пәндік құзыреттілік** --- білім беру қызметінде белгілі бір пәндер шеңберіне қатысты білім, білік дағдысы мен іс-әрекетінің сапалық жиынтығы. **Пәндік құзыреттілік** --- білімді игеру деңгейімен,оны практикада қолдану біліктілігі мен дағдысымен сипатталады. **Пәндік**. Оқушылардың пән саласындағ...

**Пәндік құзыреттілік** --- білім беру қызметінде белгілі бір пәндер шеңберіне қатысты білім, білік дағдысы мен іс-әрекетінің сапалық жиынтығы. **Пәндік құзыреттілік** --- білімді игеру деңгейімен,оны практикада қолдану біліктілігі мен дағдысымен сипатталады. **Пәндік**. Оқушылардың пән саласындағы әртүрлі білімдерін, дағдылары мен дағдыларын қолдануы және осы білімді практикада және одан әрі білім беруде және өмірде қолдануы (пән шеңберіндегі әдістерді меңгеру). **Пәндік құзыреттер:** тілдік, коммуникативті-сөйлеу, лингвомәдениеттану. **Тілдік құзіреттілік** -- тілдік жүйені (фонетика, лексика және тіл білімінің басқа салалары), сөйлеудегі тілдік құралдардың жұмыс істеу заңдылықтары мен ережелерін меңгеру, тілді іс жүзінде қолдана білу. Іске асырудың әдістемелік бағыттары: тіл білімі бөлімдерінде білімді меңгеру; әдеби тіл нормаларын меңгеру; әр түрлі қарым-қатынас жағдайында әдеби тілді қолдану дағдыларын дамыту. **Коммуникативті-сөйлеу құзыреттілігі**- сөйлеу теориясын (мәтін, типтер, стильдер, сөйлеу жанрлары) және сөйлеу мәдениетін меңгеру негізінде оқушылардың коммуникативті дағдыларын қалыптастыру. Іске асырудың әдістемелік бағыттары: теориялық білімдерді игеру (сөйлеу мәнерін, түрін, жанрын анықтау дағдыларын қалыптастыру); сөйлеу мәдениетін дамыту (әр түрлі типтегі, стильдегі және жанрдағы ауызша және жазбаша мәлімдемелерді жасау дағдыларын қалыптастыру). **Лингвомәдени құзыреттілік** - студенттердің тілді мәдени құбылыс ретінде білуі, онда көріністер көрініс тапты, толыққанды қарым-қатынасты қамтамасыз ету мақсатында мәдениеттану ұғымдарын қолдану дағдыларын дамыту. Іске асырудың әдістемелік бағыттары: оқушылардың ұлттық таңбаланған тіл бірліктерін меңгеруі (белсенді сөздік қорын толықтыру, тілдік бірліктердің мағынасын, шығу тегін түсіндіру дағдыларын қалыптастыру); ұлттық мәдениеттің құндылықтары мен болмысын түсіну (ұлттық мәдениет туралы білімдерін толықтыру, мәтіндегі мәдени ақпаратты бөліп көрсету және оны өз сөзінде қолдану қабілеттерін дамыту, тіл мен ұлттық мәдениетке құндылықтық көзқарасты дамыту); мәдениеттер диалогында тіл үйрету (әртүрлі тілдер мен мәдениеттердегі ортақ және ерекшеліктерді бөліп көрсету дағдыларын дамыту, басқа халықтар мәдениетінің тілде қалай бейнеленетіні туралы түсінік қалыптастыру, мәдени құндылықтарды құрметтеуге ықпал ету әртүрлі халықтар). Гуманитарлық білім беру процесінде қалыптасатын құзыреттіліктер иерархиясын келесідей көрсетуге болады. **Белгілі бір пәндік құзыреттіліктер**, яғни білім беру пәндері шеңберінде белгілі бір мағынаға ие және қалыптасу мүмкіндігі бар құзыреттер. Мысалдар: көркем мәтін (әдебиет) сюжетінің элементтерін оқшаулау дағдыларын меңгеру; сибиланттар мен с (орыс тілі) дыбыстарынан кейін о және е дауысты дыбыстарын жазуды меңгеру. Тарих ғылымында нақты пәндік құзыреттер студенттердің тарихтың жеке фактілері туралы білімдерін болжайды. Оларды меңгеру үшін мектеп оқушылары бірқатар дағдыларды меңгеруі қажет, мысалы, картаны пайдалану, тарихи оқиғалар мен құбылыстарды түсіндіру үшін хронологиялық кестені пайдалану, Ресей тарихының негізгі кезеңдерін білу. **Жалпы пәндік құзыреттер** оқу пәні шеңберінде негізгі пәндік ұғымдар мен іс-әрекет әдістерін меңгеруді болжайды. Мысалдар: лингвостильдік мәтін талдауын орындау (орыс тілі); көркем мәтінді (әдебиетті) талдау және түсіндіру дағдыларын меңгеру; аса маңызды оқиғалардың (реформалар, революциялар, соғыстар, жаңа мемлекеттердің құрылуы және т.