Duitsland in Europa 1918-1991 PDF

Duitsland in Europa 1918-1991  Historische Context Duitsland in Europa 4.1 Interbellum en Tweede Wereldoorlog 1918-1945  Leidende vraag: Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit voor Duitsland en Europa (1918-1945)?  Bestudeer...

Duitsland in Europa 1918-1991  Historische Context Duitsland in Europa 4.1 Interbellum en Tweede Wereldoorlog 1918-1945  Leidende vraag: Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit voor Duitsland en Europa (1918-1945)?  Bestudeer in het HANDBOEK de volgende KA-en uit tijdvak 9: propaganda en massaorganisatie (9.4) totalitaire ideologieën (9.3) de wereldcrisis (9.2) de wereldoorlogen (9.1 en 9.5) de Holocaust (9.6) de Duitse bezetting (9.7)  DLD verliest, keizerrijk valt November 1918 in heel DLD opstanden: arbeiders en soldaten eisen vrede en sociale en politieke hervormingen (schrikbeeld: Russische revolutie) Duitse regering treedt af op 9 november  macht in handen van een sociaaldemocratische regering: zij roepen de republiek uit 10 november vlucht keizer Wilhelm II naar NL 11 november wapenstilstand  Dolkstootlegende Duitse leger zou niet door de vijand zijn verslagen, maar door een dolkstoot in de rug: het optreden van socialisten en communisten in november 1918 Verdraaiing van feiten: DLD verliest oorlog aan het front!  1919 Vrede van Versailles Clemenceau/FRR hamert op keiharde aanpak DLD Wilson/VS komt met zijn Veertien Punten. Hij streeft o.a. naar oprichting Volkenbond Lloyd-George/ENG steunt het Fr revanchisme Roep om wraak wint ˃ DLD krijgt Alleinschuld – DLD raakt 1/7 deel grondgebied en 10% van bevolking kwijt FR neemt Elzas-Lotharingen terug, grote delen van Pruisen naar Polen ˃ flink deel steenkool- en staalproductie gaat verloren. – DLD krijgt torenhoge herstelbetalingen opgelegd – Duitse leger beperkt tot 100.000 man https://www.youtube.com/watch?v=gKzZ1OwPXgk World War I - Treaty of Versailles, 3 minuten  Opdracht bij de staatsinrichting van het Keizerrijk en de Republiek van Weimar Leg uit dat de RvW een parlementaire democratie is, maar wel een met een addertje onder het gras…  Staatsinrichting Bondsstaat: deelstaten met eigen regering en parlement. Rijkspresident: – Direct gekozen door volk – Kan Rijksregering/Rijkskanselier benoemen/ontslaan – Kan Rijksdag ontbinden/nieuwe verkiezingen uitschrijven – Opperbevelhebber leger – Artikel 48: bij ernstig gevaar voor de openbare orde en veiligheid mag hij noodtoestand uitroepen en zonder parlement (samen met Rijkskanselier) regeren d.m.v. noodverordeningen Rijkskanselier en ministers zijn verantwoording verschuldigd aan de Rijksdag Rijksdag = wetgevende macht, direct gekozen  1919-1933 Weimar Republiek Geallieerden wilden alleen met een democratische regering onderhandelen  legerleiding moest zorgen voor democratisering! – Leger was daartoe bereid: de dem. regering zou dan de verantwoordelijkheid van de nederlaag dragen! 