BHARATIYA KNOWLEDGE SYSTEMS (BKS) AN INTRODUCTION PDF

COURSE: BHARATIYA KNOWLEDGE SYSTEMS (BKS) AN INTRODUCTION SEMESTER: 1 Unit- 1  BHARATIYA KNOWLEDGE SYSTEMS AND TRADITIONS (ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી અને પરં પરાઓ )...

COURSE: BHARATIYA KNOWLEDGE SYSTEMS (BKS) AN INTRODUCTION SEMESTER: 1 Unit- 1  BHARATIYA KNOWLEDGE SYSTEMS AND TRADITIONS (ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી અને પરં પરાઓ ) ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ અને પરં પરાઓ, જેને ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ અને પરં પરાઓ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે જ્ઞાન, તત્વજ્ઞાન, વવજ્ઞાન, કળા અને આધ્યાવિક પરં પરાઓના વવશાળ અને વૈવવધ્યસભર શરીરનો સંદભભ આપે છે જે ભારતીય ઉપખંડમાં અનેક સહસ્ત્રાબ્દીઓથી વવકવસત અને વવકવસત થઈ છે. આ પ્રણાલીઓ અને પરં પરાઓ ભારતના સાંસ્કૃ વતક માળખામાં અવભન્ન છે અને તેના સમાજ, વવચાર પ્રવિયાઓ અને જીવનશૈલીને આકાર આપવામાં મહત્વપૂણભ ભૂવમકા ભજવે છે. આ વવગતવાર નોંધમાં, અમે ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ અને પરં પરાઓના કેટલાક મુખ્ ય પાસાઓનું અન્વેષણ કરીશુ.ં પ્રાચીન મૂળ: ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓમાં વસંધુ ખીણની સંસ્કૃ વત (લગભગ 3300-1300 બીસીઇ) અને વૈવદક કાળ (1500-500 બીસીઇ આસપાસ) પ્રાચીન મૂળ છે. વેદ, જે વવશ્વના સૌથી જૂ ના પવવત્ર ગ્રંથોમાંના એક છે, ભારતીય દાશભવનક અને આધ્યાવિક વવચારનો પાયો બનાવે છે. ચાર વેદ - ઋગ્વેદ, સામવેદ, યજુ વેદ અને અથવભવેદ - સ્તોત્રો, ધાવમભક વવવધઓ અને દાશભવનક ચચાભઓ ધરાવે છે. હ ં દુ હિલોસોહિકલ પ્રણાલીઓ: ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ વવચારની દાશભવનક શાળાઓની વવશાળ શ્રેણીને સમાવે છે, જેને સામૂવહક રીતે દશભન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. વહં દુ વિલસૂિીની છ રૂવિવાદી શાળાઓ અગ્રણી છે: A. ન્યાય: તાવકભ ક તકભ અને જ્ઞાનશાસ્ત્ર પર ધ્યાન કે વન્િત કરે છે. B. વૈશવે ષક: અણુવાદ અને તત્ત્વમીમાંસા સાથે વ્યવહાર કરે છે. C. સાંખ્ય: પુરુષ (ચેતના) અને પ્રકૃ વત (િવ્ય) ના દ્વૈતની શોધ કરે છે. D. યોગ: આધ્યાવિક વ્યવહાર અને આિ-અનુભૂવત પર ભાર મૂકે છે. E. મીમાંસા: ધાવમભક વવવધઓ અને શાસ્ત્રોક્ત વ્યાખ્યાઓ પર ધ્યાન કે વન્િત કરે છે. F. વેદાંત: વેદના સાર અને વાસ્તવવકતાની પ્રકૃ વતની તપાસ કરે છે. આયુર્વદ ે : આયુવેદ એ એક પ્રાચીન ભારતીય વચવકત્સા પદ્ધવત છે જે હજારો વષભ જૂ ની છે. તે ત્રણ દોષો - વાત, વપત્ત અને કિના સંતુલન દ્વારા સવભગ્રાહી સ્વાસ્્ય અને સુખાકારી પર ભાર મૂકે છે. આયુવદ ે શારીવરક, માનવસક અને આધ્યાવિક સ્વાસ્્યને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વવવવધ ઉપચારો, જડીબુટ્ટીઓ અને જીવનશૈલીની ભલામણોનો સમાવેશ કરે છે. યોગ અને ધ્યાન: યોગ એ ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીનો બીજો અવભન્ન ભાગ છે. તે એક પ્રથા છે જેનો હેતુ મન, શરીર અને ભાવનાને એક કરવાનો છે, એકં દર સુખાકારીને પ્રોત્સાહન આપે છે. યોગના વવવવધ સ્વરૂપો, જેમ કે હઠ, રાજા, ભવક્ત, જ્ઞાન અને કમભ યોગ, માનવ સ્વભાવના વવવવધ પાસાઓને પૂણભ કરે છે. ધ્યાન એ યોગનું આવશ્યક ઘટક છે, જે વ્યવક્તઓને માનવસક સ્પષ્ટતા, આંતવરક શાંવત અને આધ્યાવિક વવકાસ પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરે છે. ભારતીય કલા અને સાહ ત્ય: ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી કલા અને સાવહત્યના વવવવધ સ્વરૂપોમાં અવભવ્યવક્ત શોધે છે. ભરતનાટ્યમ, કથક, ઓવડસી અને અન્ય જેવા શાસ્ત્રીય નૃત્ય સ્વરૂપો ઊંડે ઊંડે જડેલા છે. ભારતીય સંસ્કૃ વત અને પૌરાવણક કથાઓ. ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીત, તેના જવટલ રાગો અને તાલ સાથે, લાગણીઓ અને આધ્યાવિકતાને અવભવ્યક્ત કરવા માટેનું એક ગહન માધ્યમ છે. રામાયણ અને મહાભારતના મહાકાવ્યો તેમજ ઉપવનષદ અને પુરાણ જેવા પ્રાચીન ગ્રંથો સવહત ભારતીય સાવહત્ય મહાન શાણપણ અને નૈવતક ઉપદે શો ધરાવે છે. વાસ્તુશાસ્ત્ર અને જ્યોવતષ: વાસ્તુશાસ્ત્ર એ આવકભ ટેક્ચર અને વડઝાઇનનું ભારતીય વવજ્ઞાન છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય પ્રાકૃ વતક શવક્તઓ સાથે સુમેળભયાભ રહેવાની જગ્યાઓ બનાવવાનો છે. જ્યોવતષ, અથવા વૈવદક જ્યોવતષ, માનવ જીવન અને ભાગ્ય પર અવકાશી પદાથોના પ્રભાવનો અભ્યાસ છે. 1|P ag e  ધમમ અને કમમ: ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓમાં કે વન્િય ધમભ અને કમભની વવભાવનાઓ છે. ધમભ િરજ, સચ્ચાઈ અને નૈવતક જવાબદારીનો ઉલ્લેખ કરે છે, જ્યારે કમભ કારણ અને અસરના કાયદાને દશાભવે છે. એકસાથે, આ વસદ્ધાંતો વ્યવક્તઓને ન્યાયી જીવન અને નૈવતક વનણભય લેવાના માગભ પર માગભદશભન આપે છે. આધ્યાહિક પરં પરાઓ: ભારત વવવવધ આધ્યાવિક પરં પરાઓનું ઘર છે, જેમાં વહન્દુ ધમભ, બૌદ્ધ ધમભ, જૈન ધમભ અને શીખ ધમભનો સમાવેશ થાય છે. આમાંની દરેક પરં પરાએ અનન્ય દાશભવનક પવરપ્રેક્ષ્ય અને પ્રથાઓનું યોગદાન આપયું છે જેણે ભારતના સાંસ્કૃ વતક લેન્ડસ્કે પને આકાર આપયો છે. ગુરુ-હિષ્ય પરમ્પરા: ગુરુ-વશષ્ય પરં પરા, અથવા વશક્ષક-વવદ્યાથી સંબંધોની પરં પરા, ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીનું એક મહત્વપૂણભ પાસું છે. તેમાં અંગત વિયાપ્રવતવિયા અને વશષ્યત્વ દ્વારા ગુરુ (વશક્ષક) પાસેથી વશષ્ય (વવદ્યાથી) સુધી જ્ઞાન, શાણપણ અને કૌશલ્યોનો સમાવેશ થાય છે. આધુહનક સુસંગતતા: ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ ભારતમાં અને તેનાથી આગળના આધુવનક વવચારોને પ્રભાવવત કરવાનું ચાલુ રાખે છે. વવદ્વાનો, સંશોધકો અને પ્રેવક્ટશનરો વિલસૂિી, વવજ્ઞાન, દવા, મનોવવજ્ઞાન અને આધ્યાવિકતા સવહતના વવવવધ ક્ષેત્રોમાં સમકાલીન પડકારોને સંબોધવા માટે આ પરં પરાગત પ્રણાલીઓનો અભ્યાસ અને અનુકૂલન કરે છે. વનષ્કષભમાં, ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ અને પરં પરાઓ એ સમૃદ્ધ અને બહુ પક્ષીય વારસો છે જે હજારો વષોથી વવકવસત થયો છે. આ પ્રણાલીઓમાં દાશભવનક, આધ્યાવિક, વૈજ્ઞાવનક અને કલાિક જ્ઞાનની વવશાળ શ્રેણીનો સમાવેશ થાય છે જે ભારતની સાંસ્કૃ વતક ઓળખ અને બૌવદ્ધક પ્રવચનને આકાર આપવાનું ચાલુ રાખે છે. આ પરં પરાઓને સાચવીને અને અભ્યાસ કરીને, લોકો માનવ અવસ્તત્વ, વાસ્તવવકતાની પ્રકૃ વત અને સંવાવદતા અને સુખાકારીની શોધમાં મૂલ્યવાન આંતરદૃવષ્ટ મેળવે છે.  