COMPLEET BOEK EINDJES KNOPEN PDF

De eindjes aan elkaar knopen Cruciale vragen bij financiële problematiek in de wijk De update De eindjes aan elkaar knopen Cruciale vragen bij financiële problematiek in de wijk De update 1 Auteurs Nadja Jungmann Peter Wesdorp Erica Schruer ...

De eindjes aan elkaar knopen Cruciale vragen bij financiële problematiek in de wijk De update De eindjes aan elkaar knopen Cruciale vragen bij financiële problematiek in de wijk De update 1 Auteurs Nadja Jungmann Peter Wesdorp Erica Schruer  Woord vooraf De tekst hiernaast is een zinsnede uit het verhaal dat Harm van der Werf, ervaringsdeskundige en inmiddels hulpverlener uitsprak tijdens het congres over Mobility Mentoring®, dat Platform31 en Hogeschool Utrecht op 10 november 2016 organiseerden. Harm Eenvoudige bezigheden had voor hij in de schulden kwam een bloeiend bedrijf in de kunstsector en had nooit vermoed dat hij ooit in grote financiële problemen zou komen. De tekst illustreert de onmacht die men- Loodzwaar ingewikkeld sen ervaren op het moment dat zij met grote schulden kampen en niet meer weten hoe zij het hoofd boven water moeten houden. Het verhaal van Harm laat ook zien dat door een stressvol leven en Bonnetjes op volgorde onverwachte omstandigheden een ieder van ons in de schulden kan raken. De schuldenproblematiek in Nederland is nog steeds groot en in diverse rapporten en artikelen is al geconcludeerd dat Bankafschriften sorteren we er tot nu toe onvoldoende in geslaagd zijn om het tij echt te keren en nog onvoldoende weten wat nu echt werkt. Een tas inpakken. Opruimen De Nationale Ombudsman heeft aangegeven dat, hoewel de burger verantwoordelijk blijft voor zijn eigen schuldpositie, het zelfstandig oplossen van schulden problematisch is vanwege de 2 Machteloos bekijk ik omvangrijke complexiteit door de veelheid van organisaties, de (snel veranderende) gedetailleerde wetgeving, de verschillende 3 regimes van invordering, en de complexiteit van de vordering en het bedroevende resultaat de daarbij horende beschikking zelf. Alles blijft een bende, wat ik ook doe Met de eerste versie van ‘De eindjes aan elkaar knopen’ hebben we gemerkt hoe groot de behoefte is aan praktische kennis en inzicht in het complexe systeem rond schuldhulpverlening. Voor Laat maar een grote groep sociale professionals is deze handreiking een niet meer weg te denken ondersteuning in hun dagelijkse praktijk geworden. Het afgelopen jaar is er het nodige veranderd in de wet- en regelgeving en geven recente onderzoeken onder andere Daar begin ik niet meer aan op het gebied van neurowetenschappen en gedrag ons aangrij- pingspunten om onze dienstverlening aan mensen met risicovolle of problematische schulden effectiever te maken. Deze nieuwe ontwikkelingen hebben zo veel mogelijk een plaats gekregen in deze update van de handreiking. Door naast een denkraam ook te voorzien in een brievenbijlage, kunnen sociale professionals echt het verschil maken. De onmacht die Harm in de regels hierboven zo ingrijpend ver- woord geeft aan dat goede hulp nodig is. De Transitiecommissie De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  Sociaal Domein concludeerde in haar slotrapportage van septem- ber 2016 : “Geef de mensen in de uitvoeringspraktijk de kans én tijd om het goede te doen”. We hopen dat deze handreiking daar aan kan bijdragen, want zoals dr. Elisabeth Babcock, CEO van soci- al work-organisatie EMPath uit Boston tot slot van het congres op 10 november zo treffend zei over mensen met enorme schulden: ‘they need us to be better, they deserve for us to be better’ Helga Koper Programmamanager Sociaal Domein Platform31 4 5 De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  Inhoudsopgave Voorwoord Inhoudsopgave Inleiding Hoe groot is de schuldenproblematiek in Nederland? 1 Hoeveel mensen in Nederland hebben schulden? P.13 2 Hoe ontwikkelt de schuldenproblematiek zich? P.14 3 Welke mensen hebben (relatief) vaak financiële problemen? P.15 4 Hoe staat het met de schuldenproblematiek? P.16 5 Wat zijn de actuele ontwikkelingen in de aanpak van schulden? P.16 6 Welke veranderingen komen er nog aan? P.17 7 Wat is de rol van life-events bij het ontstaan van financiële problemen? P.18 8 Hoe is de schuldenproblematiek over Nederland verspreid? P.18 9 Hoe groot is de schuldenlast in Europees perspectief? P.18 Hoe werken schulden door in andere levensdomeinen? 10 Wat zijn aandachtspunten bij uitkeringsafhankelijkheid? P.21 11 Wat zijn aandachtspunten bij klanten in loondienst? P.23 12 Hoe werken schulden door in de relaties van klanten? P.24 6 13 Hoe werken schulden door in de gezondheid van klanten? P.25 7 14 Welke factoren in het gedrag vergroten de kans op financiële problemen? P.26 Hoe komt het dat mensen door schulden slechter gaan functioneren? 15 Wat is de tijdelijke impact van schulden? P.29 16 Wat is de structurele impact van schulden? P.31 17 Wat betekent de dynamiek van schulden voor de vormgeving van de dienstverlening? P.33 18 Waarom is een breed gesprek ook bij schulden noodzakelijk? P.36 Hoe ga je over schulden in gesprek? 19 Welke houding heeft een effectieve professional? P.39 20 Hoe stel ik de goede vragen? P.41 21 Welke vragen werken voor welk type klant? P.43 22 Wat zijn schaalvragen en hoe gebruik ik ze? P.45 23 Hoe luister ik op een effectieve manier? P.48 Hoe versterk ik de motivatie en ondersteun ik actie? 24 Wat motiveert klanten om hun schulden aan te pakken? P.53 25 Hoe vergroot ik de motivatie van de klant? P.55 26 Hoe gebruik ik het Denkraam Schulden? P.57 27 Hoe ga ik om met eventuele weerstand? P.57 De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  28 Hoe stel ik doelen met de klant? P.60 61 Wat zijn veelvoorkomende problemen in de aanloop naar een minnelijke regeling? P.109 29 Hoe zorg ik dat de klant actie onderneemt en volhoudt? P.61 62 Hoe kan de rechter de klant helpen als een minnelijk traject niet lukt? P.110 30 Hoe werk ik met groepen klanten? P.61 63 Wat is het smal moratorium? P.110 64 Wat is het breed moratorium? P.111 Welke algemene bevoegdheden hebben schuldeisers, incassobureaus 65 Wat is een voorlopige voorziening? P.111 en deurwaarders? 66 Wat is een dwangakkoord? P.112 31 Wat zijn de rechten en plichten van klanten met schulden? P.67 67 Wie bepaalt of een moratorium, voorlopige voorziening of dwangakkoord 32 Wat mag een schuldeiser doen om een vordering te incasseren? P.67 wordt ingezet? P.112 33 Wat zijn de verschillen in bevoegdheden tussen een incassobureau en een 68 Wat zijn de toelatingseisen voor de Wsnp? P.112 deurwaarder? P.68 69 Welke partijen mogen een klant toeleiden naar de Wsnp? P.113 34 Hoeveel incassokosten mogen er op een vordering in rekening gebracht worden? P.70 70 Wat levert een minnelijke of wettelijke schuldregeling voor de klant op? P.114 35 Hoe veel houdt de klant over als de deurwaarder beslag legt? P.72 71 Wat zijn de belangrijkste verschillen en overeenkomsten tussen de 36 Wanneer houdt de deurwaarder te veel in? P.72 schuldregelingen? P.114 37 Aandachtspunten bij klanten waar beslag ligt of dreigt P.74 72 Hoeveel geld houdt een klant bij een schuldregeling over om van te leven? P.115 38 Wat zijn de risico’s van bankbeslag (beslag op bankrekening)? P.75 73 Wat zijn de consequenties van uitval tijdens een schuldregeling? P.115 39 Wat zijn de regels bij beslag op toeslagen? P.76 74 Is schuldhulpverlening tegen betaling toegestaan? P.115 40 Wat zijn de regels bij beslag op de inboedel? P.77 75 Wat levert schuldhulpverlening aan baten op? P.116 41 Hoe dien je een klacht in tegen een gerechtsdeurwaarder? P.77 76 Wat is het verschil tussen een Wsnp-bewindvoerder en een beschermings- bewindvoerder? P.116 Wat zijn relevante (en risicovolle) bijzondere bevoegdheden van 77 Wat zijn de taken en bevoegdheden van een beschermingsbewindvoerder? P.117 schuldeisers? 