Biologia człowieka 2023 (1).pptx

Biologia człowieka (1) Pozycja taksonomiczna człowieka. Człowiek na tle naczelnych. dr Katarzyna Pawłowska-Seredyńska Zakład Biologii Człowieka 20 godzin wykładów 06.10 – 24.11 (7.5 spotkania po 120 min) Zaliczenie: egzamin w postaci testu Konsultacje (pok. 106b): czwartki 11.00-12.00; piątki 9.00-1...

Biologia człowieka (1) Pozycja taksonomiczna człowieka. Człowiek na tle naczelnych. dr Katarzyna Pawłowska-Seredyńska Zakład Biologii Człowieka 20 godzin wykładów 06.10 – 24.11 (7.5 spotkania po 120 min) Zaliczenie: egzamin w postaci testu Konsultacje (pok. 106b): czwartki 11.00-12.00; piątki 9.00-10.00 e-mail: [email protected] Treści programowe (wykłady) 1. Wprowadzenie: człowiek w świecie zwierząt (pozycja taksonomiczna), człowiek na tle naczelnych; 2. Rozwój ontogenetyczny człowieka I: okres prenatalny. 3. Rozwój ontogenetyczny człowieka II: okres postnatalny od narodzin do pokwitania; wiek chronologiczny a wiek biologiczny. 4. Rozwój ontogenetyczny człowieka III: okres postnatalny od etapu młodzieńczego do starości. Treści programowe (wykłady) 5. Czynniki wpływające na rozwój człowieka: determinatory rozwoju, stymulatory rozwoju, modyfikatory rozwoju (naturalne i kulturowe). 6. Interakcje człowiek-środowisko: homeostaza a homeoreza, zmiany przystosowawcze. 7. Zróżnicowanie wewnątrz i międzypopulacyjne człowieka: somatotypologia i zmienność geograficzna człowieka. 8. Normy rozwoju – wprowadzenie do siatek centylowych Przykładowa literatura Bartel H., Embriologia. Podręcznik dla studentów (2012) Malinowski A., Wstęp do antropologii i ekologii człowieka (1999) Wolański N., Rozwój biologiczny człowieka (2005) Wolański N., Ekologia człowieka t.1 i 2 (2008) Woynarowska B. I wsp., Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania: podręcznik akademicki (2010) Artykuły z polskich i zagranicznych czasopism naukowych Człowiek na tle innych zwierząt ze szczególnym uwzględnieniem Naczelnych Człowiek systematyka Nadkrólestwo: EUCARYOTA (JĄDROWE) Królestwo: ZOA (ZWIERZĘTA) Podkrólestwo: BILATERALIA (TKANKOWCE DWUBOCZNIE SYMETRYCZNE) Nadtyp: DEUTEROSTOMIA (WTÓROUSTE) Typ: CHONDRATA (STRUNOWCE) Podtyp: VERTEBRATA (KRĘGOWCE) Dział: GNATHOSTOMATA (ŻUCHWOWCE) Nadgromada: TETRAPODA (CZWORONOGI) Gromada: MAMMALIA (SSAKI) Podgromada: EUTHERIA (ŁOŻYSKOWCE) Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁAŚCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Naczelne - cechy wspólne 1. Rozwój kresomózgowia (szczególnie płata czołowego), silne pofałdowane kory mózgowej, rozwój ośrodków wzrokowych kosztem węchu, móżdżek pod kresomózgowiem. 2. Oczodoły z tendencją do zamykania się, zwrócone ku przodowi. 3. Rozwój funkcji chwytnej, manipulacyjnej i czuciowej kończyn przednich/tylnych. Naczelne - cechy wspólne 4. Obojczyk wchodzi w skład kończyny górnej, tendencja do spłaszczania klatki piersiowej. 5. Opieranie się na całej stopie podczas chodu, stosunkowo duży, chwytny paluch. 6. Ciąże pojedyncze, pojedyncza macica, tendencje do kształtowania się tarczowatego łożyska, pojedyncza para sutek. Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Podrząd: HAPLORRHINI (MAŁPY WŁAŚCIWE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WYŻSZE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Naczelne (Primates), podrzędy: Haplorrhini Strepsirrhini Krótki pysk; Spiczasty pysk zakończony suchym nosem; Nozdrza nie są połączone górną wargą; Grzebień zębowy u większości gatunków; Występuje dołek środkowy siatkówki oka; Pazur kosmetyczny na 2 palcu stopy; Otwarty oczodół; Tapetum lucidum. Zamknięty oczodół; Większość prowadzi dzienny tryb życia. STREPSIRRHINI (Małpiatki) Lemuriformes (lemurokształtne) Lorisiformes (lorysokształtne) Lemur catta Kukang mały Chiromyiformes (palcakokształtne) palczak Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁAŚCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Podrząd: Haplorrhini (małpy wyższe), szczep: Simiformes Zróżnicowana wielkość ciała; Tryb życia w nadrzewny lub naziemny; Tarsiiformes Wyłącznie drapieżny tryb życia, Redukcja płata węchowego; Żywotne w nocy, Mózgoczaszka zaokrąglona; Palce zakończone paznokciami (u większości); Wyłącznie nadrzewny tryb życia, Wydłużone kości stępu. Rozwinięte mięśnie mimiczne. Podrząd: Haplorrhini (małpy wyższe), szczep: Tarsiiformes (wyrakowate) Wyłącznie drapieżny tryb życia, Żywotne w nocy, Wyłącznie nadrzewny tryb życia, Wyrak filipiński Wydłużone kości stępu. Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁAŚCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Simiiformes (małpy właściwe)grupa: Plathyrrhini (małpy starego świata) Wąska przegroda nosowa; Nozdrza skierowane w dół; 32 żeby stałe, tylko 2 zęby przedtrzonowe; Catharrhini (małpy nowego świata) Szeroka przegroda nosowa, Otwory nosowe skierowane na boki, U niektórych worki krtaniowe; Trzy zęby przedtrzononwe po każdej stronie łuku zębowego; Bytują na terenach Azji, Afryki i Europy. Nadrzewny tryb życia. Plathyrrhini (małpy szerokonose/nowego świata) Callitrichidae (pazurkowcowate); Aotiidae (ponocnicowate); Pitheciidae (sakowate); Atelidae (czepiakowate); Cebidae (płaskowate) Tamaryna złotoręka ponocnica Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁAŚCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Hylobatidae Grupa (zespół): Catarrhini, nadrodzina: Hominoidea Cercopithecoidea Brak ogona, Najbardziej zróżnicowana grupa naczelnych, Długie kończyny przednie, Najczęściej posiadają długi ogon Klatka piersiowa spłaszczona bocznie, Wydłużony pysk. Ręce i barki ruchliwe w stawach, Duży mózg o złożonej strukturze. Cercopithecoidea (małpy zwierzokształtne) Cercopithecidae (koczkodanowate): Koczkodany; Makaki; Gerezy; Hulmany; Langury. Koczkodan nadobny Pawian masajski Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁAŚCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Hylobatidae Nadrodzina: Hominoidea, rodzina: Hominidae Zróżnicowana masa (30300 kg); Hylobatidae Średnia wielkość (4-13 kg); Długie i smukłe kończyny; Głównie nadrzewny tryb życia (brachiacja); U niektórych worek krtaniowy (rezonator); Wysokość do 2 m; Umiejętność przybrania postawy wyprostowanej i 2-nożna lokomocja; Kciuk i paluch chwytne u większości; Hylobatidae (gibonowate) Siamang Hoolock, Hylobates, Symphalangus (siamang wielki), Nomascus. Gibon Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁAŚCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Rodzina: Hominidae, podrodzina: Homininae Nadrzewno-naziemny lub naziemny tryb życia; Rozwinięta puszka mózgowa; Chód dwunożny lub na pięściach Goryl (plemię Gorillini) Szympans, bonobo i człowiek (plemię Hominini) Pongidae Wyłącznie nadrzewny tryb życia; Lokomocja metodą brachiacji/ czwororęką; Obecne