9-10 nov. 1918 keizer Wilhelm vlucht naar NL Uit angst voor een communistische revolutie roept sociaal-democraat Scheidemann nog diezelfde dag de Republiek uit  SPD-er Ebert wordt rijkskanselier. Wapenstilstand 11-11-1918 getekend  4 Januari 1919: communistische Spartakus-opstand: – Straten en gebouwen in Berlijn door arbeiders bezet: eisten einde aan kapitalisme en macht aan de arbeidersraden – Ebert roept hulp in van leger – Leiders worden vermoord door een vrijkorps (extreemrechtse ex-milirairen vormden gewapende groepen vrijwilligers) – Dit leidde weer tot nieuwe rellen in heel DLD waarbij duizenden doden vielen – https://www.youtube.com/watch?v=x5yNUMbFZgs  Politieke verhoudingen 19 jan. 1919 1e vrije verkiezingen  Ebert 1e rijkspresident Rijksdag komt niet bijeen in het roerige Berlijn maar in het rustige plaatsje Weimar: Republiek van Weimar. Hier wordt de nieuwe grondwet ontworpen en aangenomen : 31 juli 1919 Sociale onrust houdt aan  Verkiezingen juni 1920: grote nederlaag van de Weimarer Koalition: SPD, Zentrum en DDP daalden van 76 naar 46% Links en rechts profiteren, maar kunnen het samen onmogelijk eens worden  gevolg: meerderheidsregering niet meer mogelijk. Na 1920 zijn er dan ook minderheidsregeringen  15 regeringen in 13 jaar tijd!! Rijksdagverkiezingen Republiek van Weimar  De basis van de democratie was wankel door de machtsstrijd tussen democraten en groepen die een eind wilde maken aan de parlementaire democratie zoals de oude conservatieve elite, extreem rechtse groeperingen en communisten.  Republiek zonder Republikeinen De problemen van de Republiek van Weimar: 1. Ontbreken van een democratische traditie – DLD had geen democratische traditie: partijen waren niet gewend samen te werken, wantrouwden elkaar – Conservatieven wilden herstel keizerrijk (rechts) – Communisten wilden via een revolutie een communistische samenleving scheppen (links) – Regeringspartijen werden het niet eens over oplossing economische problemen (Weimar coalitie)  Republiek zonder Republikeinen 1. l 2. Verdrag van Versailles: veel Duitsers identificeerden Republiek met vernederende nederlaag en met acceptatie van het ‘Diktat’. 3. Bureaucratie en leger niet loyaal aan Republiek. Conservatieven zagen Republiek als gevolg van verraad van arbeiders en soc- dem. regering (dolkstootlegende) 4. Aanhoudende economische problemen  o.a. aanleiding tot Kapp-Putsch (=staatsgreep) in maart 1920  deze mislukt.  Ruhrbezetting en hyperinflatie Herstelbetalingen 132 miljard goudmark = astronomisch bedrag. Duitse regering besloot zich eraan te houden maar … was onmogelijk. Jan. 1923 FRR bezet Ruhrgebied om nieuwe betalingen af te dwingen  arbeiders en ambtenaren in staking  Duitse overheid besluit hen door te betalen  geldpersen draaien op volle toeren  inflatie volstrekt onbeheersbaar = hyperinflatie Nov. 1923 Rentenmark ingevoerd: 1 miljard = 1 gewone mark. Internationale spanning neemt af. VS zeggen DLD grote leningen toe.  Bierkellerputsch Hitler Hitler in OR geboren maar vecht in WO I aan Duitse zijde. Na oorlog leider (= Führer) NSDAP. De partij is vooral antisemitisch en haat ‘Versailles’. Nov. 1923 proberen ze in München macht te grijpen. Komt niets van terecht. Hitler gearresteerd. Binnen jaar weer vrij. Schreef in gevangenis ‘Mein Kampf’. Kern boek: DLD moest door agressieve politiek tegen ‘joods-bolsjewistische mondiale samenzwering’ zowel eigen ras zuiver houden als plaats op wereldkaart terugveroveren. De gouden jaren ‘20: relatieve stabiliteit 1924 Duitse economie herstelt: – Dawesplan – Amerikaans bedrijfsleven gaat kortetermijnlening en verstrekken  DLD ontving 2x zoveel leningen als het aan schadevergoedingen moest betalen  Buitenlandse politiek: verdrag van Locarno Stresemann volgt ontspanningspolitiek die tegemoet komt aan FR veiligheidsverlangens. Hij probeert te voldoen aan herstelbetalingen. 