78 Wanneer is er sprake van een disfunctionerende beschermingsbewindvoerder? P.118 8 42 Wanneer mag de overheid geld van iemands bankrekening schrijven? P.81 79 Hoe kan een klant wisselen van beschermingsbewindvoerder? P.119 9 43 Welke bevoegdheden heeft de Belastingdienst bij te veel uitgekeerde toeslag? P.82 80 Hoe kan beschermingsbewind worden opgeheven? P.121 44 Welke bevoegdheden heeft de Belastingdienst bij een belastingaanslag? P.83 45 Onder welke omstandigheden mag het energiebedrijf een klant afsluiten? P.86 Naar welke partijen kan een generalist verwijzen? 46 Onder welke omstandigheden mag een verhuurder een klant uit huis zetten? P.87 81 Naar wie verwijs ik een klant die moeite heeft met het bijhouden van zijn 47 Welke risico’s loopt een klant bij achterstanden op de hypotheek? P.87 administratie? P.125 48 Wanneer dreigt het verlies van de hypotheekrenteaftrek? P.88 82 Naar wie verwijs ik een klant voor een voorzieningencheck? P.128 49 Wat levert de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) op? P.89 83 Naar wie verwijs ik een klant voor een juridisch geschil over de schulden? P.128 50 Waar moet een klant rekening mee houden als verkoop onvermijdelijk is? P.91 51 Wat kan een klant doen als er eenmaal een restschuld is? P.92 Welke voorzieningen kunnen klanten iets meer financiële ruimte bieden? 52 Welke mogelijkheden hebben klanten met een vordering van het CJIB? P.93 84 Wat zijn mogelijkheden voor maandelijkse of incidentele inkomensondersteuning? P.131 Hoe is het stelsel van schuldhulpverlening ingericht? 85 Wat zijn mogelijkheden om geld ’terug’ te krijgen van de Belastingdienst? P.133 53 Wat is schuldhulpverlening? P.97 86 Wat zijn de mogelijkheden als het inkomen onder de bijstandsnorm komt? P.134 54 Wat kan een klant verwachten als hij zich meldt voor schuldhulpverlening? P.98 87 Wat zijn mogelijk relevante inkomensvoorzieningen voor klanten met kinderen? P.135 55 Welke stappen zet een schuldhulpverlener om een schuldregeling tot stand 88 Hoe kan mijn klant de alimentatie waar hij nog recht op heeft (kosteloos) te brengen? P.102 opeisen? P.136 56 Wat zijn de toelatingseisen voor gemeentelijke schuldhulpverlening? P.103 89 Wat zijn aandachtspunten bij life-events? P.137 57 Welke alternatieven heeft een klant bij afwijzing? P.106 90 Wat zijn aandachtspunten bij het mijden van zorg vanwege de kosten? P.138 58 Wat vraagt een correcte toepassing van de Awb (van generalisten)? P.107 59 Hoe lang mag het treffen van een minnelijke schuldregeling duren? P.109 60 Mag een klant kiezen tussen een minnelijke en wettelijke schuldregeling? P.109 De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  met (onder meer) financiële problemen. Om je daartoe in staat te Inleiding stellen, is de handreiking opgebouwd uit vragen en antwoorden. In de inhoudsopgave zoek je op wat je wilt weten zodat je vervol- In september 2015 verscheen de eerste versie van deze handrei- gens alleen het betreffende antwoord hoeft te lezen. De handrei- king. De grote vraag naar digitale en gedrukte exemplaren maakte king is dus ook te gebruiken terwijl je met een klant in gesprek duidelijk dat er in wijkteams behoefte is aan praktische kennis bent. Om je daar ook praktisch bij te ondersteunen bevat deze over de aanpak van schulden. Ook vrijwilligers gebruiken de hand- handreiking wederom het Denkraam schulden. reiking veel. En op diverse hogescholen wordt de handreiking in- gezet als lesmateriaal. De behoefte aan praktische informatie over Hoe je deze handreiking gaat gebruiken is afhankelijk van je schulden is ook wel logisch. In de meeste wijkteams is 80 procent1 interesse en formele rol. Als je de opdracht hebt om klanten toe van de hulpvragen financieel van aard en voor veel van de gene- te leiden naar een schuldregeling of grote interesse hebt in de ralisten in de wijk geldt dat ze niet of nauwelijks zijn geschoold aanpak van financiële problematiek zal je de handreiking er vaker in de aanpak van materiële vraagstukken. Als generalist sta je bij bij pakken dan wanneer dit niet voor jou geldt. Doordat de vragen burgers met een financiële vraag telkens weer voor de opgave om op thema zijn gegroepeerd, kan de handreiking desgewenst ook (snel) in te schatten wat de hulpvraag voor de verdere dienstverle- gebruikt worden als studieboek. ning betekent. Je moet antwoord krijgen op allerlei vragen. Zijn de schulden problematisch of acuut? Hangen ze samen met vraag- Voor veel van je collega’s en misschien ook wel voor jou geldt stukken op andere levensdomeinen? En zo ja hoe dan? Hebben de dat financiële problematiek een nieuw domein is. Als jeugd- of schulden tot nieuwe problemen geleid of zijn ze juist het gevolg ouderenwerker, Wmo-consulent of reclasseringsmedewerker van andere vraagstukken? En wat moet er op de korte, middellan- begeleidde je wel vaak mensen met schulden. Maar anderen ge en lange termijn gebeuren om het huishouden weer op de rit pakten dat deel van de problematiek op. Nu je in een wijkteam 10 te krijgen? Wat doet de klant zelf en waarvoor heeft hij echt jouw werkt of invulling geeft aan een integrale intake, moet je ook aan 11 ondersteuning of kennis nodig? de slag met financiële vraagstukken. Ook als vrijwilliger sta je voor een hele opgave. De mensen die je begeleidt kampen met allerlei Deze tweede en geactualiseerde handreiking bevat nieuwe cijfers, vraagstukken waarvan je misschien niet eens wist dat ze beston- nieuwe wetgeving zoals het breed moratorium en antwoorden den. Effectieve begeleiding van mensen met financiële problemen op vragen die lezers het afgelopen jaar aan ons stelden. Een van is een hele opgave en het kost ook even tijd voor je dat onder de de onderwerpen waar veel vragen over kwamen is het bescher- knie hebt. Sleutels voor succes zijn interesse in de mogelijkheden mingsbewind. Vivian Den Hartogh heeft antwoorden geformuleerd om voor de vaak gecompliceerde situaties toch een oplossing te op vragen over onder meer de taken en bevoegdheden van een vinden en inzet om klanten te motiveren om hun financiële gedrag bewindvoerder en over hoe je desgewenst van bewindvoerder kan te veranderen en vol te houden. wisselen. Daarnaast heeft Erica Schruer deze nieuwe versie onder meer voorzien van een bijlage met praktische brieven waarmee Wijkteams zijn heel verschillend samengesteld en hebben ver- je voor de klant belangrijke zaken kan regelen, zoals bijvoorbeeld schillende verantwoordelijkheden en bevoegdheden. We hopen een brief om de beslagvrije voet te corrigeren, een brief om aan te dat dit naslagwerk en het denkraam aansluiten bij de opgave waar dringen op het opschorten van beslag op een auto of inboedel die jij voor staat en dat je ze met plezier en regelmaat zal gebruiken. nauwelijks waarde heeft of een brief om aan een gemeente een deugdelijke afwijzing voor schuldhulpverlening te vragen als deze Op deze plek willen we Helga Koper en de vele anderen die bij tal niet wordt verstrekt. van vragen meelazen bedanken voor hun actieve bijdrage aan de totstandkoming van deze tweede handreiking. De handreiking helpt je op weg om snel en adequaat aan de slag te gaan met financiële problemen, maar is ook een naslagwerk dat Nadja Jungmann, Peter Wesdorp & Erica Schruer je helpt om invulling te geven aan een integraal plan voor klanten De eindjes aan elkaar knopen -De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  Hoe groot is de schulden- problematiek in Nederland? 