б.) себептері мен салдарын түсіндіру. Белгілі бір пән шеңберіндегі жалпы мазмұн блоктары мен жалпы әрекет әдістері интеграциялық байланыстарды жүзеге асыру және кіріктірілген сабақтарды құру шарты болып табылады. **Негізгі немесе Мета-пәндік құзыреттер** дегеніміз-сипаты мен қолдану дәрежесі бойынша ең әмбебап құзыреттер. Оларды қалыптастыру бірнеше оқу пәндері аясында жүзеге асырылады. Олар білім берудің жалпы (Мета-пәндік) мазмұнына жатады және іс жүзінде пәннен тыс құзыреттер болып табылады. **Пәндік құзыреттер** -- бұл белгілі бір пәндік саладағы нақты іс-әрекетті тиімді орындауға қажетті және жоғары мамандандырылған білімдерді, пәндік іскерлік, дағдылардың және ойлау тәсілдерінің ерекше түрін қамтитын нақты қабілеттер. Атап айтқанда, математика мысалында: математикалық құзыреттілік - бұл мәліметтерді (жағдайды) құрылымдау, математикалық қатынастарды оқшаулау, жағдайдың математикалық моделін құру, оны талдау және түрлендіру, алынған нәтижелерді түсіндіру. Басқаша айтқанда, оқушының математикалық құзыреттілігі күнделікті өмірде туындайтын есептерді шешу үшін математиканы барабар қолдануға ықпал етеді. **Пәндік құзыреттілік** оқушының оқу іс-әрекетінің сапасын анықтауда жетекші орын алады. Пәндік құзыреттілікті қалыптастыру оқу-тәжірибелік іс-әрекетте үнемі жүзеге асырылғанда ғана табысты болады. Мұғалім барлық қажетті әрекеттерге барынша назар аударып, саналы түрде ұстанған жағдайда ғана оқушылардың құзыреттілігі дамудың жоғары деңгейіне жетсе ғана. Пәндік құзіреттілікті қалыптастыру процесінің өзі баланың оқуды қалайтынын және оқуға дайын екендігін болжайды, ал мұғалім бұл жағдайда оған қалай көмектесу керектігін біледі, т.б. оның өзі оқытудың әр түрлі әдістерін, тәсілдерін және әдістерін жетік меңгерген деп есептелінеді. Білім мен дағдының қарапайым жиынтығынан сауатты оқушы қалыптастыру мүмкін болмайтыны анық. Ол белгілі бір пәндік саладағы мінез-құлықтың әртүрлі үлгілерін тауып, сынау арқылы, олардың ішінен өзінің стиліне, ұмтылысына, эстетикалық талғамына және моральдық бағыт-бағдарына сәйкес келетінін таңдау арқылы ғана құзыретті бола алады. **Бастауыш сынып мұғалімінің пәндік құзіреттілігіне** оқытылатын пән және оны оқыту әдістемесі саласындағы білімдер жиынтығы кіреді. Ол келесі аспектілерді қамтиды: **Когнитивті компонент**. Мұғалім оқу пәнінің мазмұнын, оқыту мен тәрбие процесінің заңдылықтарын біледі. 3 **Операциялық-технологиялық компонент**. Оқытушы оқытылатын пәннің әдістемесі бойынша нормативтік құжаттарды басшылыққа алады. Оқытудың әртүрлі әдістерін біледі. 3 **Жеке, позициялық және құндылық компоненті.