SELF - REVELATION OF BHARAT (સ્ર્વયં - ભારતનો સાક્ષાત્કાર) "ભારતનું સ્વ-પ્રકટીકરણ" એ એક રાષ્ટર , એક સભ્યતા અને સાંસ્કૃ વતક અવસ્તત્વ તરીકે ભારત (ભારત) ના સારને સમજવા અને શોધવાની પ્રવિયાનો ઉલ્લેખ કરે છે. તેમાં વવશ્વમાં ભારતની અનન્ય લાક્ષવણકતાઓ, ઐવતહાવસક ઉત્િાંવત, મૂલ્યો, વિલસૂિી અને યોગદાનને અન્વેષણ અને સ્વીકારવાનો સમાવેશ થાય છે. આ વવગતવાર નોંધમાં, અમે ભરતના આિ- સાક્ષાત્કારના વવવવધ પવરમાણોનો અભ્યાસ કરીશુ.ં ઐહત ાહસક અને સાંસ્કૃ હતક ર્વારસો: ભારતનો આિ-સાક્ષાત્કાર તેની સમૃદ્ધ ઐવતહાવસક અને સાંસ્કૃ વતક વારસાની શોધ સાથે શરૂ થાય છે. પ્રાચીન સંસ્કૃ વતના પુરાવા સાથે ભારતનો લાંબો અને વૈવવધ્યસભર ઇવતહાસ છે વસંધુ ખીણની સંસ્કૃ વતની જેમ, જે લગભગ 3300-1300 બીસીઇમાં વવકાસ પામી હતી. ઉપમહાદ્વીપમાં મૌયભ, ગુપ્ત, ચોલ અને મુઘલ સામ્રાજ્યો સવહત અનેક સામ્રાજ્યોના ઉદય અને પતનનો સાક્ષી છે, જે તમામે ભારતની સંસ્કૃ વત, કલા અને શાસન પર કાયમી અસર છોડી છે. હર્વહર્વધતામાં એકતા: ભારતના આિ-સાક્ષાત્કારના મુખ્ ય પાસાઓમાંની એક તેની વવવવધતામાં એકતા છે. ભારત અનેક ભાષાઓ, ધમો, વરવાજો અને પરં પરાઓનું ઘર છે. આ વવવવધતા હોવા છતાં, એકતાનો એક મજબૂત દોરો છે જે દે શને એક સાથે બાંધે છે. "વવવવધતામાં એકતા" નો વવચાર એક ગહન વિલસૂિી છે જે વવવવધ સંસ્કૃ વતઓ અને માન્યતાઓના સહઅવસ્તત્વ અને સ્વીકૃ વતને પ્રવતવબંવબત કરે છે. આધ્યાહિકતા અને હિલોસોિી: ભારત હજારો વષોથી આધ્યાવિકતા અને વિલસૂિીનું પારણું રહ્ું છે. પ્રાચીન ગ્રંથો, જેમ કે વેદ, ઉપવનષદ, ભગવદ ગીતા અને અન્ય ગ્રંથો, ગહન આધ્યાવિક ઉપદે શો અને દાશભવનક પૂછપરછનો પાયો નાખે છે. ધમભ, કમભ, મોક્ષ (મુવક્ત), અને અવહં સા (અવહં સા) જેવી વવભાવનાઓએ ભારતના આધ્યાવિક માળખા પર નોંધપાત્ર અસર કરી છે અને વૈવશ્વક સ્તરે આધ્યાવિક સાધકોને પ્રભાવવત કરવાનું ચાલુ રાખ્યું છે. જ્ઞાનમાં યોગદાન: ભારતના આિ-સાક્ષાત્કારમાં જ્ઞાનના વવવવધ ક્ષેત્રોમાં તેના ઐવતહાવસક યોગદાનને ઓળખવાનો સમાવેશ થાય છે. ભારત વશક્ષણ અને વશષ્યવૃવત્તનું કે ન્િ રહ્ું છે અને નાલંદા અને તક્ષવશલા જેવી પ્રાચીન યુવનવવસભટીઓએ 2|P ag e  વવશ્વભરના વવદ્વાનોને આકષ્યાભ છે. ગવણત, ખગોળશાસ્ત્ર, દવા (આયુવેદ), અને સ્થાપત્ય એવા કેટલાક ક્ષેત્રો છે જ્યાં ભારતે નોંધપાત્ર પ્રગવત કરી છે. કલા, સંગીત અને સાહ ત્ય: ભારતના કલાિક અવભવ્યવક્તઓએ વૈવશ્વક સંસ્કૃ વત પર ઊંડી છાપ છોડી છે. શાસ્ત્રીય સંગીતની સાથે ભરતનાટ્યમ, કથક અને ઓવડસી જેવા પરં પરાગત નૃત્ય સ્વરૂપોએ વવશ્વભરના પ્રેક્ષકોને મંત્રમુગ્ધ કયાભ છે. રામાયણ, મહાભારત અને મહાકાવ્યો જેવી કૃ વતઓ સાથે ભારતીય સાવહત્યે અસંખ્ય પેિીઓને પ્રેરણા આપી છે. અહ ં સા અને િાંહત ચળર્વળો: ભારતના આિ-સાક્ષાત્કારમાં અવહં સા અને શાંવત ચળવળો પ્રત્યેની તેની ઐવતહાવસક પ્રવતબદ્ધતાને માન્યતા આપવાનો સમાવેશ થાય છે. મહાિા ગાંધીની અવહં સા (અવહં સા)ની વિલસૂિીએ ભારતની સ્વતંત્રતાની લડતમાં વનણાભયક ભૂવમકા ભજવી હતી અને વવશ્વભરમાં શાંવત ચળવળો માટે પ્રેરણાનો સ્ત્રોત બની રહી છે. હિનસાંપ્રદાહયક મૂલ્યો: ભારતના વબનસાંપ્રદાવયક મૂલ્યો તેના આિ-સાક્ષાત્કારનું એક મહત્વપૂણભ પાસું છે. દે શનું બંધારણ વબનસાંપ્રદાવયકતા, તેના તમામ નાગવરકો માટે સમાનતા અને ધમભની સ્વતંત્રતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. ભારતની વબનસાંપ્રદાવયક નીવતઓ વૈવવધ્યસભર અને સવભસમાવેશક સમાજને ઉત્તેજન આપવામાં મહત્વની ભૂવમકા ભજવી રહી છે. પડકારો અને તકો: ભારતના આિ-સાક્ષાત્કારમાં દે શ સામેના પડકારો અને વવકાસ અને વવકાસની તકોને સ્વીકારવાનો પણ સમાવેશ થાય છે. ગરીબી, વશક્ષણ, આરોગ્યસંભાળ, પયાભવરણીય ટકાઉપણું અને સામાવજક અસમાનતા જેવા મુદ્દાઓ માટે વવચારશીલ અને સંકવલત પ્રયત્નોની જરૂર છે. ર્વૈહિક અસર: ભારતનું આિ-સાક્ષાત્કાર તેની સરહદોની બહાર વવસ્તરે છે. ભારતીય ડાયસ્પોરાએ વવશ્વભરમાં તેની સંસ્કૃ વત, પરં પરાઓ અને જ્ઞાનનો િે લાવો કયો છે, જેણે વવજ્ઞાન, ટે કનોલોજી, વ્યવસાય અને કળા સવહતના વવવવધ ક્ષેત્રો પર નોંધપાત્ર અસર કરી છે. સમકાલીન ઓળખ: અંતે, ભારતની આિ-સાક્ષાત્કારમાં વૈવશ્વક મંચ પર ગવતશીલ રાષ્ટર તરીકે ની તેની સમકાલીન ઓળખને સમજવાનો સમાવેશ થાય છે. આવથભક પાવરહાઉસ તરીકે ભારતનો વવકાસ, વવજ્ઞાન અને ટે ક્નોલોજીમાં તેની પ્રગવત અને તેની ગવતશીલ લોકશાહી આ બધું 21મી સદીમાં તેની વવકસતી ઓળખમાં િાળો આપે છે. વનષ્કષભમાં, ભારતનો આિ-સાક્ષાત્કાર ભારતના ઇવતહાસ, સંસ્કૃ વત, આધ્યાવિકતા, વિલસૂિી, યોગદાન, પડકારો અને સમકાલીન ઓળખની ઊંડી અને બહુ પક્ષીય સમજને સમાવે છે. આ આિ-સાક્ષાત્કારને સ્વીકારવાથી તેના નાગવરકોમાં ગૌરવ અને જવાબદારીની ભાવના વધે છે અને વવશ્વ સમુદાય સાથે ભારતનું જોડાણ વધે છે. તે શોધ, પ્રશંસા અને વૃવદ્ધની સતત યાત્રા છે જે એક જીવંત અને વૈવવધ્યસભર રાષ્ટર તરીકે ભારતના સારને પ્રવતવબંવબત કરે છે.  KNOWLEDGE TRADITIONS OF GLORIOUS BHARAT (ભવ્ય ભારતની જ્ઞાન પરં પરાઓ) ગૌરવશાળી ભારત (ભારત) ની જ્ઞાન પરં પરાઓ એક સમૃદ્ધ અને વૈવવધ્યસભર ઇવતહાસ ધરાવે છે જે અનેક હજાર વષભ સુધી િે લાયેલો છે. આ પરં પરાઓ વિલસૂિી, વવજ્ઞાન, ગવણત, દવા, કળા, સાવહત્ય અને આધ્યાવિકતા સવહત જ્ઞાનના વવવવધ ક્ષેત્રોને સમાવે છે. અહીં ભવ્ય ભારતની કેટલીક અગ્રણી જ્ઞાન પરં પરાઓ છે: ર્વૈહદક જ્ઞાન: વેદ, 1500-500 બીસીઇ આસપાસ રચાયેલા, વૈવદક જ્ઞાનનો પાયો બનાવે છે. તેમાં ચાર મુખ્ ય ગ્રંથો છે: ઋગ્વેદ, સામવેદ, યજુ વેદ અને અથવભવેદ. આ પવવત્ર ગ્રંથોમાં સ્તોત્રો, ધાવમભક વવવધઓ અને દાશભવનક ચચાભઓ છે જેણે ભારતીય ઉપખંડની ધાવમભક અને આધ્યાવિક માન્યતાઓને આકાર આપયો છે. હ ં દુ હિલોસોહિકલ પ્રણાલીઓ: ભારતે અનેક દાશભવનક પ્રણાલીઓને જન્મ આપયો છે, જેમાંથી દરેક વાસ્તવવકતા, સ્વ અને અવસ્તત્વની પ્રકૃ વત પર અનન્ય પવરપ્રેક્ષ્ય આપે છે. વહં દુ વિલસૂિીની છ રૂવિવાદી શાખાઓ, જેને "દશભના" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તેમાં ન્યાય, વૈશેવષક, સાંખ્ ય, યોગ, મીમાંસા અને વેદાંતનો સમાવેશ થાય છે. આ શાળાઓ તત્ત્વમીમાંસા, જ્ઞાનશાસ્ત્ર અને નીવતશાસ્ત્રના વવવવધ પાસાઓનો અભ્યાસ કરે છે. આયુર્વદ ે : આયુવેદ, એક પ્રાચીન દવા પદ્ધવત, વવશ્વની સૌથી જૂ ની આરોગ્યસંભાળ પરં પરાઓમાંની એક છે. તે સ્વાસ્્ય માટે સવભગ્રાહી અવભગમ પર ભાર મૂકે છે, સુખાકારી જાળવવા માટે ત્રણ દોષો (વાત, વપત્ત અને કિ) ને સંતવુ લત કરવા પર ધ્યાન કે વન્િત કરે છે. આયુવેદમાં હબભલ દવા, આહાર, યોગ અને વવવવધ ઉપચાર પદ્ધવતઓનો સમાવેશ થાય છે. 