12 1 Hoeveel mensen in situatie vindt plaats op basis van een reken- 13 Nederland hebben som5. Het aantal huishoudens met risicovolle schulden? schulden is groter dan het aantal met proble- De schuldenproblematiek in Nederland is matische schulden. Naar schatting 614.000 groot. Ruim een derde (32,1%) van de Neder- à 858.000 huishoudens hebben risicovolle landse huishoudens heeft achterstanden2. schulden. Het risico kan allerlei achtergronden Bij bijna een op de vijf huishoudens (18%) is hebben. Er is een achterstand op de vaste las- de problematiek zo ernstig dat de schulden ten of men loopt achter met de afbetaling van risicovol of problematisch zijn3. In aantallen een lening of afbetalingsregeling. Het kan ook uitgedrukt gaat het om ongeveer 1,5 miljoen zijn dat er een (hoge) creditcardschuld is of dat huishoudens. Deze groep maakt deel uit van de iemand rood staat op de betaalrekening. Het 2,8 miljoen Nederlanders die het risico lopen aantal huishoudens met problematische schul- op armoede of sociale uitsluiting4. Kenmer- den wordt geschat op 544.000 tot 764.000. kend voor een risicovolle schuldsituatie is dat Deze huishoudens houden na betaling van de een huishouden de situatie nog wel kan oplos- vaste lasten en de noodzakelijke aflossingen sen als het zich daar hard voor in zet. Bij een op achterstanden en leningen niet genoeg problematische schuldsituatie ligt dat anders. geld over voor de dagelijkse uitgaven. De schuldsituatie is dan zo ernstig dat een schuldregeling met kwijtschelding (vraag 68) Naast de groep met risicovolle en problema- eigenlijk de enige oplossing is om op afzien- tische schulden zijn er ook huishoudens met bare termijn uit de problemen te komen. De matige risico’s. vaststelling van een problematische schuld- De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  20 Problematische 3 Welke mensen hebben Hoe lager het inkomen des te groter is Relevante cijfers in dat kader zijn bijvoorbeeld: schulden bekend (relatief) vaak financiële de kans op een problematische schuld- 15 bij SHV Veertig procent van de Nederlandse huis- problemen? situatie. Problematische houdens heeft onvoldoende buffer om 10 schulden onbekend Iedereen kan in financiële problemen terecht- Samenwonenden hebben vaker proble- bij SHV een financiële tegenvaller op te vangen6; komen, analyses laten echter zien dat dit matische schulden dan alleenstaanden. Krap een derde van de huizen waar een Risicovolle relatief vaker voorkomt bij bepaalde groepen. Huurders hebben vaker problematische 5 schulden onbekend hypotheek op rust staat onder water7; bij SHV Risicogroepen zijn bijvoorbeeld jongeren, ge- schulden dan huiseigenaren. Ongeveer een vijfde van de Nederlanders zinnen met kinderen en gezinnen met een laag Een huishouden met kinderen heeft 0 (19%) staat elke maand rood8; 2012 2015 inkomen. Kennis over risicogroepen biedt een minder vaak problematische schulden15. De helft van de Nederlanders heeft een Figuur 1 handvat voor schuldpreventie en vroegsignale- niet-hypothecaire lening. Weergave van de verdeling van huishoudens met ring. Maar let wel, die groepsindeling wijst niet Op basis van deze vier kenmerken zijn er drie risicovolle en problematische schulden die al dan niet per se op een oorzakelijk verband. Jongeren risicoprofielen opgesteld die gemeenten kun- contact hebben met de schuldhulpverlening. (Bron: hebben weliswaar relatief vaak schulden, nen gebruiken bij het bepalen van doelgroepen 2 Hoe ontwikkelt de bewerking cijfers Westhof, De Ruig & Kerckhaert, maar dat wil niet zeggen dat ze in de schulden voor preventiebeleid. De profielen staan in schuldenproblematiek zich? 2015) komen doordat ze jong zijn. Uit analyses blijkt figuur 2. De schuldenproblematiek neemt in Neder- dat er vier kenmerken zijn die in dit kader land nog altijd toe9. In de periode 2009-2012 De aard van de schuldenpaketten verandert relevant zijn:14 groeide het aantal huishoudens met risicovolle Naast een verschuiving in de aantallen is er of problematische schulden van 13 naar 17,2 nog een ontwikkeling zichtbaar. De schulden- procent van alle huishoudens. In de periode pakketten bevatten minder vaak leningen en 2012-2015 groeide het totaal aantal huishou- andere kredietvormen. Daarentegen hebben Figuur 2 Risicoprofielen voor problematische schulden. 14 dens met schulden minder sterk, maar nam de huishoudens vaker achterstanden op vaste 15 (Bron: Westhof, De Ruig & Kerckhaert, 2015) het aantal huishoudens met problematische lasten zoals huur of energie. Deze ontwikkeling schulden toe: als een huishouden schulden is beschreven in het onderzoek ‘Huishoudens Een relatief grote kans Een gemiddelde kans Een relatief kleine kans heeft dan zijn dat steeds vaker problematische in de rode cijfers’10 maar ook zichtbaar in op problematische schulden op problematische schulden op problematische schulden schulden. statistieken zoals de BKR kredietbarometer11. De barometer laat bijvoorbeeld zien dat het Alleenstaanden met kinderen die Samenwonenden met kinderen of Samenwonenden en alleenstaanden wonen in een huurhuis en een netto alleenstaanden die wonen in een met kinderen die wonen in een koop- In de periode 2012-2015 nam het percentage aantal mensen met een achterstand op aflos- huishoudinkomen hebben van min- huurhuis en een netto huishoudinko- huis met hypotheek en een netto huishoudens met risicovolle schulden af van singen van een lening in 2016 voor het eerst der dan 1.000 euro. men hebben van 2.000 - 3.000 euro. huishoudinkomen hebben van meer 11,3 naar 9,7 procent. Het percentage huishou- in jaren weer licht afnam. In de eerste helft dan 4.000 euro netto. Samenwonenden zonder kinderen dens met problematische schulden nam juist van 2016 daalde het aantal mensen met een die wonen in een huurhuis en een toe van 6 naar 8,6 procent. achterstand van 777.788 naar 771.478 (dus netto huishoudinkomen hebben van -6.310). In onderzoek onder consumenten minder dan 2.000 euro. Het bereik van de schuldhulpverlening nam in wijzen huishoudens te hoge vaste lasten aan deze periode juist af van 38 naar 29 procent. als belangrijkste oorzaak van hun achterstan- Er zijn dus niet alleen meer huishoudens met den12. Te hoge vaste lasten kunnen veroorzaakt problematische schulden, maar ook meer huis- worden door een stijging van de lasten of een houdens die niet de hulp krijgen die ze nodig daling van het inkomen. In de periode 2012- hebben. Bij een problematische schuldsitua- 2015 maakte een kwart van