talerze policzkowe (twarzowe) Typy lokomocji Brachiacja: https://www.youtube.com/watch?v=U3JhwjNfx_g Chód czworonożny: https://www.youtube.com/watch?v=w5xJGx7dwe4 Brachiacja wspomagana (semibrachiacja): https://www.youtube.com/watch?v=yqzVI0CSKCU Chód pięściowy: https://www.youtube.com/watch?v=5AZVrv6748w Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁASCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Homo habilis Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Homo habilis Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁASCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Homo erectus Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Homo habilis Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁASCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Homo erectus Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Homo neandertalensis Człowiek systematyka Rząd: PRIMATES (NACZELNE) Podrząd: HAPLORRHINI (WYŻSZE NACZELNE) Szczep: SIMIFORMES (MAŁPY WŁAŚCIWE) Zespół: CATHARINI (WĄSKONOSE) Nadrodzina: HOMINOIDEA (CZŁEKOKSZTAŁTNE) Rodzina: HOMINIDAE (CZŁOWIEKOWATE) Podrodzina: HOMININAE (LUDZIE) Rodzaj: HOMO (CZŁOWIEK) Gatunek: HOMO SAPIENS (CZŁOWIEK MYŚLĄCY) Badania genomu naszych najbliższych krewnych Różnica nukleotydów w genomie człowieka i szympansa wynosi 1,23%, w tym: 1,9% w przypadku chromosomu Y, 0,94% w przypadku chromosomu X. Sequencing and Analysis Consortium 2005, Nature Drogi małp i form człowiekowatych rozeszły się około 7 mln lat temu. Co wyróżnia człowieka na tle innych naczelnych? Cechy czaszki odróżniające człowieka od pozostałych hominidów proporcje twarzoczaszka mózgoczaszka; pionowe ustawienie czoła; brak grzebieni (strzałkowy i potyliczny); centralne ułożenie foramen magnum; brak wałów nadoczodołowych; redukcja kłów; żuchwa U-kształtna; bródka. boreal.com proporcje twarzoczaszka mózgoczaszka; pionowe ustawienie czoła; brak grzebieni (strzałkowy i potyliczny); centralne ułożenie foramen magnum; brak wałów nadoczodołowych; redukcja kłów; żuchwa U-kształtna; bródka. boreal.com proporcje twarzoczaszka mózgoczaszka; pionowe ustawienie czoła; brak grzebieni (strzałkowy i potyliczny); centralne ułożenie foramen magnum; brak wałów nadoczodołowych; redukcja kłów; żuchwa U-kształtna; bródka. boreal.com proporcje twarzoczaszka mózgoczaszka; pionowe ustawienie czoła; brak grzebieni (strzałkowy i potyliczny); centralne ułożenie foramen magnum; brak wałów nadoczodołowych; redukcja kłów; żuchwa U-kształtna; bródka. proporcje twarzoczaszka mózgoczaszka; pionowe ustawienie czoła; brak grzebieni (strzałkowy i potyliczny); centralne ułożenie foramen magnum; brak wałów nadoczodołowych; redukcja kłów; żuchwa U-kształtna; bródka. boreal.com proporcje twarzoczaszka mózgoczaszka; pionowe ustawienie czoła; brak grzebieni (strzałkowy i potyliczny); centralne ułożenie foramen magnum; brak wałów nadoczodołowych; redukcja kłów; żuchwa U-kształtna; bródka. proporcje twarzoczaszka mózgoczaszka; pionowe ustawienie czoła; brak grzebieni (strzałkowy i potyliczny); centralne ułożenie foramen magnum; brak wałów nadoczodołowych; redukcja kłów; żuchwa U-kształtna; bródka. Twarz człowieka jest ortognatyczna z wystającym nosem Quora.com Szkielet osiowy S-kształtny kręgosłup– lordozy i kifozy; krótka kość krzyżowa; zredukowane wyrostki kolczyste kręgów (szczególnie szyjnych); klatka piersiowa