3|P ag e  ગહણત અને ખગોળિાસ્ત્ર: ભારતે ગવણત અને ખગોળશાસ્ત્રમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપયું છે. શૂન્ય અને દશાંશ પદ્ધવતની વવભાવના, જે આધુવનક ગવણત માટે મૂળભૂત છે, ભારતમાં વવકસાવવામાં આવી હતી. આયભભટ્ટ અને બ્રહ્મગુપ્ત જેવા પ્રાચીન ભારતીય ગવણતશાસ્ત્રીઓએ બીજગવણત, વત્રકોણવમવત અને સંખ્યા વસદ્ધાંતમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપયું હતું. ખગોળશાસ્ત્રમાં, ભારતનું અવકાશી હલનચલનનું જ્ઞાન અદ્યતન હતું, જેના કારણે ચોક્કસ કે લેન્ડર અને વેધશાળાઓની રચના થઈ. યોગ અને ધ્યાન: ભારત તેની યોગ અને ધ્યાનની પરં પરા માટે જાણીતું છે. યોગ, શારીવરક, માનવસક અને આધ્યાવિક પ્રણાલીઓની એક પદ્ધવત છે, જેનો હેતુ શરીર અને મન વચ્ચે સુમેળ પ્રાપ્ત કરવાનો છે. ધ્યાન, જેમ કે વવવવધ સ્વરૂપોમાં પ્રેવક્ટસ કરવામાં આવે છે, તે યોગનું મુખ્ય ઘટક છે અને આિ-અનુભૂવત અને આંતવરક શાંવત માટેના સાધન તરીકે સેવા આપે છે. િાસ્ત્રીય કળા અને સાહ ત્ય: ભારત પાસે શાસ્ત્રીય કલા અને સાવહત્યનો સમૃદ્ધ વારસો છે. ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્ય સ્વરૂપો, જેમ કે ભરતનાટ્યમ, કથક, ઓવડસી, મવણપુરી અને અન્ય, તેમના જવટલ િટ ૂ વકભ , હાવભાવ અને અવભવ્યક્ત વાતાભ કહેવા માટે જાણીતા છે. શાસ્ત્રીય સંગીત, તેના વવવવધ રાગો અને તાલ સાથે, શ્રોતાઓની લાગણીઓ પર ઊંડી અસર કરે છે. ભારતીય સાવહત્ય, જેમાં રામાયણ અને મહાભારત જેવા પ્રાચીન મહાકાવ્યો તેમજ કવવઓ અને લેખકોની શાસ્ત્રીય કૃ વતઓનો સમાવેશ થાય છે, તે દે શના ઊંડા સાંસ્કૃ વતક અને નૈવતક મૂલ્યોને પ્રવતવબંવબત કરે છે. આધ્યાહિક પરં પરાઓ: ભારત વહન્દુ ધમભ, બૌદ્ધ ધમભ, જૈન ધમભ અને શીખ ધમભ સવહત અનેક આધ્યાવિક પરં પરાઓનું જન્મસ્થળ છે. આમાંની દરેક પરં પરામાં તેની અનન્ય દાશભવનક અને આધ્યાવિક ઉપદે શો છે, જે ભારતમાં આધ્યાવિક પ્રથાઓની વવવવધતામાં િાળો આપે છે. ગુરુ-હિષ્ય પરમ્પરા: ભારતની જ્ઞાન પરં પરાઓ ઘણીવાર ગુરુ-વશષ્ય પરં પરા, વશક્ષણની એક પ્રાચીન પ્રણાલીમાંથી પસાર થાય છે, જ્યાં વ્યવક્તગત માગભદશભન અને વશષ્યત્વ દ્વારા ગુરુ (વશક્ષક) પાસેથી વશષ્ય (વવદ્યાથી) સુધી જ્ઞાનનું પ્રસારણ થાય છે. સાહ ત્ય અને ભાષાઓ: ભારતનો સાવહવત્યક વારસો વ્યાપક છે, જેમાં સંસ્કૃ ત, પાલી, પ્રાકૃ ત, તવમલ અને અન્ય ભાષાઓમાં શાસ્ત્રીય કૃ વતઓ છે. વવશાળ સાવહવત્યક કોપભસમાં ધાવમભક ગ્રંથો, મહાકાવ્યો, કવવતા, નાટકો અને દાશભવનક ગ્રંથોનો સમાવેશ થાય છે. અહ ં સા અને નૈહતક મૂલ્યો: ભારતની જ્ઞાન પરં પરાઓ લાંબા સમયથી અવહં સા (અવહં સા) અને નૈવતક મૂલ્યોના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે. ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ દરવમયાન મહાિા ગાંધીની અવહં સાની પ્રેવક્ટસની રાષ્ટર પર ઊંડી અસર પડી અને વવશ્વભરમાં સમાન ચળવળોને પ્રેરણા આપી. ભવ્ય ભારતની આ જ્ઞાન પરં પરાઓએ વવશ્વના બૌવદ્ધક, આધ્યાવિક અને સાંસ્કૃ વતક વારસા પર અમીટ છાપ છોડી છે. તેઓ આધુવનક વવચારોને પ્રભાવવત કરવાનું ચાલુ રાખે છે અને વૈવશ્વક સ્તરે લોકોને જ્ઞાન, શાણપણ અને જીવન અને અવસ્તત્વની ઊંડી સમજ મેળવવા માટે પ્રેરણા આપે છે.  THE SUBLIME JOURNEY OF BHARATIYA CULTURE AND CIVILIZATION (ભારતીય સંસ્કૃ હત અને સભ્યતાની ઉત્કૃ ષ્ટ યાત્રા) ભારતીય (ભારતીય) સંસ્કૃ વત અને સભ્યતાની ઉત્કૃ ષ્ટ યાત્રા એ એક આકષભક કથા છે જે હજારો વષો સુધી િે લાયેલી છે, જે વસ્થવતસ્થાપકતા, સાતત્ય અને વવશ્વ પર ઊંડી અસર દ્વારા વચવિત થયેલ છે. આ પ્રવાસ ભારતીય સંસ્કૃ વતની વૈવવધ્યસભર, આધ્યાવિક અને બૌવદ્ધક રીતે સમૃદ્ધ પ્રકૃ વતને પ્રવતવબંવબત કરે છે. ચાલો આ ઉત્કૃ ષ્ટ પ્રવાસના મુખ્ય લક્ષ્યો અને લાક્ષવણકતાઓનું અન્વેષણ કરીએ: પ્રાચીન સભ્યતાઓ: ભારતીય સંસ્કૃ વતની યાત્રા પ્રાચીન વસંધુ ખીણની સંસ્કૃ વત (3300-1300 BCE) સુધીની છે. હડપપા અને મોહેંજો-દરો શહેરો તે સમયના અદ્યતન શહેરી આયોજન, સ્થાપત્ય અને વેપાર પ્રથાના પુરાવા તરીકે ઊભા છે. 4|P ag e  ર્વૈહદક યુગ: વૈવદક સમયગાળો (લગભગ 1500-500 બીસીઇ) વેદ, ઉપવનષદો અને અન્ય વવવવધ પવવત્ર ગ્રંથોના ઉદભવને વચવિત કરે છે. વૈવદક જ્ઞાને વહં દુ ધમભનો પાયો નાખ્યો અને ગહન દાશભવનક અને આધ્યાવિક વવચારો રજૂ કયાભ. સામ્રાજ્યોનો સુર્વણમ યુગ: ભારતે મૌયભ, ગુપ્ત, ચોલ અને વવજયનગર સામ્રાજ્યો જેવા વવવવધ સામ્રાજ્યોના ઉદય અને પતનનું સાક્ષી જોયું. આ સમયગાળો સમૃદ્ધ વેપાર, કલા, સાવહત્ય અને વવજ્ઞાન અને ગવણતમાં પ્રગવત દ્વારા દશાભવવામાં આવ્યો હતો. હર્વજ્ઞાન અને ગહણતમાં યોગદાન: ભારતીય સંસ્કૃ વતએ વવજ્ઞાન અને ગવણતના ક્ષેત્રોમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપયું છે. આયભભટ્ટ, બ્રહ્મગુપ્ત અને અન્ય ગવણતશાસ્ત્રીઓ અને ખગોળશાસ્ત્રીઓએ બીજગવણત, વત્રકોણવમવત અને ખગોળશાસ્ત્રમાં નોંધપાત્ર શોધ કરી. આધ્યાહિક પરં પરાઓ: ભારત વહન્દુ ધમભ, બૌદ્ધ ધમભ, જૈન ધમભ અને શીખ ધમભ સવહત અનેક મુખ્ય આધ્યાવિક પરં પરાઓનું જન્મસ્થળ રહ્ું છે. આ ધમોએ દે શના સાંસ્કૃ વતક, સામાવજક અને વિલોસોવિકલ િે વબ્રક પર ઊંડો પ્રભાવ પાડ્યો છે. દહક્ષણપૂર્વમ એહિયા પર પ્રભાર્વ: ભારતીય સંસ્કૃ વત અને સભ્યતા દવરયાઈ વેપાર અને સાંસ્કૃ વતક વવવનમય દ્વારા દવક્ષણપૂવભ એવશયામાં િે લાય છે. કં બોવડયામાં અંગકોર વાટ અને ઇન્ડોનેવશયામાં બોરોબુદુર જેવા મંવદરોમાં જોવા મળે છે તેમ ભારતીય કલા, સ્થાપત્ય અને ધાવમભક પ્રથાઓએ પ્રદે શ પર ઊંડી અસર છોડી છે. મધ્યકાલીન સમયગાળો: મધ્યયુગીન સમયગાળામાં વદલ્હી સલ્તનત અને મુઘલ સામ્રાજ્ય જેવા શવક્તશાળી રાજવંશોની સ્થાપના જોવા મળી હતી. તે સાંસ્કૃ વતક સંવમશ્રણનો સમય હતો, જ્યાં ભારતીય અને ઇસ્લાવમક પ્રભાવો સહઅવસ્તત્વ ધરાવતા હતા, જેણે અનન્ય કલા સ્વરૂપો અને સ્થાપત્ય શૈલીઓને જન્મ આપયો હતો. ર્વસા તી યુગ અને સ્ર્વતંત્રતા સંઘષમ: પોટુભ ગીઝ, ડચ, ફ્રે ન્ચ અને છેવટે વબ્રટીશથી શરૂ કરીને યુરોવપયન સંસ્થાનવાદી સત્તાઓના આગમનની ભારતીય સમાજ પર નોંધપાત્ર અસર પડી. મહાિા ગાંધી અને અન્ય સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓની આગેવાની હેઠળની સ્વતંત્રતાની લડાઈએ ભારતની વસ્થવતસ્થાપકતા અને પવરવતભન માટે અવહં સક અવભગમ દશાભવ્ યો હતો. સ્ર્વતંત્ર ભારત: ભારતે 1947 માં સ્વતંત્રતા મેળવી, જે એક સાવભભૌમ, લોકશાહી અને વબનસાંપ્રદાવયક રાષ્ટર ની રચના તરિ દોરી ગયું. ભારતનું બંધારણ, બહુ લતા અને સમાનતા પ્રત્યેની તેની પ્રવતબદ્ધતા સાથે, ભારતીય સંસ્કૃ વતના મૂલ્યોને પ્રવતવબંવબત કરે છે. સાંસ્કૃ હતક હર્વહર્વધતા અને એકતા: ભારતીય સંસ્કૃ વતની ઉત્કૃ ષ્ટ યાત્રા તેની અદ્ભુત વવવવધતા દ્વારા વગીકૃ ત થયેલ છે, જેમાં 2,000 થી વધુ વવવશષ્ટ વંશીય જૂ થો, અસંખ્ય ભાષાઓ અને વવવવધ ધાવમભક પ્રથાઓ છે. આ વવવવધતા હોવા છતાં, "વવવવધતામાં એકતા" ની વવભાવના પર ભાર મૂકતા, એકતા અને સામાન્ય વારસાની મજબૂત ભાવના પ્રવતે છે. ર્વૈહિક પ્રભાર્વ: ભારતીય સંસ્કૃ વતના સાંસ્કૃ વતક અને આધ્યાવિક પાસાઓની વૈવશ્વક અસર છે. યોગ, ધ્યાન, આયુવેદ અને ભારતીય શાસ્ત્રીય કલાઓએ વવશ્વભરમાં ખૂબ જ લોકવપ્રયતા મેળવી છે અને શારીવરક, માનવસક અને આધ્યાવિક સુખાકારીના સ્ત્રોત તરીકે સ્વીકારવાનું ચાલુ રાખ્યું છે. હસ્િહતસ્િાપકતા અને સાતત્ય: તેના સમગ્ર પ્રવાસ દરવમયાન, ભારતીય સંસ્કૃ વતએ આધુવનકતા અને વૈવશ્વક વિયાપ્રવતવિયાઓને અપનાવીને તેના મૂળ મૂલ્યો, પરં પરાઓ અને શાણપણને જાળવી રાખીને નોંધપાત્ર વસ્થવતસ્થાપકતા દશાભવી છે. 5|P ag e  વનષ્કષભમાં, ભારતીય સંસ્કૃ વત અને સંસ્કૃ વતની ઉત્કૃ ષ્ટ યાત્રા એ સતત ઉત્િાંવત, સાંસ્કૃ વતક વવવનમય અને માનવ જ્ઞાન અને આધ્યાવિકતામાં ગહન યોગદાનની વાતાભ છે. તે ભારતના સમૃદ્ધ વારસાના કાયમી સ્વભાવને પ્રવતવબંવબત કરે છે, જે વવશ્વના સાંસ્કૃ વતક લેન્ડસ્કે પને પ્રેરણા અને પ્રભાવ આપવાનું ચાલુ રાખે છે.  DISSEMINATION AND CONTRIBUTION OF BHARATIYA KNOWLEDGE SYSTEMS IN THE WORLD GLORIOUS TRADITION OF SCIENCE AND ARTS IN BHARAT (ભારતમાં હર્વજ્ઞાન અને કળાની હર્વિની ભવ્ય પરં પરામાં ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીનો પ્રસાર અને યોગદાન) વવશ્વમાં ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીના પ્રસાર અને યોગદાનની ભારતમાં વવજ્ઞાન અને કળાની ભવ્ય પરં પરા પર ઊંડી અસર પડી છે. સદીઓથી, ભારતનું જ્ઞાન અને શાણપણ તેની સરહદોની બહાર સુધી િે લાયું છે, જે વવવવધ સંસ્કૃ વતઓ અને સંસ્કૃ વતઓને પ્રભાવવત કરે છે. ચાલો જાણીએ કે કે વી રીતે ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીનો પ્રસાર થયો છે અને વવશ્વની વવજ્ઞાન અને કળાની પરં પરામાં તેમનું યોગદાન છે: જ્ઞાનનો પ્રસાર: A. પ્રાચીન વેપાર માગો: વસલ્ક રોડ અને દવરયાઈ વેપાર જેવા પ્રાચીન વેપાર માગો પર ભારતનું વ્યૂહાિક સ્થાન, પડોશી પ્રદે શો અને દૂરના દે શો સાથે જ્ઞાન અને વવચારોના આદાનપ્રદાનને સરળ બનાવે છે. B. પ્રવાસીઓ અને વવદ્વાનો: ભારતીય વવદ્વાનો, સાધુઓ અને બોવધધમભ, િે વક્સયન અને ઝુ આનઝાંગ જેવા પ્રવાસીઓ ભારતીય જ્ઞાન અને સંસ્કૃ વતને લઈને અન્ય દે શોમાં ગયા. વવદે શી સંસ્કૃ વતઓ સાથેની તેમની વિયાપ્રવતવિયાએ બૌવદ્ધક વવવનમય અને પરસ્પર વશક્ષણને પ્રોત્સાહન આપયુ.ં C. દવરયાઈ જોડાણો: દવક્ષણપૂવભ એવશયા, મધ્ય પૂવભ અને આવફ્રકા સાથે ભારતના દવરયાઈ જોડાણોએ આ પ્રદે શોમાં ભારતીય કલા, સંસ્કૃ વત અને ધાવમભક પ્રથાઓના પ્રસારને મંજૂરી આપી. હર્વજ્ઞાનમાં યોગદાન: A. ગવણત: ગવણતમાં ભારતના યોગદાનમાં દશાંશ પદ્ધવત, શૂન્યનો ખ્યાલ અને બીજગવણત પદ્ધવતઓનો સમાવેશ થાય છે. આયભભટ્ટ અને બ્રહ્મગુપ્ત જેવા ભારતીય ગવણતશાસ્ત્રીઓના કાયોએ વવશ્વમાં ગાવણવતક વવકાસને નોંધપાત્ર રીતે પ્રભાવવત કયો. B. ખગોળશાસ્ત્ર: ભારતીય ખગોળશાસ્ત્રીઓએ અવકાશી પદાથોનું નોંધપાત્ર અવલોકન કયુું અને અદ્યતન ખગોળશાસ્ત્રીય સાધનો વવકસાવ્યા. કોપરવનકસ પહેલા ભારતીય ખગોળશાસ્ત્રીઓ દ્વારા સૂયભકેન્િીય સૌરમંડળનો ખ્યાલ પ્રસ્તાવવત કરવામાં આવ્યો હતો. C. દવા: આયુવેદ, ભારતની પ્રાચીન વચવકત્સા પદ્ધવત, આરોગ્ય પ્રત્યે સવભગ્રાહી અવભગમ પર ભાર મૂકે છે અને અન્ય દે શોમાં પરં પરાગત વચવકત્સા પ્રણાલીઓને પ્રભાવવત કરે છે, જેમ કે પરં પરાગત ચાઇનીઝ દવા. D. ધાતુશાસ્ત્ર: ધાતુશાસ્ત્રમાં ભારતની વનપુણતા, ખાસ કરીને લોખંડ અને સ્ટીલના ઉત્પાદનમાં, અન્ય સંસ્કૃ વતઓ દ્વારા ખૂબ આદરણીય અને માંગવામાં આવી હતી. કલામાં યોગદાન: A. ભારતીય શાસ્ત્રીય કલા: ભારતીય શાસ્ત્રીય નૃત્ય સ્વરૂપો જેમ કે ભરતનાટ્યમ, કથક, ઓવડસી અને અન્ય, તેમની જવટલ વહલચાલ અને અવભવ્યક્ત વાતાભ કહેવાથી, વવશ્વભરના પ્રેક્ષકોને મોવહત કયાભ છે. B. ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીત: ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીત, તેના અનન્ય રાગો અને લયબદ્ધ પેટનભ સાથે, વવશ્વભરના સંગીતકારો અને સંગીત ઉત્સાહીઓને પ્રેરણા આપે છે. 