1925 Verdrag van Locarno: – DLD erkent Westelijke grenzen – DLD geeft Elzas-Lotharingen definitief op 1926 werd DLD lid van de Volkenbond  Beurskrach en politieke instabiliteit 24 okt. 1929 beurs op Wallstreet onderuit: zwarte donderdag  wereldwijde crisis die DLD extreem hard treft. VS trekken kapitaal terug uit DLD. Percentage werklozen in 1 jaar van 9% naar 16%. Verkiezingen 1930: 2 anti-republiek partijen profiteren van crisis: – comm. KPD: van 54 naar 77 zetels – NSDAP: van 12 naar 107 zetels Meerderheidscoalitie onmogelijk, parlement versplinterd door vele kleine partijen. Straatbeeld: gevechten tussen comm. en nazi’s https://www.youtube.com/watch?v=Vn6p4z-Vwa4 ARD Der große Crash - Die Wirtschaftskrise 1929 in Deutschland, 9.40 minuten (deel 2 van 5)  Machtsovername van Adolf Hitler Rijkspresident Von Hindenburg in 1932 herkozen (85 jaar - SPD steunt Hindenburg: hij kan minder kwaad dan de nazi’s). Rijksdagverkiezingen juli 1932: – NSDAP wint weer ˃ stijgt van 107 naar 230 zetels (37%) = grootste partij – Socialisten 133 en KPD 89 zetels 30 januari 1933 besluit Hindenburg om Hitler rijkskanselier te maken van een kabinet dat grotendeels uit conservatieven zou bestaan. https://www.youtube.com/watch?v=csUWS29it6g Hitler's speech January 30, 1933, 0.57 seconden  Von Papen, vicekanselier, conservatief: ‘Wij hebben Hitler in dienst genomen; binnen twee maanden zullen we hem zo in een hoek drukken dat hij piept’.  Hitler rijkskanselier 30 jan. 1933 maken nazi’s deel uit van coalitiekabinet in crisistijd Op 1 februari ontbindt Hitler de Rijksdag en schrijft nieuwe verkiezingen uit op 5 maart: hij wil de absolute meerderheid behalen in de Rijksdag!  Rijksdagbrand 27 feb. 1933 Rijksdaggebouw in de brand. Brandstichter Ned. communist Marinus van der Lubbe. Hitler start gewelddadige campagne tegen communisten + afkondiging noodverordening ‘ter bescherming van volk en staat’ = rechtsstaat wordt opgeheven.  Comm. en andere vijanden naar speciale concentratiekampen  politieke tegenstanders uitgeschakeld en vervangen door partijgenoten  Machtigingswet Maart 1933 verkiezingen: NSDAP 44% dus geen absolute meerderheid. Op 23 maart voert Hitler grondwetswijziging door: de machtigingswet = bevoegdheid om 4 jaar buiten de Rijksdag om te regeren en wetten uit te vaardigen (die ook van de grondwet mochten afwijken).  Legaal? Tweederdemeerderheid nodig: – NSDAP 51% voor – DNVP 9% voor – Splinterpartijen 6% voor – SPD 21% tegen – Zentrum 13% … voor – KPD is afwezig (parlementsleden zitten gevangen) https://w ww.youtu be.com/w atch?v=u ydrEKE0p W4&t=7s (15 min.)  