de Nederlandse tie is een schuldregeling met kwijtschelding huishoudens een forse inkomensdaling mee meestal de enige manier om op afzienbare van gemiddeld 15 tot 30 procent. Bijna de helft termijn weer een schone lei te hebben. van deze groep komt sindsdien moeilijk rond en is de grip op de eigen financiën kwijt13. De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  4 Hoe staat het met de schulden op gedrag. Wie veel stress ervaart als Verlaging van de bestuursrechtelijke pre- Er komt een enkel systeem voor betalings- schuldenproblematiek? gevolg van schulden, is lang niet altijd in staat mie van 159 euro naar 127 euro. regelingen met een eenduidige maximum In 2016 was er veel aandacht voor de aanpak om zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen, Voorheen kon iemand alleen uit de wan- termijn. Het uitgangspunt is om eerst te van schuldenproblematiek. De Transitie- terwijl dat op veel plekken wel wordt verwacht. betalersregeling stromen als de gehele kijken of een standaardregeling mogelijk commissie Sociaal Domein riep in haar vierde schuld was afgelost. Nu maakt ook een is en zo niet een maatwerkregeling te voortgangsrapportage op tot een gemeen- betalingsregeling met de zorgverzekeraar treffen. schappelijke aanpak van de schuldenproble- 5 Wat zijn de actuele het mogelijk om weer terug te keren naar Toeslagen worden preferent. Dat wil matiek16. Financiële problemen zijn het meest ontwikkelingen in de aanpak de goedkopere, ‘gewone’ premie. zeggen dat de Belastingdienst bij toeslag- voorkomende probleem in de wijkteams. van schulden? Voor mensen met een bijstandsuitkering schulden die worden meegenomen in een In 2016 was er een aantal praktische ontwikke- kan de gemeente een aflossingsregeling schuldregeling een hoger percentage Na deze voortgangsrapportage van de TSD lingen, zoals de invoering van het beslagregis- treffen. Ook dan is het mogelijk om uit de uitgekeerd krijgt. Daarbij gaat de prefe- kwamen er meerdere kritische rapporten uit. ter en de verruiming van de regeling wanbeta- wanbetalersregeling te stromen. rentie van de Belastingdienst van 2 naar Het ministerie van Sociale Zaken en Werk- lers zorgpremie. 1,5. Dit wil zeggen dat de Belastingdienst gelegenheid publiceerde de wetsevaluatie van De eerste cijfers laten zien dat het streven bij een vordering in een schuldregeling de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Invoering Beslagregister om meer mensen te laten uitstromen bereikt 1,5 keer zo veel uitgekeerd krijgt als de (Wgs). De belangrijkste conclusie luidt dat Op 1 januari 2016 werd het beslagregister ge- wordt. In 2015 stroomden al 40.000 mensen concurrente schuldeisers. de Wgs weliswaar heeft bijgedragen aan het activeerd. Dit is een register waarin gerechts- uit. leggen van een kwaliteitsbodem, maar dat veel deurwaarders alle beslagen registreren die zij Aanpassing beslagvrije voet zaken nog niet op orde zijn. In de wetsevaluatie leggen. Het stelt gerechtsdeurwaarders en hun De uitvoering van de bronheffing is per 1 janu- Op 14 oktober 2016 heeft de ministerraad wordt zorg uitgesproken over onder meer de opdrachtgevers in staat om na te gaan of er ari 2017 overgedragen van het Zorginstituut ingestemd met het voorstel van staatssecre- toegang, de toepassing van de Algemene wet bij een klant al beslagen zijn gelegd. Daardoor Nederland (ZIN) aan het Centraal administra- taris Klijnsma en minister Van der Steur om de 16 bestuursrecht en de resultaten17. kunnen zij afwegen of de extra kosten van een tiekantoor (CAK). De overweging voor deze berekening van de beslagvrije voet te vereen- 17 nieuw beslag opwegen tegen het risico dat overdracht is dat de overheid regelingen die voudigen. In de nieuwe situatie hoeft de klant De Wetenschappelijke Raad voor het Rege- het beslag geen geld oplevert vanwege de al betrekking hebben op zorg bij een uitvoerder niet meer een veelheid aan informatie aan te ringsbeleid (WRR) publiceerde een rapport bestaande beslagen. (te weten het CAK) wil onderbrengen. leveren, maar kan een gerechtsdeurwaarder de waarin hij concludeert dat er bij de uitvoering benodigde gegevens eenvoudiger achterhalen. van schuldhulpverlening te weinig aandacht Eerder uit wanbetalersregeling. De deurwaarder hoeft straks alleen te weten wordt besteed aan de impact die schulden heb- Wie zes maanden of meer achterstand heeft 6 Welke veranderingen komen hoe hoog het inkomen is van de schuldenaar ben op gedrag18. Ook constateert de WRR dat op het betalen van de zorgpremie, komt in de er nog aan? en wat de leefsituatie is (met hoeveel mensen interventies om schulden aan te pakken zoals wanbetalersregeling terecht. Die bestaat uit Er zijn in 2016 verschillende wetsvoorstellen hij een huishouden deelt). De nieuwe wet lesprogramma’s, budgetcursussen et cetera twee elementen: je betaalt een hogere premie ingediend die impact hebben op de aanpak van levert voor jongeren tussen de 18 en de 23 een nauwelijks effect hebben en dat doorontwikke- (namelijk de bestuursrechtelijke premie) en je schulden. enorme verbetering van hun positie op. Voor ling noodzakelijk is19. premie wordt – als dat kan – rechtstreeks op je deze groep gaat de reguliere beslagvrije voet inkomen ingehouden (bronheffing). Je achter- Fiscale vereenvoudigingwet 2017 voor volwassenen gelden. Zij gaan daardoor De Nationale Ombudsman concludeerde in stand bij de zorgverzekeraar blijft bestaan. Mensen met verschillende belastingschul- omhoog van ruim 200 euro naar ongeveer 900 zijn rapport dat de drempels voor de schuld- den kunnen voor de ene belastingschuld een euro beslagvrije voet. Het wetsvoorstel wordt hulpverlening veel te hoog zijn (geworden)20 Door de wetswijziging ‘verbetering wanbeta- betalingsregeling van maximaal 12 maanden in 2017 behandeld in de Tweede Kamer. Zie en de Algemene Rekenkamer concludeerde lersmaatregelen’ van december 2015 zijn de afspreken, terwijl ze voor de andere (lagere) vraag 35 voor informatie over de beslagvrije dat niet bekend is wat het rendement is van mogelijkheden om weer uit de wanbetalersre- belastingschuld een regeling van 24 maanden voet en hoe die nu berekend wordt. schuldhulpverlening21. De rode draad van de geling te stromen verruimd. De belangrijkste kunnen treffen. De Fiscale vereenvoudigings- rapporten is dat de drempels voor de schuld- wijzigingen zijn: wet 2017 moet daar verbetering in brengen. hulpverlening te hoog zijn en dat er te weinig In dit wetsvoorstel staat onder andere: rekening wordt gehouden met de impact van De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  Figuur 3 Invoering breed moratorium ontslagen wordt, komt in de schulden. Mensen Minimum percentage huishoudens (bij 95% betrouw- Naar verwachting treedt in 2017 het Besluit met een voldoende buffer kunnen een ontslag baarheid) met financiële problemen – of een serieus breed moratorium in werking. Op grond van of scheiding opvangen terwijl degenen zonder risico daarop – die zich niet gemeld hebben bij dit besluit kunnen schuldenaren een afkoe- dat niet kunnen. Ontstaan de schulden dan schuldhulpverlening. Bron Westhof, De Ruig & Kerck- lingsperiode van zes maanden voor zich laten door het life-event of maakt het life-event de haert, 2015 aanvragen. Het college van burgemeesters