6|P ag e  C. વવઝ્યુઅલ આટભ સ: ભારતીય કલા, તાજ મહેલ જેવા જવટલ વચત્રો, વશલ્પો અને સ્થાપત્ય અજાયબીઓ દ્વારા વગીકૃ ત થયેલ છે, તેણે પડોશી પ્રદે શોમાં કલાિક પરં પરાઓને પ્રભાવવત કરી છે. આધ્યાહિક અને દાિમહનક યોગદાન: A. યોગ અને ધ્યાન: યોગ અને ધ્યાનની પ્રેવક્ટસ, પ્રાચીન ભારતીય આધ્યાવિક પરં પરાઓમાં મૂળ છે, તેણે શારીવરક, માનવસક અને આધ્યાવિક સુખાકારીને પ્રોત્સાહન આપવાના માધ્યમ તરીકે વૈવશ્વક લોકવપ્રયતા મેળવી છે. B. વિલોસોિી: વેદાંત, સાંખ્ય અને બૌદ્ધ ધમભ જેવી ભારતીય દાશભવનક પરં પરાઓનો વવશ્વભરના વવદ્વાનો અને શાણપણના શોધકો દ્વારા અભ્યાસ અને પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. દહક્ષણપૂર્વમ એહિયા અને તેનાિી આગળ પ્રભાર્વ: A. વેપાર અને સાંસ્કૃ વતક વવવનમય દ્વારા ભારતીય સાંસ્કૃ વતક અને ધાવમભક પ્રભાવ દવક્ષણપૂવભ એવશયામાં િે લાયો છે. ભારતીય સ્થાપત્ય, કલા અને ધાવમભક પ્રથાઓએ પ્રદે શના મંવદરો અને સાંસ્કૃ વતક પ્રથાઓ પર કાયમી અસર છોડી છે. B. ભારતીય વિલસૂિી અને આધ્યાવિક પરં પરાઓ, ખાસ કરીને બૌદ્ધ ધમભ, ચીન, કોવરયા, જાપાન અને વતબેટ જેવા દે શો સવહત પૂવભ એવશયામાં િે લાય છે. વનષ્કષભમાં, વવશ્વમાં ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીના પ્રસાર અને યોગદાનથી વવજ્ઞાન અને કળાની વૈવશ્વક પરં પરા સમૃદ્ધ થઈ છે. ભારતનું પ્રાચીન જ્ઞાન, વિલસૂિી અને કલાિક અવભવ્યવક્ત આંતરરાષ્ટર ીય સ્તરે ઉજવવામાં આવે છે અને તેનું સન્માન કરવામાં આવે છે, જે ભારતીય સંસ્કૃ વતના કાયમી વારસાને પ્રવતવબંવબત કરે છે અને માનવતાની જ્ઞાન અને સુંદરતાની શોધ પર તેની ઊંડી અસર દશાભવે છે. 7|P ag e  Chapter : 2 The Way of Life/ Jivan Darshan in Bharatiya Knowledge Systems (જીર્વનનો માગમ/ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં જીર્વન દિમન) પહરચય: ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી, અથવા જીવન દશભન, પ્રાચીન ભારતીય શાણપણમાં જવડત જીવનની વ્યાપક રીત પ્રદાન કરે છે. તે શારીવરક, માનવસક, ભાવનાિક અને આધ્યાવિક પાસાઓ સવહત માનવ અવસ્તત્વના વવવવધ પવરમાણોને સમાવે છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં "જીવનનો માગભ" અથવા "જીવન દશભન" એ સવભગ્રાહી વિલસૂિી અને જીવન જીવવાના અવભગમનો સંદભભ આપે છે જે ભારતીય પરં પરાઓમાં ઊંડે ઊંડે છે. તે વવવવધ વસદ્ધાંતો અને પ્રથાઓનો સમાવેશ કરે છે જે વ્યવક્તઓને હેતુપણ ૂ ભ અને સંતુવલત જીવન જીવવામાં માગભદશભન આપે છે. આ ખ્યાલ શારીવરક, માનવસક, ભાવનાિક અને આધ્યાવિક પવરમાણો સવહત જીવનના તમામ પાસાઓની પરસ્પર જોડાણ પર ભાર મૂકે છે. તે વ્યવક્તઓને તેમની વિયાઓ અને વવચારોને ઉચ્ચ આદશો સાથે સંરવે ખત કરવા, સ્વ-જાગૃવત, સ્વ-વશસ્ત અને નૈવતક આચરણને પ્રોત્સાહન આપવા પ્રોત્સાવહત કરે છે. ધ્યેય માત્ર વ્યવક્તગત સુખાકારી નથી, પરં તુ સમાજ અને પયાભવરણની સુધારણા પણ છે. જીવન દશભનના મુખ્ય ઘટકોમાં ધમભ (ન્યાયી િરજ), કમભ (વિયા અને તેના પવરણામો), મોક્ષ (મુવક્ત) અને જ્ઞાન અને શાણપણની શોધ જેવી વવભાવનાઓનો સમાવેશ થાય છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ ઓળખે છે કે આધ્યાવિક અનુભવૂ ત અને વ્યવક્તગત વવકાસ માટે ના બહુ વવધ માગો છે, જે વવવવધ સ્વભાવ અને માન્યતાઓને સમાયોવજત કરે છે. સારમાં, જીવન દશભન એ શીખવે છે કે જીવન એ સ્વ-શોધ અને સતત શીખવાની સિર છે, જ્યાં વ્યવક્તઓ પોતાની અંદર અને આસપાસની દુ વનયા સાથે સુમળ ે સાધવાનો પ્રયત્ન કરે છે. તે કરુણા, માઇન્ડિુલનેસ અને પરસ્પર જોડાણની ઊંડી ભાવના પર ભાર મૂકે છે, વ્યવક્તના જીવનમાં હેતુ અને પવરપૂણતભ ાની ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપે છે. 2.1 Way of life as Bharatiya Knowledge Systems: (ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી તરીકે જીર્વનનો માગમ:) ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી ભારતના પ્રાચીન શાણપણ અને વિલસૂિીમાં ઊંડે ઊંડે જડેલી છે. તે વશસ્ત અને પ્રથાઓની વવશાળ શ્રેણીને સમાવે છે જે પેિીઓથી પસાર થઈ છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં જીવનનો માગભ, જેને સનાતન ધમભ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તે ભૌવતક, માનવસક, ભાવનાિક અને આધ્યાવિક પવરમાણો સવહત માનવ અવસ્તત્વના વવવવધ પાસાઓને સમાવે છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ પણ તમામ જીવોના પરસ્પર જોડાણ અને પ્રકૃ વત સાથે સુમળ ે માં રહેવાના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે. તેઓ પયાભવરણીય ચેતનાને પ્રોત્સાહન આપે છે અને ટકાઉ જીવન માટે વહમાયત કરે છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ ધમભ (નૈવતક અને નૈવતક મૂલ્યો), કમભ (કારણ અને અસરનો વનયમ), યોગ (શારીવરક અને આધ્યાવિક પ્રથાઓ) જેવા વસદ્ધાંતો પર ભાર મૂકે છે, આ વસસ્ટમના એક ભાગ તરીકે યોગ, માત્ર શારીવરક કસરતો વવશે જ નથી. તે જીવનનો એક માગભ છે જે શરીર, મન અને ભાવના, અવહં સા (અવહં સાનું મહત્વ) સત્યતા, અને અવધકૃ તતા, સેવા (વનિઃસ્વાથભ સેવા) અને પ્રકૃ વત પ્રત્યે આદરને એકીકૃ ત કરે છે. આયુવેદ એ ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીનું બીજું મહત્વનું પાસું છે. તે પરં પરાગત ભારતીય દવા પદ્ધવત છે જે એકં દર સુખાકારી જાળવવા પર ધ્યાન કે વન્િત કરે છે. આયુવેદ મન, શરીર અને ભાવના વચ્ચે સંતુલન પર ભાર મૂકે છે. તે સ્વાસ્્યને પુનિઃસ્થાવપત કરવા અને જાળવવા માટે કુ દરતી ઉપચાર, આહાર માગભદવશભકા, હબભલ સારવાર અને જીવનશૈલી પદ્ધવતઓનો ઉપયોગ કરે છે. વેદાંત, એક દાશભવનક અને આધ્યાવિક પરં પરા, વાસ્તવવકતાની પ્રકૃ વત અને માનવ અવસ્તત્વના હેતુની શોધ કરે છે. તે સ્વ-તપાસ, આિ- અનુભૂવત અને શાણપણની શોધને પ્રોત્સાવહત કરે છે. વેદાંત શીખવે છે કે અંવતમ સત્ય પોતાની અંદર રહેલું છે અને વ્યવક્તઓને આધ્યાવિક વવકાસ અને જ્ઞાનના માગભ પર માગભદશભન આપે છે. 8|P ag e આ વસદ્ધાંતોને અનુસરીને, વ્યવક્તઓ સંતુવલત જીવન જીવી શકે છે, તેમની શારીવરક સુખાકારી, બૌવદ્ધક વૃવદ્ધ, ભાવનાિક સંવાવદતા અને આધ્યાવિક ઉત્િાંવતનું પોષણ કરી શકે છે. ગુરુ-વશષ્ય પરમ્પરા (વશષ્ય-વશષ્ય સંબંધ) ખૂબ મૂલ્યવાન છે, કારણ કે તે એક પેિીથી બીજી પેિીમાં જ્ઞાનના પ્રસારણ માટે પરવાનગી આપે છે. જીવન દશભન દ્વારા, વ્યવક્તઓ આિ-અનુભૂવત, આંતવરક શાંવત અને પોતાની જાત સાથે, અન્ય લોકો અને તેમની આસપાસના વવશ્વ સાથે સુમેળભયાભ જોડાણ માટે પ્રયત્ન કરી શકે છે. તે હેતુપણ ૂ ભ અને પવરપૂણભ જીવન જીવવા, વ્યવક્તની વિયાઓને ઉચ્ચ આદશો સાથે સંરવે ખત કરવા અને સમાજમાં સકારાિક યોગદાન આપવા માટે માગભદશભન પૂરું પાડે છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં "જીવનનો માગભ" ની વવભાવના ભારતની વિલસૂિી, આધ્યાવિકતા અને સાંસ્કૃ વતક પરં પરાઓમાં ઊંડે ઊંડે છે. તે જીવન જીવવા માટે ના સવભગ્રાહી અવભગમને સમાવે છે જે જીવનના તમામ પાસાઓની પરસ્પર જોડાણ પર ભાર મૂકે છે અને વ્યવક્તઓને હેતુપણ ૂ ભ અને સંતુવલત અવસ્તત્વ તરિ માગભદશભન આપવાનું લક્ષ્ય રાખે છે. અહીં આ વસદ્ધાંતનું વધુ વવગતવાર સંશોધન છે: 1. ધમમ (ન્યાયી િરજ): જીવનના માગભમાં કે વન્િય એ ધમભનો ખ્યાલ છે, જે વ્યવક્તની નૈવતક અને નૈવતક િરજો અને જવાબદારીઓનો સંદભભ આપે છે. વ્યવક્તની ઉંમર, ભૂવમકા, જાવત અને જીવનના તબક્કાના આધારે ધમભ બદલાય છે. કોઈના ધમભનું પાલન એ સુવનવિત કરે છે કે વિયાઓ વૈવશ્વક િમ સાથે સુસંગત છે અને સમાજની સુખાકારીમાં િાળો આપે છે. તે આપણને પ્રામાવણક, દયાળુ અને આદરપૂણભ બનવા અને અન્ય લોકો અને કુ દરતી વવશ્વ સાથે સુમળ ે માં રહેવાનું શીખવે છે. 