Gleichschaltung Gelijkschakeling: – maakt elke vorm van politieke oppositie onmogelijk, DLD moest worden heropgevoed Alle politieke partijen, behalve NSDAP, één voor één opgeheven en verboden  Op 14 juli 1933 DLD eenpartijstaat = geboorte van het Derde Rijk. Dit zou volgens Hitler 1000 jaar bestaan. Propagandachef NSDAP Joseph Goebbels wordt hoofd van Ministerium für Volksaufklärung und Propaganda. Gelijkschakeling: Vakbonden nu gecontroleerd door Deutsche Arbeitsfront Jeugdorganisaties vervangen door de Hitlerjugend Alle pers onder controle van de nazi’s = censuur Rijkscultuurkame r Nationaal-socialistische wereldbeeld Maakt deel uit van fascisme of toch heel eigen karakter?! De overeenkomsten: 1. Negativisme: TEGEN … democratie, communisme, individualisme, intellectualisme, liberalisme … 2. Belang van het collectief, van de natie, van de volksgemeenschap (nationalisme) 3. Verheerlijking absoluut leiderschap: mensen zijn niet gelijk, de ‘besten’ moeten de leiding hebben met daarboven de Leider https://youtu.be/xOYLCy5PVgM  Ein Führer ‘Ik denk dat de partijgenoot zich in ieder geval altijd nog eerder zal vergissen dan zijn Ortsgruppenleiter en dat de Ortsgruppenleiter zich nog eerder zal vergissen dan zijn Kreisleiter en dat de Kreisleiter zich altijd nog eerder zal vergissen dan zijn Gauleiter. En zij zullen niet beledigd zijn, als ik ervan uitga dat een Gauleiter zich dan altijd nog Experiment van Milgram  Nationaal-socialistische wereldbeeld 5. Geweld is een goed middel om doel te bereiken 6. Partij moet hele leven in de staat beheersen: totalitaire staat 7. Gevoel als basis voor het handelen veel geschikter dan verstand 8. Vrouwen brengen kinderen voort en zorgen voor gezin  In een rede tot Duitse vrouwen: ‘Wat de man aan heldenmoed opbrengt op het slagveld, brengt de vrouw op door een eeuwig geduldige overgave, een eeuwig geduldig lijden en dulden. Ieder kind dat zij ter wereld brengt, is als een veldslag die zij doorstaat in het belang van het zijn of niet zijn van haar volk’.  Verschil: 1. Rassenleer: nazis verdeelden rassen in 3 soorten: – één hoogwaardig ras: Arische ras helpt de mensheid vooruit – Minderwaardige rassen: Slavische en gekleurde volken moeten dienstbaar zijn – Verderfelijke rassen: parasieten als zigeuners en joden moeten vernietigd worden 2. Daarmee was het streven naar leefruimte (Lebensraum) voor Duitse volk in Oost-Europa gelegitimeerd. Jodenhaat werd verbonden met afkeer van communisten: elke Jood was een bolsjewiek en omgekeerd. Joden waren zondebok. n ‘30 in DLD, leden van de SA versperren de toegang tot een joodse win  1933-1939 Economisch succes 1933 30% werklozen legitimatie voor Du expansie naar oosten -˃ nieuwe landbouwgrond om bevolking te voeden = Lebensraum (leefruimte)  1933-1939 Kunst en propaganda Mei 1933 in universiteitssteden boekenverbrandingen van ‘on-Duitse’ auteurs (o.a. Sigmund Freud, Karl Marx) Universiteiten werden gezuiverd, kunstenaars moesten lid worden van Rijkscultuurkamer. Intellectuelen en kunstenaars (onder wie veel Joden) gedwongen land te verlaten of vertrokken zelf. 1937 o.l.v. schilder Adolf Ziegler opdracht om musea te zuiveren van entartete Kunst (dadaïsme, expressionisme, surrealisme enz.) In München werd een door Hitler zelf bezochte tentoonstelling van ontaarde kunst ingericht. Onbedoeld zeer druk bezocht! Ook de film werd actief ondersteund. Leni Riefenstahl kreeg van Goebbels opdracht om moderne propagandafilms van de Neurenbergse partijcongressen in 1934 (Triumph des Willens) en van de Olympische Spelen in 1936 te maken.  