przodotylnie spłaszczona; kształt klatki piersiowej zbliżony do walca. Adobe Stock Szkielet osiowy S-kształtny kręgosłup– lordozy i kifozy; krótka kość krzyżowa; zredukowane wyrostki kolczyste kręgów (szczególnie szyjnych); klatka piersiowa przodotylnie spłaszczona; kształt klatki piersiowej zbliżony do walca. Szkielet osiowy S-kształtny kręgosłup– lordozy i kifozy; krótka kość krzyżowa; zredukowane wyrostki kolczyste kręgów (szczególnie szyjnych); klatka piersiowa przodotylnie spłaszczona; kształt klatki piersiowej zbliżony do walca. Szkielet kończyn dolnych miednica krótka i szeroka; kończyny dolne stosunkowo długie; ustawienie kończyn Xkształtne; krótkie i proste palce stóp; wydłużenie kości stępu; paluch przywiedziony; stopa wysklepiona. Szkielet kończyn dolnych miednica krótka i szeroka; kończyny dolne stosunkowo długie; ustawienie kończyn Xkształtne; krótkie i proste palce stóp; wydłużenie kości stępu; paluch przywiedziony; stopa wysklepiona. Szkielet kończyn dolnych miednica krótka i szeroka; kończyny dolne stosunkowo długie; ustawienie kończyn Xkształtne; krótkie i proste palce stóp; paluch przywiedziony; wydłużenie kości stępu; stopa wysklepiona. Szkielet kończyn dolnych miednica krótka i szeroka; kończyny dolne stosunkowo długie; ustawienie kończyn Xkształtne; krótkie i proste palce stóp; paluch przywiedziony; wydłużenie kości stępu; stopa wysklepiona. Szkielet kończyn górnych stosunkowo krótkie kończyny górne; wydłużony kąt dolny łopatki; wydłużone paliczki ręki i kości śródręcza; spłaszczone i masywne dystalne paliczki ręki; przeciwstawny kciuk. Szkielet kończyn górnych stosunkowo krótkie kończyny górne; wydłużony kąt dolny łopatki; wydłużone paliczki ręki i kości śródręcza; spłaszczone i masywne dystalne paliczki ręki; przeciwstawny kciuk. Szkielet kończyn górnych stosunkowo krótkie kończyny górne; wydłużony kąt dolny łopatki; wydłużone paliczki ręki i kości śródręcza; spłaszczone i masywne dystalne paliczki ręki; przeciwstawny kciuk. Mięśnie Mięśnie grzbietu utrzymują wyprostowaną postawę ciała: mięsień prostownik grzbietu kontroluje ruch zginania tułowia i kontroluje wyprostowaną postawę ciała; mięsień półkolcowy klatki piersiowej - prostuje kręgosłup i głowę; mięsień czworoboczny lędźwi pomaga utrzymać wyprostowaną postawę ciała. Bardzo silny rozwój mięśni pośladkowych prostują udo w stosunku do miednicy i odwodzą udo. Rozwój mięśnia brzuchatego łydki + ścięgno Achillesa- unoszenie pięty podczas chodu. anthropology.net Zmiany w przewodzie pokarmowym Jelito grube u małp człekokształtnych stanowi ponad 40% objętości przewodu pokarmowego. Ponad 33%kalorii z błonnika w diecie ! Jelito grube u człowieka stanowi około 20% objętości przewodu pokarmowego. Błonnik stanowi tylko 6% energii w diecie ! Zmiana pokarmu na bogatoenergetyczny pociągnęła za sobą pewne zmiany Mózg człowieka zużywa 25% E z PPM, mózg szympansa – 8% Inne cechy wyróżniające człowieka Skąpe owłosienie ciała. Znaczna wielkość względna i bezwzględna mózgu oraz komplikacja jego struktur. Złożone czynności psychiczne, większa zdolność uczenia się, złożona mowa, skomplikowane zachowania społeczne, rozwój kultury. Spowolnienie tempa rozwoju osobniczego. Uwaga! Człowieka (oraz inne ssaki naczelne) cechuje spowolniony rozwój osobniczy – pojawia się okres niemowlęcy, wydłuża się dzieciństwo, opóźnia się okres dojrzewania płciowego.