2. કમમ (હિયા અને પહરણામો): કમભનો વસદ્ધાંત શીખવે છે કે દરેક વિયાના પવરણામો હોય છે, અને આ પવરણામો વ્યવક્તના ભાવવ અનુભવો સાથે જોડાયેલા હોય છે. સારા કાયો સકારાિક પવરણામો તરિ દોરી જાય છે, જ્યારે નકારાિક વિયાઓ દુ િઃખમાં પવરણમે છે. આ માન્યતા વ્યવક્તઓને વનિઃસ્વાથભ અને જવાબદારીપૂવભક કાયભ કરવા પ્રોત્સાવહત કરે છે. અહીં 12 વસદ્ધાંતો છે જે ઘણીવાર કમભના વનયમો સાથે સંકળાયેલા છે: 1. ધ ગ્રેટ લો: આપણે જે કં ઈપણ દુ વનયામાં મૂકીએ છીએ તે આપણી પાસે પાછું આવે છે. 2. સજભનનો કાયદો: આપણે આપણી પોતાની વાસ્તવવકતા માટે જવાબદાર છીએ અને સકારાિક પવરવતભન લાવવાની શવક્ત ધરાવીએ છીએ. 3. નમ્રતાનો કાયદો: સકારાિક િે રિારો કરવા માટે આપણે જે છે તે સ્વીકારવું જોઈએ. 4. વૃવદ્ધનો વનયમ: આપણે િક્ત આપણી જાતને બદલી શકીએ છીએ, બીજાઓને નહીં. 5. જવાબદારીનો કાયદો: આપણે આપણી પોતાની વિયાઓ અને તેના પવરણામોની જવાબદારી લેવી જોઈએ. 6. જોડાણનો કાયદો: બ્રહ્માંડની દરેક વસ્તુ જોડાયેલ છે, અને આપણી વિયાઓ અન્યને અસર કરે છે. 7. ધ્યાનનો કાયદો: આપણે વતભમાન ક્ષણ પર ધ્યાન કે વન્િત કરવું જોઈએ અને ભૂતકાળ પર ધ્યાન આપવું જોઈએ નહીં અથવા ભવવષ્ય વવશે વચંતા ન કરવી જોઈએ. 8. આપવાનો અને આવત્યનો કાયદો: અન્યને આપવાથી, આપણે બદલામાં વવપુલતા પ્રાપ્ત કરીએ છીએ. 9. અહીં અને હવેનો કાયદો: આપણે વતભમાન ક્ષણ પર ધ્યાન કે વન્િત કરવું જોઈએ અને ભૂતકાળ પર ધ્યાન આપવું જોઈએ નહીં અથવા ભવવષ્ય વવશે વચંતા ન કરવી જોઈએ. 10. પવરવતભનનો કાયદો: પવરવતભન અવનવાયભ છે, અને વવકાસ માટે આપણે તેને સ્વીકારવું જોઈએ. 11. ધીરજ અને પુરસ્કારનો કાયદો: જેઓ ધીરજ રાખે છે અને સતત રહે છે તેમને પુરસ્કારો મળે છે. 9|P ag e 12. મહત્વ અને પ્રેરણાનો કાયદો: વિયાનું સાચું મૂલ્ય તેની પાછળના હેતુ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. આ વસદ્ધાંતો આપણને યાદ અપાવે છે કે આપણે આપણી વિયાઓ અને તેઓની આપણી જાત પર અને અન્યો પર શું અસર પડે છે તેનું ધ્યાન રાખવાનું. 3. મોક્ષ (મુહિ): અનેક ભારતીય વિલસૂિીમાં મોક્ષ એ માનવ જીવનનું અંવતમ ધ્યેય છે. તે જન્મ અને મૃત્યુના ચિમાંથી મુવક્તનું પ્રવતવનવધત્વ કરે છે 2.2 The Implicit Concepts in Bharatiya Knowledge Systems. - Birth, Death, Rebirth, Law of Karma, Idea of Sukhha, Ideal of Life, Paap - Punya, Moksha. (ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓમાં ગહભમત ખ્યાલો. - જન્મ, મૃત્યુ, પુનજમ ન્મ, કમમનો હનયમ, સુખનો હર્વચાર, જીર્વનનો આદિમ, પાપ - પુણ્ ય, મોક્ષ.) ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓ વવવવધ ગવભભત વવભાવનાઓમાં ઊંડી આંતરદૃવષ્ટને સમાવે છે. ચાલો તેમને એક પછી એક અન્વેષણ કરીએ: 1. જન્મ: તે આ વવશ્વમાં વ્યવક્તની મુસાિરીની શરૂઆત, અવસ્તત્વમાં આવવાની પ્રવિયાને દશાભવે છે. ભારતીય નોલેજ વસસ્ટમ્સમાં જન્મનું ઉદાહરણ એ છે કે બાળકના જન્મની ધાવમભક વવવધઓ અને વવવધઓ સાથે ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ દુવનયામાં તેમની સિરની શરૂઆત દશાભવે છે અને પવરવાર માટે આનંદના પ્રસંગ તરીકે જોવામાં આવે છે. બાળકનું કુ ટુંબ અને સમુદાયમાં આશીવાભદ, પ્રાથભના અને ધાવમભક વવવધઓ સાથે સ્વાગત કરવામાં આવે છે જે પ્રાદે વશક વરવાજો અને પરં પરાઓના આધારે બદલાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દરેક જન્મ નવી આશા, સંભાવના અને વવકાસ અને શીખવાની તકો લાવે છે. 2. મૃત્યુ: તે વ્યવક્તના ભૌવતક અવસ્તત્વના અંત અને આગલા તબક્કામાં સંિમણનું પ્રવતવનવધત્વ કરે છે. ભારતીય નોલેજ વસસ્ટમ્સમાં મૃત્યુને વ્યવક્તના ભૌવતક અવસ્તત્વની પરાકાષ્ઠા તરીકે જોવામાં આવે છે. તે ભૌવતક શરીરની મયાભદાઓથી આગળ, અવસ્તત્વના આગલા તબક્કામાં સંિમણનું પ્રવતવનવધત્વ કરે છે. આ સંદભભમાં મૃત્યુનું ઉદાહરણ અંવતમ સંસ્કાર અને ધાવમભક વવવધઓનું પાલન છે. આ ધાવમભક વવવધઓ વવવવધ પ્રદે શો અને સમુદાયોમાં અલગ-અલગ હોય છે, પરં તુ તેમાં સામાન્ય રીતે મૃત આિાનું સન્માન કરવુ,ં પ્રાથભના કરવી અને આિાની આગલી ગંતવ્ય સુધીની યાત્રાને સરળ બનાવવા માટે અંવતમ સંસ્કાર કરવાનો સમાવેશ થાય છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓમાં મૃત્યુનો ખ્યાલ આિાના શાશ્વત સ્વભાવમાંની માન્યતા અને ભૌવતક શરીરનું અવસ્તત્વ બંધ થઈ જાય પછી પણ આિાની યાત્રા ચાલુ રાખવા પર ભાર મૂકે છે. 3. પુનજમ ન્મ: આ ખ્યાલ સૂચવે છે કે મૃત્યુ પછી, આિા એક અલગ સ્વરૂપમાં નવું જીવન લે છે. પુનજભન્મ, જેને પુનજભન્મ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં એક ખ્યાલ છે જે સૂચવે છે કે મૃત્યુ પછી આિા એક અલગ સ્વરૂપમાં નવું જીવન લે છે. પુનજભન્મનું ઉદાહરણ એવી માન્યતા છે કે જે વ્યવક્ત સદ્ગુ ણી જીવન જીવે છે તે તેના પછીના જીવનમાં ઉચ્ચ સામાવજક અથવા આધ્યાવિક વસ્થવતમાં પુનજભન્મ પામી શકે છે. તેવી જ રીતે, નકારાિક વિયાઓથી ભરેલું જીવન જીવનાર વ્યવક્ત અવસ્તત્વના નીચલા સ્વરૂપમાં પુનજભન્મ પામી શકે છે. પુનજભન્મને જન્મ, મૃત્યુ અને પુનજભન્મના સતત ચિ તરીકે જોવામાં આવે છે, જે કમભના કાયદા દ્વારા સંચાવલત થાય છે, જે જણાવે છે કે આ જીવન અને ભૂતકાળના જીવનમાં આપણી વિયાઓ આપણા ભાવવ અનુભવોને આકાર આપે છે. 