Uitsluiting en vervolging In 1933 woonden half miljoen Joden in DLD 1 april 1933 algemene Judenboykott tegen Joodse winkeliers. Kort daarna alle Joodse ambtenaren ontslagen. Eerste 6 maanden van 1933 verdwijnen al tienduizenden politieke tegenstanders (ook Joden) in de 1e concentratiekampen: Dachau, Buchenwald, Sachsenhausen 1935 Neurenberger wetten: Joden mogen niet meer trouwen met personen van Duits bloed. Joden zijn tweederangsburgers, werden buiten de ‘volksgemeenschap’ geplaatst. Concentratiekamp Dachau, geopend voor gebruik in 1933 Nacht van 9 op 10 november 1938 Reichskristallnacht (=Novemberpogrome): geregisseerde pogrom waarin joodse huizen, winkels, synagogen, scholen en begraafplaatsen werden aangevallen en vernield. – 26 duizend joden opgepakt en in kampen gezet – Joden betalen schade en boete  Euthanasieprogramma Ook Sinti, Roma, homoseksuelen en gehandicapten werden gediscrimineerd, vervolgd en gedood. – Al in 1933 gedwongen sterilisaties – In 1939 omvangrijk euthanasieprogramma (Aktion T4) ontwikkeld. Eerst vooral geestelijk en lichamelijk gehandicapte jonge kinderen door injecties, medicijnen, uithongering en kogel vermoord. Later ook volwassenen vergast door koolmonoxide. Een grimmige voorbode van de Shoah (Hebreeuws voor ‘totale uitroeiing’). Hitlers buitenlandse politiek Doelen: – Smaad van het ‘Diktat’ van Versailles uitwissen – Alle Duitsers ‘heim ins Reich’ Grossdeutschland – Verovering ‘Lebensraum’ voor het Arische ras In het Oosten – Europa ‘vrij van joden’  Het einde van Versailles 1933 DLD uit de Volkenbond Grootschalig herbewapeningsprogramma 1935 invoering algemene dienstplicht 1935 volksstemming Saarland ˃ 90% voor DLD 1936 gedemilitariseerd Rijnland bezet FRR en ENG reageren terughoudend, blijft bij scherpe protesten 1936 as Rome-Berlijn 1936 anti-Komintern pact met Japanners (is anti-SU) 1937 DLD en ITA steunen Franco in SP- burgeroorlog. Luftwaffe bombardeert Guernica. 1938 Anschluss Oostenrijk Feestelijk onthaal van Hitler in Wenen, Anschluss, 1938  1938 Conferentie van München 29 sept. 1938 Hitler, Mussolini, Daladier en Chamberlain in München. Kwestie op tafel is Sudetenland: moet volgens Hitler Heim ins Reich. Opvallend: Tsjechen en SU zijn afwezig. Stalin voelt zich door FRR en ENG buitenspel gezet. Sudetenland gaat naar DLD. FRR en ENG accepteren dit = appeasement-politiek. Vooral Chamberlain tevreden: keerde naar Londen terug in de illusie dat hij ‘peace in our time’ had gerealiseerd. Het was slechts uitstel van oorlog.  1939-1945 Tweede Wereldoorlog Aug. 1939 niet-aanvalsverdrag SU-DLD ˃ Molotov-Ribbentroppact. Komen overeen dat ze ieder deel Polen zouden bezetten: – SU kan grondgebied uitbreiden – tijdwinst na zuiveringen in het leger; – DLD voorkomt tweefrontenoorlog. 1 september viel DLD Polen binnen, 17e volgt SU. 3 september verklaarden ENG en FRR oorlog aan DLD maar … zonder ten strijde te trekken: wordt ook wel een Sitzkrieg genoemd i.t.t. de Blitzkrieg van de Duitsers Oktober wordt nieuwe grens DLD-SU getrokken.  