en kwaliteit van het financiële gedrag zichtbaar? wethouders kan zo’n verzoek om een breed Of een life-event leidt tot financiële problemen moratorium indienen bij de rechter. kun je dus niet los zien van iemands (financiële) In die zes maanden kunnen schuldeisers gedrag. Zowel het gedrag vóór een life-event, niet incasseren en wordt het hele inkomen als het gedrag na de inkomensterugval spelen boven de beslagvrije voet door de gemeente een rol. Het idee dat life-events leiden tot of schuldhulpverlenende instantie verdeeld financiële problemen is een te eenvoudige onder de schuldeisers. Het idee is dat schuld- weergave van de werkelijkheid. hulpverleners de afkoelingsperiode gebruiken om regelingen te treffen en dat ontregelende Tip drukmiddelen zoals bankbeslag of de veiling Op de site www.wijzeringeldzaken.nl staan van een auto worden voorkomen. allerlei checklists en rekenmodules die men- sen kunnen gebruiken om de financiële impact In het veld heerst er twijfel over de toegevoeg- van life-events zoveel mogelijk te beperken. de waarde van het breed moratorium. De inzet kost de gemeente ongeveer 600 euro aan grif- 18 fierechten en brengt daarnaast veel werk mee 8 Hoe is de schulden- 19 voor schuldhulpverleners. Een verzoek om een problematiek over breed moratorium kan maar eens in de tien Nederland verspreid? jaar worden gedaan. Het is dus vooral zinvol De schuldenproblematiek is ongelijk verdeeld voor mensen die snel kunnen instromen in een over Nederland. De problematiek is het grootst schuldregeling. Maar juist mensen die nog niet in de regio’s Rijnmond, Haaglanden, Mid- op dat punt staan hebben eigenlijk behoefte den-Gelderland, Zuid-Limburg en Rivierenland aan een adempauze. (rondom Tiel). In deze gebieden zijn relatief veel huishoudens met (een substantieel risico op) financiële problemen. In Zuid-Nederland 7 Wat is de rol van life- (Zeeland, Brabant en Midden- en Noord-Lim- events bij het ontstaan van burg) daarentegen zijn er relatief juist minder. een hogere schuld in verhouding tot het be- levert onderwaarde een groot probleem op in financiële problemen? Dit geldt ook voor Noordoost-Nederland (Dren- schikbare inkomen. hoe de verhouding tussen de vorm van een restschuld. De huizenmarkt Life-events hebben vaak grote impact op ons the en delen van Overijssel). de schulden van huishoudens en de inkomen is aan het herstellen, maar nog altijd staat een leven. Ze kunnen een rol spelen bij het ont- zich in een groot aantal Europese landen ont- derde van alle huizen waar een hypotheek op staan of escaleren van financiële problemen. wikkelde22. rust onder water23. Een echtscheiding of onverwacht ontslag kan 9 Hoe groot is de schuldenlast de aanleiding zijn waardoor er schulden ont- in Europees perspectief? De top drie positie dankt Nederland onder Wie na 2013 een hypotheek af heeft gesloten, staan. Life-events worden dan ook vaak aan- Vergeleken met andere Europese landen is meer aan hoge hypotheekschulden. Zolang is verplicht die volledig af te betalen. Naar ver- gewezen als oorzaak van financiële problemen. de schuldenproblematiek van Nederlandse iemand de hypotheeklasten kan voldoen is een wachting zal de (relatieve) schuld van de Neder- Toch is het van belang om ook met enige nuan- huishoudens enorm. Alleen in Denemarken en (forse) hypotheekschuld geen probleem. Maar landse huishoudens door deze regel dalen. ce naar life-events te kijken. Niet iedereen die Noorwegen hebben huishoudens gemiddeld als iemand de lasten niet meer kan voldoen, De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  Hoe werken schulden door in andere levens- domeinen? 10 Wat zijn aandachtspunten bij noodzakelijk is om rond te komen dan 21 uitkeringsafhankelijkheid? klanten met een UWV-uitkering (20% Uitkeringsgerechtigden hebben vaker schul- versus 4-8%); den dan mensen zonder uitkering24. Dit geldt Mensen met een bijstandsuitkering zowel voor mensen met een uitkering van het maken dertig keer vaker gebruik van een UWV als voor degenen met een bijstandsuit- schuldregeling dan degenen die geen kering. En uit de literatuur blijkt dat wie schul- uitkering krijgen. Mensen die een arbeids- den heeft gemiddeld langer gebruik maakt van ongeschiktheidsuitkering of WW krijgen een UWV- of bijstandsuitkering. In dit kader zijn maken tien keer vaker gebruik van een er drie belangrijke inzichten25. schuldregeling. 1 De problematiek is het grootst bij mensen Een opvallende trend bij de WW is dat wan- met een bijstandsuitkering neer mensen langer afhankelijk zijn van die Tussen mensen met een bijstandsuitkering uitkering, zij minder schulden hebben. Dit lijkt en mensen met een UWV-uitkering (Wajong, te betekenen dat mensen tijd nodig hebben WAO, WIA en WW) zijn er drie belangrijke ver- om de uitgaven (weer) aan te passen aan het schillen26: nieuwe beschikbare inkomen. Gemiddeld Mensen met een bijstandsuitkering heb- genomen gaan mensen die in de WW komen er ben vaker achterstanden dan mensen met netto 300 tot 600 euro per maand op achter- een UWV-uitkering (22% versus 8-15%); uit. Een kwart zelfs ruim 900 euro27. Hoe sneller Mensen met een bijstandsuitkering mensen hun bestedingen weten aan te passen, zeggen vaker dat het maken van schulden des te kleiner is de kans dat de schulden leiden De eindjes aan elkaar knopen - De update  tot problemen op andere terreinen van hun te geven. Analyses van UWV-bestanden laten financiële problemen en het duurzaam verwerken van de loonbeslagen een behoorlij- leven. zien dat uitkeringsgerechtigden met schulden vinden van werk. ke tijdsinvestering van de salarisadministratie. vaker niet voldoen aan de eisen. Het gevolg WW’ers die net in de uitkering terechtko- Leidinggevenden zijn bij werknemers met 2 Schulden vormen een belemmering om is dat zij relatief vaker een boete of maatregel men zetten moeten hun inkomsten en financiële problemen vaak meer tijd kwijt aan werk te vinden krijgen (waardoor hun schuldenproblematiek uitgaven weer in balans zien te brengen. (tussentijdse) functioneringsgesprekken. Gemiddeld genomen maken uitkeringsge- doorgaans nog verder oploopt). Het UWV ziet Omdat ze een duidelijk afgebakende rechtigden met schulden langer gebruik van als mogelijke verklaring voor deze oververte- groep vormen, is het goed mogelijk een Er zijn werkgevers waar schulden een reden de uitkering dan degenen zonder schulden. genwoordiging de impact van schulden op het specifieke aanpak in de wijk of regio voor zijn voor ontslag Bijstandsgerechtigden met schulden zijn handelen van mensen32. Onderzoek wijst uit WW’ers te ontwikkelen. Voor ongeveer een derde van de werkgevers gemiddeld 4 tot 12 maanden langer afhankelijk dat schulden als het ware alle aandacht op- zijn financiële problemen een opzichzelf- van de uitkering28. Onderzoek van het UWV eisen en mensen als gevolg daarvan zaken Leestips staande reden om een tijdelijk contract niet te toont aan dat bij beslag op de uitkering de kans laten liggen op andere levensdomeinen. Jongerius, M. & Wesdorp, P. (2012) Schuld- verlengen. In specifieke gevallen zijn schulden op werk bij mensen met een Wajong-uitkering Er zijn geen vergelijkbare analyses beschikbaar hulpverlening in bedrijf. Een handreiking ook bij een vast dienstverband een reden voor halveert