** Мұғалімнің оқу пәнінің мақсатын, мазмұнын және іс-әрекет әдістерін әрбір оқушының тұлғалық дамуы мен әлеуметтенуі үшін ресурстарға айналдыру мүмкіндігі бар. 3 Сондай-ақ пәндік құзыреттілік пән бойынша оқу материалын жоспарлау, іріктеу, синтездеу және құрастыру, оқудың белсенді тәсілдерін жүзеге асыру және мектеп оқушыларының оқу-тәрбие жұмысын олардың нақты білім беру мүмкіндіктерін ескере отырып ұйымдастыру қабілетін болжайды. **Оқушылардың пәндік құзыреттіліктерін дамыту әдістері**: ‒ дискуссия -- оқылған шығарма мәселесі бойынша оқушылар арасында пікір алмасу; ‒ арнайы тұжырымдалған сұрақтардың көмегімен студенттердің бұрын жинақталған білімдерін жаңартуға, жаңа білімді тереңірек меңгеруге қол жеткізуге ынталандыру, олардың өз бетінше ой елегінен өткізу, қорытынды жасау және жалпылау арқылы пәндік құзыреттіліктерін неғұрлым табысты қалыптастыруға мүмкіндік беретін әңгіме; ‒ тапсырма -- жиі қайталанатын әрекеттерді тереңірек меңгеру үшін мақсатты түрде орындау; ‒ ойын әдісі (мысалы: әр түрлі кейіпкерлердің атынан шығарманың мазмұнын жеткізу; шығарманың мазмұнын сахналау т.б.); ‒ жоба әдісі (презентациялар, баяндамалар/рефераттар және т.б.) (олардың мәні студенттердің білім мен дағдыларды өз бетінше орындау процесінде меңгеруінде). Біз әзірлеген модельді жүзеге асыру шеңберінде пәндік құзыреттіліктерді қалыптастырудың жоғарыда аталған әдістері қолданылады. **пәндік құзыреттіліктердің қалыптасу көрсеткіштері:** \- мағынасы-студенттердің белгілі бір затты немесе құбылысты қабылдауының ерекшелігі, сонымен қатар оны зерттеу кезінде белсенділік пен қызығушылықтың көрінісі; \- ақпараттық - бұл оқушының оқу пәнінің мазмұны және оның әртүрлі оқу және өмірлік жағдайларда қолданылуы туралы білімі немесе хабардарлығы. ‒ қолдану мүмкіндігі-бұл оқушының пәндік құзыреттілік саласындағы білімді практикада қолдану қабілеті; \- шығармашылық қолдану-бұл оқушының алған білімін жаңа жағдайларда өзгертуі және қолдануы. **Пәндік құзыреттіліктердің даму деңгейлері:** Пәндік құзіреттіліктердің қалыптасу деңгейін жаңғырту -- тыңдаушы-студенттің іс-әрекеті теориялық білімді практикалық дағдыға айналдырумен сипатталады. Практикалық іс-әрекеттер оқу процесін ұйымдастырудың дәстүрлі әдістері мен тәсілдерін қолдану арқылы жалпы қабылданған тәсілдерге негізделген. Студент шығармашылық қабілеттерін көрсетпей ұсынылған қысқа мерзімді жоспарлар бойынша сабақ жүргізеді. Бағдарлама мазмұнына сәйкес техникалық оқу құралдарын қолданады. Тәжірибеші оқытушылар мен курстас студенттердің кәсіби біліктілігін арттыру мақсатында олардың оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруға талдау жасайды. Пәндік құзіреттілікті қалыптастырудың репродуктивті деңгейі белгілі бір сабақ түрінің алгоритмін сақтай отырып, негізгі педагогикалық технологияларды пайдалана отырып, бастауыш мектептің оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруды білдіреді. Оқу және сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру кезінде әртүрлі педагогикалық жағдайларда шешімдерді іздеу элементтерін көрсетеді. Пәндер бойынша мектеп құжаттарын дайындайды. Өмір әрекетін тиімді ұйымдастыру үшін өзін-өзі басқаруды жүзеге асырады. Педагогикалық шеберлікті арттыру мақсатында практик мұғалімдердің, сыныптастарының оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыруға және өзінің педагогикалық іс-әрекетіне талдау жасайды. Пәндік құзыреттіліктерді қалыптастырудың өнімді деңгейі сыни, жаңашыл педагогикалық ойлаудың қалыптасуын көрсетеді. Оқу процесін жобалау кезінде ол материалды баяндау логикасын басшылыққа алады, кіші мектеп оқушыларының жас және жеке ерекшеліктерін ескере отырып, инновациялық педагогикалық технологияларды пайдаланады. Ата-аналарға жекелеген пәндердің мазмұны мен оқу-тәрбие үрдісін меңгеру бойынша консультациялық көмек көрсетеді. АКТ қолдану арқылы оқушыларға пәндік эксперименттік жұмысты жүзеге асырады. Белсенділік пен қарым-қатынастың жеке стилін көрсетеді.