Blitzkrieg in West-Europa Voorjaar 1940 DEN, NOO, NED en BEL ingenomen Tanks en luchtmacht cruciale rol ˃ 14 mei 1940 bombardement op Rotterdam 15 juni Parijs ingenomen. https://www.youtube.com/watch?v=KAFc1ED_oPs ENG schoten te hulp maar moesten hals over kop vluchten vanuit Duinkerken over Nauw van Calais. Wapenstilstand DLD-FRR. Zuiden van FRR o.l.v. generaal Pétain collaboreerde met DLD. Battle of Britain ˃ Engelsen houden stand  VS blijven buiten de oorlog. Zeggen wel financiële en materiële steun toe aan ENG. Aug. 1941 Churchill en Roosevelt stellen Atlantisch Handvest op. Blauwdruk voor de wereld na WO II.  22 juni 1941 Operatie Barbarossa DLD valt SU aan. Lebensraum-politiek wordt in praktijk gebracht. Eerst zeer succesvol maar daarna grote mislukking. Russische winter wordt genadeloze vijand. SS-eenheden sporen in POL, SU en OEK systematisch Joden op en vermoorden hen  genocide op de Joden is begonnen Feb. 1943 verliest DLD slag om Stalingrad ˃ maart tankslag bij Koersk ˃ DLD verliest. Begin van het einde. https://www.youtube.com/watch?v=FS4GWrhWkMI World War 2 - Operation Barbarossa (II of II), 13 minuten, authentieke beelden van hoge kwaliteit  7 december 1941 Pearl Harbor Japanse luchtmacht valt VS marinebasis aan op Hawaï. Roosevelt verklaart JAP oorlog ˃ daarmee ook oorlog met andere as-landen = DLD- ITA. VS doet nu ook mee aan WO II.  Arbeidsdienst en arbeidsinzet In DLD bijna geen mannen meer voor oorlogsindustrie, landbouw enz. Vanaf 1940 in NL al arbeidsdienst: soort ongewapende dienstplicht om bv in landbouw te werken in het eigen land Vanaf 1942 arbeitseinsatz = verplichting van mannen 17-40 jaar om in DLD te werken.  Shoah (‘totale uitroeiing’) Massamoord begon aan oostfront ˃ doodschieten tijdrovend en psychisch zwaar voor soldaten ˃ andere methodes gezocht o.a. vergassingswagens. Men kwam uiteindelijk uit op Zyklon B. 20 jan. 1942 Wannsee-conferentie: op de agenda de Endlösung der Judenfrage  ging niet meer om besluit maar hoe uit te voeren. https://www.youtube.com/watch?v=x3up5SZBZdY (Wannsee 6 min) https://www.youtube.com/watch?v=ULiK_qcjqlk Adolf Eichmann kreeg opdracht om zaken logistiek mogelijk te maken  in Polen kwamen Vernichtungslager (vernietigingskampen). In Auschwitz meer dan 1 miljoen Joden vermoord. Angela Merkel bezoekt Auschwitz voor het eerst in december 2019  1944-1945 D-Day tot de overgave 6 juni 1944 D-Day: zware verliezen maar het lukt om Duitse linies te doorbreken  3 miljoen soldaten aan land gezet. Sept. 1944: het lukt niet om bruggen over de Rijn bij Arnhem in bezit te krijgen  geallieerden worden teruggeslagen Dec. 1944 - jan.1945 Duits Ardennenoffensief  wederom vertraging geallieerde opmars. 1 mei 1945 Rode Leger neemt Berlijn in. Op 30 april pleegt Hitler zelfmoord. 7-8 mei Derde Rijk capituleert https://www.youtube.com/watch?v=D0PwlpN-lgk Karl Doenitz (volgt Hitler op) - 1,May,1945, - Unser Fuhrer ist Gefallen, 4.45 minuten  Van der Totale Krieg naar de totale nederlaag Meer dan 50 miljoen slachtoffers wereldwijd Eerste jaren van de oorlog Wehrmacht en SS vrijwel onoverwinnelijk Uiteindelijk niet opgewassen tegen gecombineerde inzet van Rode Leger in het oosten en het Britse en Amerikaanse leger in het westen.  The Fuehrer’s Face: https://www.youtube.com/watch?v=bn20o XFrxxg The Fallen of World War II: https://www.youtube.com/watch?v=DwKPF T-RioU BEP: https://www.youtube.com/watch?v=oX6oS s7FHs0 9 en 18 en 6 minuten