en bij mensen met een WGA-uitkering over de bijstand. Maar het ligt in de rede dat het voor gemeenten en werkgevers. Utrecht: ontslag. Dit laatste speelt vooral in branches met 12 procent afneemt. bovenstaande ook voor bijstandsgerechtigden Divosa. waar medewerkers niet chantabel mogen geldt. UWV (2015) Wie heeft schuld? Een kwanti- zijn of waarbij gevoeligheid voor financiële Er is nog geen scherp zicht op de oorzaken tatieve analyse van schulden bij uitkerings- verleidingen voor problemen kan zorgen. van de langere uitkeringsafhankelijkheid29. Tips gerechtigden. Amsterdam: UWV. Voorbeelden van dit soort branches zijn de Op basis van de beschikbare kennis kunnen we Verwijs klanten die ontslagen worden beveiligingsbranche of de luchtvaart. In dit aannemen dat het deels komt doordat schul- naar de site van Wijzer in geldzaken, zodat soort sectoren is vaak in het arbeidscontract den ontmoedigen (“wat schiet ik er financieel ze weten wat ze bij een ontslag allemaal 11 Wat zijn aandachtspunten bij opgenomen dat loonbeslag op het inkomen 22 nou mee op als ik ga werken?”)30, doordat moeten checken. http://www.wijzerin- klanten in loondienst? een voldoende grond is voor ontslag. Mensen 23 schulden zo overheersend zijn in het den- geldzaken.nl/ontslag/checklist-ontslag/ Bij werkgevers groeit de aandacht voor schul- die een dergelijke clausule in hun arbeids- ken van mensen dat ze geen ruimte hebben Druk klanten op het hart om juridisch denproblematiek. De belangrijkste aanleiding contract hebben staan, lopen dus een serieus om zich met andere zaken bezig te houden advies in te winnen over hun mogelijk- daarvoor is dat steeds duidelijker wordt dat risico als zij beginnende financiële problemen (vraag 15 en vraag 16) en deels misschien ook heden en belangen bij ontslag en om financiële problemen het functioneren van niet direct aanpakken. wel doordat werkgevers terughoudend zijn nergens zomaar mee in te stemmen of werknemers negatief beïnvloeden. Een derde (werknemers met schulden zijn tot negen voor te tekenen. van alle werkgevers heeft vaak te maken met Andere werkgevers bieden juist ondersteu- dagen vaker ziek en hun arbeidsproductiviteit Wijs klanten waarbij beslag ligt op het in- financiële problemen bij werknemers en de ning ligt naar schatting 20 procent lager)31. Formeel komen erop dat ze, wanneer ze ontslagen helft regelmatig33. Er zijn ook werkgevers die ondersteuning mogen werkgevers er niet naar vragen in een worden aan de deurwaarder moeten laten bij schulden zien als een invulling van goed sollicitatiegesprek, maar zeker in branches met weten wat hun nieuwe bron van inkom- Werkgevers komen er doorgaans pas achter werkgeverschap. Ongeveer één op de tien veel laagbetaald personeel komt het wel voor sten is. Anders zoekt de deurwaarder het dat er financiële problemen zijn als er beslag werkgevers voert actief en preventief beleid. dat schulden in sollicitatieprocedures aan de uit en berekent de onderzoekskosten wordt gelegd op het inkomen. Er vallen dan Zij moedigen hun werknemers aan om even- orde worden gesteld. door aan de klant. allerlei puzzelstukjes in elkaar. Een hoger tuele financiële problemen kenbaar te maken Check bij klanten met schulden actiever ziekteverzuim34, slechtere concentratie op het op het werk. Twee derde van de werkgevers 3 Schulden vergroten de kans op een boete of ze voldoen aan hun sollicitatie- en werk, verzoeken om overuren of een voorschot zegt weliswaar niet te voorzien in actieve on- of maatregel inlichtingenplicht, omdat ze als gevolg van blijken achteraf de voorboden te zijn geweest dersteuning, maar dat zij werknemers die daar Wie afhankelijk is van een uitkering moet hun problemen met schulden daar vaker van de komst van de deurwaarder. Werkgevers om vragen in principe wel willen helpen35. aan allerlei eisen voldoen. Belangrijke eisen (onbedoeld) in verzuimen. schatten in dat financiële problemen bijdragen betreffen de inspannings- en sollicitatieplicht, Schulden hebben een negatief effect op aan extra ziekteverzuim (tot wel negen dagen de taal- en kledingeisen en de plicht om het (duurzaam) vinden van werk. Zet dus per jaar) en een afname van de arbeidsproduc- wijzigingen in de persoonlijke situatie door meer in op een geïntegreerde aanpak van tiviteit (van 20 procent). Daarnaast vraagt het De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  Tips weliswaar dat een kwart van de Nederlandse psychische of relationele problemen) of materiaal laat zien dat mensen met schulden Kijk of je als gemeente of wijkteam met stellen wel eens ruzie heeft over geld. 37 Maar naar de huisarts bij het vermoeden van meer roken, minder fruit eten en slechter ont- grote werkgevers (met veel laagbetaalde vooralsnog ontbreekt het aan uitgebreider een depressie. bijten. Ze hebben bovendien vaker psychische medewerkers) samen invulling kan geven onderzoek. problemen, leven vaker in een sociaal isole- aan schuldpreventie. Je kan werkge- ment, rapporteren meer lage rugklachten en vers bijvoorbeeld wijzen op de gratis te Duits onderzoek onder mensen die een beroep 13 Hoe werken schulden door in hebben vaker overgewicht of obesitas. downloaden factsheet loonbeslag van het deden op de schuldhulpverlening laat zien de gezondheid van klanten?39 Nibud https://www.nibud.nl/beroepsma- dat bij ruim twee derde van de schuldenaren Het wordt steeds duidelijker dat er sprake is Er zijn ook studies die in het algemeen laten tig/factsheet-loonbeslag/ het sociale netwerk kleiner werd als gevolg van verwevenheid tussen financiële problemen zien dat mensen met financiële problemen Check bij klanten met schulden die van de financiële problemen38. Ongeveer de en gezondheidsklachten. Maar hoe de causa- gemiddeld meer gezondheidsproblemen heb- werken in een branche waar integriteitsri- helft rapporteert dat familie en vrienden zich liteit tussen deze twee zaken eruit ziet is nog ben dan de rest van de bevolking. Een Duitse sico’s kunnen spelen of er in hun contract terugtrokken, terwijl twee derde rapporteert niet zo helder. Enerzijds zijn er indicaties dat studie onder mensen die gebruik maakten is opgenomen dat loonbeslag een grond dat zij zich zelf terugtrokken uit de relaties. Het schulden – onder meer via stress en geldtekort van de schuldhulpverlening wees uit dat 79 is voor ontslag. Dit kan een reden zijn om belang van een goed sociaal netwerk voor het – bijdragen aan het ontstaan van gezondheids- procent van de schuldenaren minstens één sneller dan anders een beroep te doen op persoonlijk welzijn is uitgebreid gedocumen- problemen. Onderzoek toont bijvoorbeeld aan gezondheidsprobleem rapporteerde41. Ander de gemeentelijke schuldhulpverlening. teerd. Sociale netwerken zijn ook van belang dat stress een directe veroorzaker is van hart- onderzoek toont aan dat mensen met chroni- Overleg met de klant hoe deze inschat dat bij schuldsituaties, zo toont het voornoemde en vaatziekten40. Daarnaast hebben mensen sche ziekten vaker schulden (4%) hebben dan de werkgever reageert als hij hulp vraagt onderzoek aan. Van de mensen die rappor- met financiële problemen niet altijd voldoende gezonde mensen (2%). Voor mensen met een voor de schulden. Een derde van de werk- teerden dat de contacten met vrienden en geld om gezond te eten, voldoende te sporten chronische ziekte of beperking geldt boven- gevers geeft weleens een voorschot en familie als gevolg van de financiële problemen of eigen bijdragen te betalen. En, als ze wel de dien dat de kans groter is dat de schuld langer 20 procent verstrekt weleens een lening. afnamen, gaf bijna 60 procent aan dat zij last middelen hebben voor medicijnen, vergeten ze dan een jaar blijft voortduren42. 