4. કમમનો કાયદો: તે આ વવચાર પર ભાર મૂકે છે કે દરેક વિયાના પવરણામો હોય છે, અને વ્યવક્તની વિયાઓ તેના ભાવવ અનુભવો નક્કી કરે છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં કમભનો કાયદો એ વાત પર ભાર મૂકે છે કે દરેક વિયાના પવરણામો હોય છે, અને આ વિયાઓ આપણા ભાવવ અનુભવોને વનધાભવરત કરે છે. કમભના કાયદાનું ઉદાહરણ એ માન્યતા છે કે જો આપણે સારા કાયો કરીએ અને અન્યો પ્રત્યે દયા અને કરુણાથી કામ કરીએ, તો ભવવષ્યમાં આપણને સકારાિક પવરણામો અને સુખનો અનુભવ થવાની સંભાવના છે. બીજી બાજુ , જો આપણે અન્યોને નુકસાન પહોંચાડવા અથવા અપ્રમાવણક હોવા જેવા નકારાિક કાયોમાં વ્યસ્ત રહીએ, તો આપણે આપણા ભવવષ્યમાં નકારાિક પવરણામો અને મુશ્કે લીઓનો સામનો કરી શકીએ છીએ. કમભનો કાયદો વ્યવક્તઓને તેમની વિયાઓ પ્રત્યે સચેત રહેવા અને સકારાિક અને પવરપૂણભ જીવન બનાવવા માટે સદ્ગુ ણી વતભન માટે પ્રયત્ન કરવા પ્રોત્સાવહત કરે છે. 10 | P a g e 5. સુખાનો હર્વચાર: તે ભૌવતક અને આધ્યાવિક બંને સ્તરે જીવનમાં સુખ અને સંતોષની શોધનો સંદભભ આપે છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓમાં સુખાનો વવચાર ભૌવતક અને આધ્યાવિક બંને સ્તરે જીવનમાં સુખ અને સંતોષની શોધનો સંદભભ આપે છે. સુખાનું ઉદાહરણ સરળ આનંદમાં આનંદ અને પવરપૂણભતા શોધવાનું છે, જેમ કે વપ્રયજનો સાથે સમય પસાર કરવો, શોખ પૂરો કરવો અથવા પ્રકૃ વત સાથે જોડાણ. તેમાં ધ્યાન, આિ-પ્રવતવબંબ અને અન્યની સેવા કરવા જેવી પ્રેવક્ટસ દ્વારા આંતવરક શાંવત અને આધ્યાવિક વવકાસ મેળવવાનો પણ સમાવેશ થાય છે. સુખાનો ખ્યાલ વ્યવક્તઓને તેમની સુખાકારીને પ્રાથવમકતા આપવા અને સંતુવલત અને સુમળ ે ભયાભ જીવન માટે પ્રયત્ન કરવા પ્રોત્સાવહત કરે છે જે સુખ અને સંતોષ લાવે છે. 6. જીર્વનનો આદિમ: તેમાં વસદ્ધાંતો અને મૂલ્યોનો સમાવેશ થાય છે જે અથભપૂણભ અને હેતુપણ ૂ ભ જીવનનું માગભદશભન કરે છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં જીવનનો આદશભ એવા વસદ્ધાંતો અને મૂલ્યોનો સમાવેશ કરે છે જે અથભપૂણભ અને હેતુપણ ૂ ભ જીવનનું માગભદશભન કરે છે. જીવનના આદશભનું ઉદાહરણ ધમભના વસદ્ધાંતોને અનુસરવાનું છે, જેમાં ન્યાયી અને નૈવતક જીવન જીવવુ,ં પોતાની િરજો અને જવાબદારીઓ પૂણભ કરવી અને અન્ય લોકો સાથે આદર અને કરુણા સાથે વતભવું શામેલ છે. તેમાં ધ્યાન, યોગ અને આિ-પ્રવતવબંબ જેવી પ્રેવક્ટસ દ્વારા વ્યવક્તગત વૃવદ્ધ, જ્ઞાન અને આિ-અનુભવૂ ત મેળવવાનો પણ સમાવેશ થાય છે. જીવનનો આદશભ વ્યવક્તઓને તેમના સાચા સ્વભાવ, મૂલ્યો અને હેતુ સાથે સંરવે ખત જીવન જીવવા માટે પ્રોત્સાવહત કરે છે, જે આખરે પવરપૂણભતા અને સુખ લાવે છે. 7. પાપ - પુણ્ ય: પાપ એ એવી વિયાઓનો ઉલ્લેખ કરે છે જેને પાપ અથવા નકારાિક માનવામાં આવે છે, જ્યારે પુણ્ ય સદ્ગુ ણ અને સકારાિક વિયાઓનું પ્રવતવનવધત્વ કરે છે. પાપ એ એવી વિયાઓનો ઉલ્લેખ કરે છે જે પાપી અથવા નકારાિક માનવામાં આવે છે, જ્યારે પુણ્ ય સદ્ગુ ણ અને હકારાિક વિયાઓનું પ્રવતવનવધત્વ કરે છે. પેપનું ઉદાહરણ અપ્રમાવણકતામાં સામેલ થવું અથવા અન્યને નુકસાન પહોંચાડવાનું છે, જે નકારાિક પવરણામો અને દુ િઃખ તરિ દોરી શકે છે. બીજી બાજુ , પુણ્ યનું ઉદાહરણ દયા, ઉદારતા અને અન્ય લોકોને મદદ કરવાનું છે, જે સકારાિક પવરણામો અને સુખ તરિ દોરી શકે છે. 2.3 Social Viewpoint in Bharatiya Knowledge systems. (ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓમાં સામાહજક દૃહષ્ટકોણ.) ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓના સામાવજક દૃવષ્ટકોણમાં, આંતરસંબંધ, સમુદાય અને સંવાવદતા પર મજબૂત ભાર છે. તે સામૂવહક સુખાકારીના મહત્વ અને તમામ જીવોના પરસ્પર જોડાણને ઓળખે છે. આ પવરપ્રેક્ષ્ય વ્યવક્તગત અને સામાવજક જરૂવરયાતોના એકીકરણને મહત્ત્વ આપે છે અને સામાવજક વિયાપ્રવતવિયાઓને માગભદશભન આપવામાં ધમભ (િરજ/સદાચાર)ની ભૂવમકા પર ભાર મૂકે છે. તે સવભસમાવેશકતા, વવવવધતા માટે આદર અને વસુધૈવ કુ ટુમ્બકમ (વવશ્વ એક પવરવાર છે) ના વવચારને પણ પ્રોત્સાહન આપે છે જે તમામ વ્યવક્તઓના પરસ્પર જોડાણ પર ભાર મૂકે છે. દૃવષ્ટકોણ દરેક વ્યવક્તની પૃષ્ઠભૂવમને ધ્યાનમાં લીધા વવના દયા, કરુણા અને સમાનતા સાથે વતે છે. વધુમાં, તે "લોકસંગ્રહ" પર પણ ભાર મૂકે છે, જેનો અથભ થાય છે સમાજના કલ્યાણ માટે કામ કરવુ.ં તે વ્યવક્તઓને સેવા, પરોપકાર અને સામાવજક સંવાવદતાને પ્રોત્સાહનના કાયો દ્વારા સમાજની સુધારણામાં યોગદાન આપવા પ્રોત્સાવહત કરે છે. મવહલાઓને ભારતીય સમાજમાં પણ ખૂબ જ આદર આપવામાં આવે છે, કારણ કે તેઓને સમુદાયનો પાયો માનવામાં આવે છે અને વવવવધ ક્ષેત્રોમાં તેમના યોગદાન માટે સન્માન કરવામાં આવે છે. એકં દરે, ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં સામાવજક દૃવષ્ટકોણ સમુદાય, એકતા, કરુણા અને સમાજના કલ્યાણ પર ભાર મૂકે છે. તે વ્યવક્તઓને સુમેળમાં રહેવા, એકબીજાને ટે કો આપવા અને વધુ સારા માટે કામ કરવા પ્રોત્સાવહત કરે છે. તે "ધમભ" ના વવચારમાં મૂળ છે, જે પોતાને, અન્ય લોકો અને સમાજ પ્રત્યેની નૈવતક અને નૈવતક જવાબદારીઓને સમાવે છે. 11 | P a g e ભારતીય સમાજમાં, "વણભ" અથવા સામાવજક વગોની વવભાવના સામાવજક દૃવષ્ટકોણમાં ભૂવમકા ભજવે છે. ચાર વણો - બ્રાહ્મણો (પાદરીઓ અને વવદ્વાનો), ક્ષવત્રયો (યોદ્ધાઓ અને શાસકો), વૈશ્ય (વેપારીઓ અને ખેડૂતો), અને શુિો (મજૂ રો અને સેવા પ્રદાતાઓ) - સમાજમાં અલગ ભૂવમકાઓ અને જવાબદારીઓ ધરાવે છે તેવું માનવામાં આવે છે. આ પ્રણાલીનો હેતુ સમાજની કામગીરીમાં સુમળ ે અને સંતુલન સુવનવિત કરવાનો છે. વધુમાં, સામાવજક દૃવષ્ટકોણ સમુદાય અને સામૂવહક સુખાકારીના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે. "સંઘ" અથવા સમુદાયના વવચારને વહાલ કરવામાં આવે છે, જ્યાં વ્યવક્તઓ એકબીજાને ટે કો આપવા અને ઉત્થાન આપવા માટે ભેગા થાય છે. આ વવવવધ સામાવજક સંસ્થાઓ જેમ કે સંયુક્ત કુ ટુંબો, સામુદાવયક મેળાવડા અને તહેવારોમાં જોઈ શકાય છે જે એકતા અને એકતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી પણ સમાજમાં વશક્ષણ અને જ્ઞાનની ભૂવમકાને મહત્ત્વ આપે છે. જ્ઞાનની શોધને પોતાને ઉત્થાન આપવા અને સમાજમાં સકારાિક યોગદાન આપવાના સાધન તરીકે જોવામાં આવે છે. આ ગુરુ-વશષ્ય (વશક્ષક-વવદ્યાથી) સંબંધ પરના ભારમાં પ્રવતવબંવબત થાય છે, જ્યાં જ્ઞાન પેિીઓ સુધી પસાર થાય છે. એકં દરે, ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીમાં સામાવજક દૃવષ્ટકોણ ધમભ, વણભ, સમુદાય અને જ્ઞાનના વસદ્ધાંતોની આસપાસ િરે છે. તે સંવાવદતા, સામૂવહક સુખાકારી અને પોતાની અને સમાજ પ્રત્યેની જવાબદારીઓની પવરપૂણત ભ ાને પ્રોત્સાહન આપે છે. 