24 Deze twee oplossingen zijn alleen zinvol hadden van psychische problemen. Dit is twee die vaker in te nemen. Anderzijds zijn er ook in- 25 als de financiële problematiek dankzij het keer zo veel als bij de mensen waarbij de con- dicaties dat gezondheidsproblemen bijdragen Hoe de relatie tussen schulden en gezondheid voorschot of de lening onder controle tacten met familie en vrienden niet afnamen aan het ontstaan van financiële problemen. in elkaar steekt is dus onduidelijk. Onderzoe- komt. Er zijn ook werkgevers die bereid (30 procent). Besteed daarom stevige aandacht Mensen raken daardoor vaak een deel van hun kers zijn nog niet goed in staat om oorzaak en zijn om budgetcoaching of schuldhulpver- aan het overwinnen van eventuele schaamte inkomen kwijt of zakken zelfs naar de armoe- gevolg te ontwarren. Een onderzoek naar de lening te financieren. en het bespreekbaar maken van schulden bij degrens. Afhankelijk van de situatie kunnen wisselwerking lijkt die hypothese te ondersteu- Neem nooit zonder toestemming van de dierbaren en familie. mensen ook voor grote onvoorziene kosten ko- nen. In dat onderzoek zegt een derde van de klant contact op met de werkgever. men te staan. Denk aan de ouders van een ern- mensen met schulden en gezondheidsproble- Tips stig ziek kind die in een maand 600 euro aan men dat de schulden zijn ontstaan als gevolg Leestip Stimuleer de klant om bij de aanpak van parkeerkosten bij een academisch ziekenhuis van hun gezondheidsproblemen. Eveneens Madern, T., Bos, J. Van der Burg, D.(2012) de schulden steun te zoeken bij familie en kwijt zijn, maar het logistiek met de zorg voor een derde zegt dat gezondheidsproblemen Schuldhulpverlening in bedrijf. Financiële vrienden. En bespreek desgewenst hoe hij de andere kinderen niet geregeld krijgen om zijn ontstaan als gevolg van de schulden en problemen op de werkvloer. Utrecht: Nibud. dat kan doen. met het OV te reizen. De samenhang tussen een derde kan het niet goed reconstrueren43. Erken gevoelens van schaamte. Maar schulden en gezondheidsproblemen kan het Op deze plek is het van belang om te consta- vraag ook wat de klant zou doen als een begin zijn van een neergaande spiraal waarin teren dat het bij gezondheidsproblemen altijd 12 Hoe werken schulden door in goede vriend of een fijn familielid met een integrale aanpak van de de beste manier is van belang is om ook alert te zijn op financiële de relaties van klanten? schulden voor hulp zou aankloppen. Als je om het tij te keren. problemen als mogelijke oorzaak. Financiële problemen kunnen de relaties met je beseft dat jij er in een bepaalde situatie geliefden, familie en bekenden (stevig) onder voor een ander zou zijn, is het makkelijker In Nederland is nauwelijks onderzoek beschik- Tips druk zetten36. In Nederland is er weinig onder- in die situatie zelf om hulp te vragen. baar naar deze samenhang. Internationaal Denk bij onduidelijke fysieke gezond- zoek beschikbaar naar de impact van financiële Verwijs door naar het algemeen maat- groeit de hoeveelheid wetenschappelijke arti- heidsklachten aan de mogelijkheid dat die problemen op relaties. Het Nibud beschrijft schappelijk werk (voor ondersteuning bij kelen gestaag. Een analyse van het bestaande door financiële problemen veroorzaakt De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  worden (hoofdpijn, vermoeidheid, slape- interventie ontwikkeld voor mensen met Als mensen niet goed weten waar be- termen van de WeightWatchers een saucijzen- loosheid enzovoort). Er lijkt met name een beperkt budget. Het is een cursus langrijke papieren liggen, is de kans op broodje telt. Maar zolang we mensen die willen samenhang te bestaan tussen schulden die bestaat uit twee bijeenkomsten en financiële problemen groter; afvallen niet helpen aan strategieën om hun en rug- en gewrichtsklachten of hoge is erkend door het RIVM Centrum voor Als mensen minder vooruitplannen, is de verlangen te beteugelen, is het aanleren van bloeddruk. Gezond Leven. Meer informatie hierover kans op financiële problemen groter. punten niet voldoende om hen te ondersteu- Vraag bij mensen met medische klachten is te vinden op: http://goedkoopgezonde- nen bij hun dieetambitie. en gezondheidsproblemen na hoe zij ver- voeding.nl. Bovenstaande verbanden klinken vrij logisch. zekerd zijn. De meeste gemeenten bieden Maar er zijn ook minder logisch klinkende Het promotieonderzoek toont aan dat er naast een zogenaamde gemeentepolis aan verbanden: zelfcontrole ook andere variabelen van invloed klanten met een inkomen tot 120 of 130% 14 Welke factoren in het gedrag Klanten die op de prijs letten en prijzen zijn op de kans dat een klant in financiële pro- van de bijstandsnorm. Er worden geen vergroten de kans op vergelijken, zitten vaker in financiële blemen komt: toelatingseisen gesteld aan deze polis en financiële problemen? problemen; Tijdoriëntatie: aandacht is gericht op de bijzondere ziektekosten en het eigen risi- In deze handreiking beschrijven we verschil- Klanten die de voorwaarden van hun korte(re) termijn; co vallen vaak onder de dekking. Meer info lende samenhangen: tussen uitkeringsafhan- financiële producten controleren, hebben Een positievere houding ten aanzien van op www.gezondverzekerd.nl. Mensen kun- kelijkheid en schulden, tussen schulden en re- een grotere kans op financiële problemen. geld lenen; nen in november of december overstap- laties, tussen schulden en gezondheid. Dat zijn Minder (goede) kennis over financiën; pen. Doorgaans mogen klanten dan geen veelal tweevoudige verbanden. Maar de laatste Dergelijke verbanden werden eerder ook al Geringere sociale steun. betalingsachterstanden hebben. http:// tijd wordt steeds meer onderzoek gedaan aangewezen door Amerikaanse onderzoe- www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/zorg- naar cross-over verbanden: dieperliggende kers45. Het lijkt voor de hand te liggen dat dit Het voorgaande heeft grote implicaties voor de verzekering/vraag-en-antwoord/wat-ge- verklaringen voor het ontstaan van financiële verband wordt verklaard door de noodzaak om ondersteuning van klanten met finan- beurt-er-als-ik-de-premie-van-mijn-zorg- problemen op basis van diverse factoren. op de prijs te letten als je weinig te besteden ciële problemen. Het betekent dat er niet één 26 verzekering-niet-betaal.html hebt. aanpak kan worden ontwikkeld voor klanten 27 Kunnen klanten noodzakelijke uitga- Het promotieonderzoek “Op weg naar een met schulden. Het is cruciaal dat er bij elke ven niet betalen? Bijvoorbeeld voor de schuldenvrij leven. Gezond financieel gedrag De belangrijkste conclusie van het promotie- klant een individuele analyse wordt gemaakt tandarts? Ga dan na of er een fonds is dat noodzakelijk om financiële problemen te onderzoek luidt dat er samenhang is tussen (en dat er bij groepsgerichte aanpakken ook de kosten wil dekken. Lokaal zijn er soms voorkomen” laat zien dat de kans dat een klant bepaalde gedragingen (zoals het niet bijhou- individuele aandacht mogelijk is). Zowel op het fondsen voor urgente noden www.sunne- in financiële problemen komt niet afhangt van den van de post of moeite hebben met het niveau van het gedrag (post openen, uitgaven derland.nl. Doorgaans moet de klant dan een enkele gedraging44. Financiële proble- letten op de uitgaven) en psychologische bijhouden enzovoort) als van de zaken die eerst toestemming van het fonds krijgen men worden doorgaans veroorzaakt door kenmerken van mensen zoals in dit geval een daaraan ten grondslag liggen (zoals zelfcontro- om de behandeling vergoed te krijgen. een optelsom aan gedragingen die op elkaar lage zelfcontrole. Het niet bijhouden van de le, tijdsoriëntatie of houding ten aanzien van Om toestemming te vragen is meestal inwerken. Uit het promotieonderzoek blijkt dat post staat niet op zichzelf, maar is een uiting geld lenen). En dat juist ook de zaken die ten een offerte nodig. Er zijn gemeenten die in het algemeen psychologische factoren een van het moeilijk vinden om je gedrag te sturen. grondslag liggen aan het gedrag dat tot schul- in deze situaties bijzondere bijstand ter rol spelen bij het ontstaan van schulden. Dus al Voor professionals die zich bezighouden met den leidt aan de orde komen in interventies beschikking stellen. kan iedereen in zijn leven met pech te maken financiële problematiek is dit een belangrijke zoals budgetcoaching of een budgetcursus. krijgen en daardoor in de schulden komen, constatering. Het duidt erop dat het niet vol- Dat klanten de ruimte krijgen om stappen te Leestips gemiddeld genomen is het dus geen toeval dat doende is om mensen te leren hoe ze hun post zetten op deze zaken die ten grondslag liggen Jungmann, N., Van der Veer, M., Koper, H., de een wel in de schulden terecht komt en de moeten openen. Het is van belang dat mensen aan het gedrag dat hen in problemen brengt. De impact van financiële problemen op ge- ander niet. Er komen verschillende interessan- op weg geholpen worden om – in dit geval – zondheid. Te raadplegen op: http://www. te relaties naar voren uit het onderzoek: hun zelfcontrole te vergroten. Leestip platform31.nl/nieuws/de-impact-van-fi- Als mensen hun administratie niet (vol- Madern, T. E. (2015) Op weg naar een nanciele-problemen-op-gezondheid doende) bijhouden, is de kans op financië- Om bovenstaande constatering te verhelderen schuldenvrij leven. Gezond financieel gedrag De GGD Zuid-Limburg heeft in samenwer- le problemen groter; kan je een vergelijking maken met afvallen. noodzakelijk om financiële problemen te king met diëtisten een voedings- Mensen kunnen wel leren hoeveel punten in voorkomen. Amersfoort: Drukkerij Wilco. De eindjes aan elkaar knopen - De update De eindjes aan elkaar knopen - De update  Hoe komt het dat mensen door schulden slechter gaan functioneren? 15 Wat is de tijdelijke en Eldar Shafir uit dat wanneer we schaarste 29 impact van schulden? aan iets ervaren, dit onze aandacht in be- Wat maakt dat mensen met schulden soms slag neemt. Schaarste laat je focussen op je domme dingen doen46? Wat maakt dat sommi- directe gebrek47. Een urgente kwestie eist alle ge mensen hun vakantiegeld niet gebruiken aandacht op. In eerste instantie maakt dat ons voor het inlopen van achterstallige huur, maar alerter en creatiever en stelt het ons in staat het steken in een nieuw bankstel en zo een problemen op te lossen. Maar aanhoudende huisuitzetting riskeren? Voor een deel van schaarste leidt tot een andere dynamiek. deze mensen geldt misschien dat ze er op los Als de aandacht telkens gericht blijft op de re- leven en dat het ze niets kan schelen, voor een keningen die morgen betaald moeten worden, ander deel van deze mensen ligt de verkla- dan verdwijnt het langetermijnperspectief. ring mogelijk in het fenomeen van schaarste. Dan zeg je ondanks een slechte gezondheid je Recent onderzoek maakt duidelijk dat ervaren aanvullende ziektekostenverzekering op, om- schaarste de kwaliteit van onze besluitvorming dat dat op korte termijn geld oplevert, terwijl je beïnvloedt en dat mensen met schulden om die dekking eigenlijk wel nodig hebt. Zo werkt die reden soms ‘domme’ dingen doen. schaarste nieuwe schaarste in de hand. Het effect van beleefde schaarste: De eenzijdige focus op wat schaars is, zorgt er- tunnelvisie en focus op kort termijn voor dat andere belangrijke doelen en kwesties In het baanbrekende boek “Schaarste: hoe verwaarloosd, onderschat of verdrongen wor- gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen” den. Als je schaarste ervaart, krijg je last van leggen de onderzoekers Sendhil Mullainathan tunnelvisie, omdat de ‘mentale bandbreedte’ De eindjes aan elkaar knopen - De update  in beslag wordt genomen door datgene waar of aanvullende inkomensondersteuning zijn 16 Wat is de structurele impact ingewikkelde instructies te onthouden en te gebrek aan is. Dit is volgens de auteurs het ver- daarbij een eerste stap. Wat meer geld verkleint van schulden? volgen, even met iets te stoppen om er daarna mogen om aandacht op te brengen, om goede de schaarste en vergroot derhalve de band- Bij mensen die van jongs af aan met schulden weer mee te kunnen doorgaan. Een goed ont- beslissingen te nemen, om vast te houden aan breedte. Daarnaast zijn er maatregelen die de worden geconfronteerd of op latere leeftijd wikkeld werkgeheugen maakt het bijvoorbeeld plannen en om verleidingen te weerstaan48. belasting van de bandbreedte verminderen, lange tijd in geldstress leven, vindt er een mogelijk een telefoonnummer lang genoeg te Geldzorgen leiden zo dus tot een geringer zoals budgetbeheer, ondersteuning door een a-typische ontwikkeling van het brein plaats. onthouden om het te kunnen bellen, om er aan mentaal vermogen. De effecten daarvan zijn vrijwilliger, of het inhouden en doorbetalen van Chronische stress van (onder meer) schulden te denken dat we de deurwaarder bellen voor ingrijpend. Een verminderd mentaal vermogen de vaste lasten. Of – buiten de schuldhulpver- en armoede heeft als gevolg dat mensen hun een betalingsregeling of dat we er aan denken heeft invloed op uiteenlopende gedragingen, lening – het regelen van kinderopvang of her- zogenoemde executieve functies veel minder om onze afspraak bij het wijkteam te gaan. Het zoals geduld, tolerantie, aandacht, en toewij- inneren aan belangrijke afspraken op andere goed ontwikkelen. Voorbeelden van execu- helpt ons ook tussen taken uit verschillende ding, maar ook op het geheugen. Het leidt tot levensdomeinen. tieve functies zijn: levensdomeinen te schakelen: te koken terwijl onverstandige beslissingen, onzorgvuldigheid, Werkgeheugen (dingen onthouden); we de kinderen helpen met huiswerk en onder- afwezigheid, impulsiviteit, kortzichtig gedrag Tips Flexibiliteit (kunnen bijsturen); tussen de werkmail nog even te checken op de en het maken van fouten. Het onderzoek laat Het concept van zelfredzaamheid staat Creatieve oplossingen voor problemen telefoon. zien dat schaarste kan leiden tot een (tijdelijke) op gespannen voet met de inzichten rond verzinnen; IQ-daling van zo’n 13 punten. het effect van schaarste.