2.4 Co - existence of Nature and Human Nature, Manifold Paths of Upasana, Value of Harmonious Existence- Ritam. (પ્રકૃ હત અને માનર્વ પ્રકૃ હતનું સ -અહસ્તત્ર્વ, ઉપાસનાના અનેકહર્વધ માગો, સુમેળભયામ અહસ્તત્ર્વનું મૂલ્ય- હરતમ.) પ્રકૃ વત અને માનવ પ્રકૃ વત વચ્ચેના સહઅવસ્તત્વનો વસદ્ધાંત માનવ અને કુ દરતી વવશ્વ વચ્ચેના આંતરસંબંધ અને પરસ્પર વનભભરતાને માન્યતા આપે છે. કુ દરત અને માનવ સ્વભાવ એક સુંદર ટે પસ્ે ટર ીના બે ગૂંથલ ે ા દોરો જેવા છે. કુ દરત, તેના વવસ્મય-પ્રેરણાદાયી લેન્ડસ્કે પસ, વવવવધ વનસ્પવત અને પ્રાણીસૃવષ્ટ અને જવટલ ઇકોવસસ્ટમ્સ સાથે, આપણા અવસ્તત્વનો પાયો પૂરો પાડે છે. બીજી બાજુ , માનવ સ્વભાવ, આપણા વવચારો, લાગણીઓ અને વિયાઓનો સમાવેશ કરે છે જે આપણા વ્યવક્તત્વને આકાર આપે છે. કુ દરત કુ દરતી વવશ્વની વવશાળતાને સમાવે છે, જેમાં તત્વો, ઇકોવસસ્ટમ્સ અને તમામ જીવંત પ્રાણીઓનો સમાવેશ થાય છે. બીજી તરિ, માનવ સ્વભાવ એ અંતગભત ગુણો અને લાક્ષવણકતાઓનો ઉલ્લેખ કરે છે જે આપણને વ્યવક્ત તરીકે વ્યાખ્યાવયત કરે છે. તે ભારપૂવભક જણાવે છે કે મનુષ્ય પ્રકૃ વતનો અવભન્ન અંગ છે અને તેની સાથે સુમળ ે ભયાભ અવસ્તત્વ માટે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓમાં, ઉપાસનાના અનેકવવધ માગો છે, જે ઉપાસના અને ભવક્તના અભ્યાસનો સંદભભ આપે છે. આ માગો પરમાિા સાથે જોડાવા અને ઊંડા આધ્યાવિક સંબંધ કે ળવવા માટે વવવવધ અવભગમો પ્રદાન કરે છે. ઉપાસનામાં સામેલ થવાથી, આપણે આપણી જાત અને પ્રકૃ વત વચ્ચેના આંતરસંબંધની ઊંડી સમજણ વવકસાવીએ છીએ. આપણે જીવનના જવટલ જાળાની પ્રશંસા કરવાનું શરૂ કરીએ છીએ અને પયાભવરણના સંભાળ રાખનારાઓ અને કારભારીઓ તરીકે ની આપણી ભૂવમકાને ઓળખીએ છીએ. ઉપાસનામાં ડૂ બી જવાથી, આપણે પ્રકૃ વત અને માનવ સ્વભાવ વચ્ચેની વિયાપ્રવતવિયાની ગહન સમજ વવકસાવીએ છીએ. આપણે જાણીએ છીએ કે આપણે પ્રકૃ વતથી અલગ નથી, પરં તુ તેના અવભન્ન અંગ છીએ. આ અનુભૂવત પયાભવરણ પ્રત્યે આદર, કૃ તજ્ઞતા અને જવાબદારીની ઊંડી ભાવનાને ઉત્તેજન આપે છે. કેટલાક ઉદાહરણોમાં ભવક્ત યોગ, ભવક્તનો માગભ અને પરમાિા માટેના પ્રેમનો સમાવેશ થાય છે; કમભયોગ, વનિઃસ્વાથભ સેવાનો માગભ; જનન યોગ, જ્ઞાન અને શાણપણનો માગભ; અને રાજયોગ, ધ્યાન અને મનના વનયંત્રણનો માગભ. દરેક માગભ આધ્યાવિક વવકાસ અને અનુભૂવત પ્રાપ્ત કરવા માટે અનન્ય પદ્ધવતઓ અને તકનીકો પ્રદાન કરે છે. જ્યારે આપણે સુમળ ે ભયાભ અવસ્તત્વને સ્વીકારીએ છીએ, ત્યારે આપણે પયાભવરણ પરની આપણી અસરનું ધ્યાન રાખીએ છીએ. અમે અમારા ઇકોલોજીકલ પદવચિને ઘટાડવા, સંસાધનોને બચાવવા અને નાજુ ક ઇકોવસસ્ટમનું રક્ષણ કરવા માટે સભાન પસંદગીઓ કરીએ છીએ જે અમને પોષણ આપે છે. આમ કરવાથી, અમે ભવવષ્યની પેિીઓ માટે ગ્રહની જાળવણી અને સુખાકારીમાં િાળો આપીએ છીએ. સુમેળભયાભ અવસ્તત્વનું મૂલ્ય, જેને વરતમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તેને ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીઓમાં ખૂબ જ ગણવામાં આવે છે. તે કુ દરતી િમ અને કોવસ્મક સંવાવદતા અનુસાર જીવવાનો સમાવેશ કરે છે. તે જીવનના તમામ પાસાઓમાં સંતુલન, આદર અને ટકાઉપણુંના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે. રીતમ સાથે આપણી જાતને સંરવે ખત કરીને, આપણે એક સુમળ ે ભયાભ સહ-અવસ્તત્વને ઉત્તેજન આપીને, આપણી અને કુ દરતી જગત બંનન ે ી સુખાકારીમાં યોગદાન આપી શકીએ છીએ. સારાંશમાં, પ્રકૃ વત અને માનવ સ્વભાવનું સહઅવસ્તત્વ, ઉપાસનાના વવવવધ માગો અને મૂલ્ય વરતમ દ્વારા સંચાવલત સુમેળભયુું અવસ્તત્વ આપણને પ્રકૃ વત સાથેના અમારા જોડાણને વધુ ગાિ બનાવવા, તેની સુંદરતા અને શાણપણનું સન્માન કરવા અને કુ દરતી વવશ્વ સાથે સુમેળમાં રહેવા આમંત્રણ આપે છે. 12 | P a g e 2.5 Idea of Vasudhaiva Kutumbakam (ર્વસુધૈર્વ કુ ટુ મ્િકમનો હર્વચાર) "વસુધૈવ કુ ટુમ્બકમ" નો વવચાર એ સંસ્કૃ ત વાક્ય છે જેનો અથભ થાય છે "વવશ્વ એક પવરવાર છે." તે સાવભવત્રક ભાઈચારાની વવભાવના અને તમામ મનુષ્યો એકબીજા સાથે જોડાયેલા છે તેવી માન્યતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. તે વવવવધ સંસ્કૃ વતઓ, ધમો અને પૃષ્ઠભૂવમના લોકોમાં કરુણા, સવહષ્ણુતા અને એકતાના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે. તે આપણને વવવવધતાને સ્વીકારવા અને માનવતાના ભલા માટે સાથે મળીને કામ કરવા પ્રોત્સાવહત કરે છે. વસુધૈવ કુ ટુંબકમ એ ભારતીય નોલેજ વસસ્ટમ્સનો એક સુંદર ખ્યાલ છે. તેનો અથભ છે "વવશ્વ એક કુ ટુંબ છે." તે આ વવચાર પર ભાર મૂકે છે કે તમામ મનુષ્યો એકબીજા સાથે જોડાયેલા છે અને તેમણે સુમળ ે , શાંવત અને પરસ્પર આદર સાથે રહેવું જોઈએ. તે એ સમજને પ્રોત્સાહન આપે છે કે સંસ્કૃ વત, ધમભ અથવા રાષ્ટર ીયતામાં આપણા તિાવતો હોવા છતાં, આપણે બધા એક વવશાળ વૈવશ્વક કુ ટુંબનો ભાગ છીએ. આ ખ્યાલ આપણને એકબીજા સાથે દયા, કરુણા અને સ્વીકૃ વત સાથે વતે અને આ પૃ્વી પરના તમામ જીવોની સુખાકારી અને ઉત્થાન તરિ કામ કરવા પ્રોત્સાવહત કરે છે. તે આ વવચારને પ્રોત્સાહન આપે છે કે આપણે દરેકને આપણા પોતાના પવરવારના સભ્યો તરીકે વતભવું જોઈએ, સંસ્કૃ વતઓ અને સરહદો પર શાંવત, સંવાવદતા અને આદરને પ્રોત્સાહન આપવું જોઈએ. આ વસદ્ધાંત આપણને માનવતાની સહજ એકતાને ઓળખવા અને તેની ઉજવણી કરવા, વવભાજનને પાર કરીને અને વૈવશ્વક સંબંધની ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પ્રોત્સાવહત કરે છે. "વસુધૈવ કુ ટુમ્ બકમ" એ સંસ્કૃ ત વાક્ય છે જેનો અનુવાદ થાય છે "વવશ્વ એક પવરવાર છે." આ ખ્યાલ સાવભવત્રક ભાઈચારો, પરસ્પર જોડાણ અને માનવતાના સવહયારા સારનો ખ્યાલ આપે છે. તેની પાછળનો વસદ્ધાંત અહીં છે: 1. ઇન્ટરકનેક્ ટે ડનેસ: આ ખ્યાલ ઓળખે છે કે પૃ્વી પરના તમામ જીવો એકબીજા સાથે જોડાયેલા અને પરસ્પર વનભભર છે. જેમ પવરવારના સભ્યો પ્રેમ અને જવાબદારીના બંધનોથી જોડાયેલા હોય છે, તેમ આખું વવશ્વ સવહયારા અનુભવો, સંસાધનો અને પયાભવરણ દ્વારા એકબીજા સાથે જોડાયેલું છે. 2. હર્વહર્વધતામાં એકતા: "વસુધવ ૈ કુ ટુંબકમ" એ એકતા પર ભાર મૂકે છે જે સાંસ્કૃ વતક, ધાવમભક, વંશીય અને ભૌગોવલક તિ?