Arı Hastalıklarında Etkili Mücadele Yöntemleri ve İhracat Gereklilikleri PDF

Arı Hastalıklarında Etkili Mücadele Yöntemleri ve İhracat için Gereklilikler Doç. Dr. Ulaş Acaröz Başlamadan önce… Her arıcının, onu başarıya götüren kendi deneyimi vardır. bununla birlikte bu başarıya giden daha iyi bir yol olmadığı anlamına gelmez. Hangisi daha hızlı? Eskiden insanlar en iy...

Arı Hastalıklarında Etkili Mücadele Yöntemleri ve İhracat için Gereklilikler Doç. Dr. Ulaş Acaröz Başlamadan önce… Her arıcının, onu başarıya götüren kendi deneyimi vardır. bununla birlikte bu başarıya giden daha iyi bir yol olmadığı anlamına gelmez. Hangisi daha hızlı? Eskiden insanlar en iyi ulaşımın atlarla sağlanabileceğine inanırdı. İnsanlar bir arabaya, trene ya da uçağa şans vermeseydi, Hala atlarla seyahat etmeye devam ederdik. Unutma! Arılar ve İnsanoğlu Prof. Dr. Albert Einstein; Dünya’dan arılar yok olursa insanoğlunun sadece 4 yıl ömrü kalacağını söylemiştir. Arılar olmazsa polinasyonun olmayacağı, Polinasyon olmazsa bitkilerin olmayacağını, Bitkiler olmazsa hayvanların ve insanların yaşamını sürdüremiyeceğini söylemiştir. Arılar ve Polinasyon Dünyada gıda maddelerinin yaklaşık %90'ı 82 çeşit bitkiden üretilir. Bu bitkilerin %77’sinin tozlaşması (polinasyon) arılar tarafından gerçekleşmektedir. Bal arılarının polinasyondaki rolü , Arthur Dobbs tarafından 1750’li yıllarda keşfedilmiştir.  Arılar ve Polinasyon Arıların vücudu tüyler ile kaplıdır. Havada uçuş yaparlarken elektriklenir (pozitif yüklenir) ve çiçeğe (negatif yüklü) konduklarında bu elektriklenme ile polenler vücutlarına yapışır. Çiçekler arasında polen transferi yaparak bitkilerin tozlaşmasını sağlarlar. Aynı zamanda polenleri peteklere depo ederek protein, gerekli mineral ve vitamin ihtiyaçlarını sağlarlar. Arı Ürünleri Yaygın Bal Arısı Türleri Apis mellifera Apis florea (Küçük Arı) Apis dorsata (Dev Arı) Apis cerana (Doğu Bal Arısı) Önemli alt türler 1. Apis mellifera anatoliaca (Anadolu bal arısı) 2. Apis mellifera adansonii (Afrika bal arısı) 3. Apis mellifera carnica (Karniyol bal arısı) 4. Apis mellifera capensis (Güney Afrika bal arısı) 5. Apis mellifera carpatica (Karpat bal arısı) 6. Apis mellifera caucasica (Kafkas bal arısı) 7. Apis mellifera ligustica (İtalyan bal arısı) 8. Apis mellifera macedonica (Makedonya bal arısı) 9. Apis mellifera meda (İran bal arısı) 10. Apis mellifera mellifera (Alman bal arısı) Bal arıları (Apis Mellifera) İşçi arı (Kovan içi ve dışı ana çalışan grup) Erkek arı (Genetik kaynak Ana arı, Kraliçe arı (Yumurtlamadan sorumlu) Bal arıları (Apis Mellifera) Yumurta Larva Pupa Açık Kapalı Toplam (gün) (gün) (gün) Dönem Dönem (gün) (gün) (gün) Ana Arı 3 5,5 7,5 8 8 16 İşçi Arı 3 6 12 9 12 21 Erkek Arı 3 6,5 14,5 10 14 24  Özellikler Ana Arı İşçi Arı Erkek Arı Cinsiyeti Dişi Dişi Erkek Ağırlığı (mg) 178-292 81-151 196-225 Anten Segmenti (ad) 12 12 13 Balmumu Bezi Yok Var Yok Bal arısının Bileşik Göz Sayısı (ad) 4000 5000 8000 farklılıkları Görünüş İnce, uzun Kısa Tombul İğne Şekli Düz Testere Yok Kromozom Sayısı (ad) 32 32 16 Polen Sepetciği Yok Var Yok Uzunluğu (mm) 18-22 12-15 15-17 Yumurta Ağırlğı (mg) 0,12 0,12 0,22 Bal arısı sistemler Sindirim Sistemi Dolaşım Sistemi Sinir Sistemi Solunum Sistemi Ağız-rektum Açık kan dolaşımı Beyin Trake solunumu var Yalayıcı-emici ağız yapısı Besin, enzim, 7 sinir Göğüs 3 çift hormon merkezi Yutaküstü bezleri Abdomen kalp Karın 7 çift Bal midesi Toraks aort Ön mide Altçene+Alt dudak; hortum  Bal arısı hormonlar İsim Salındığı Yer Görev Aktivasyon hormonu Beyin Larva; Gömlek değişimi Pupa: Gelişim Gömlek değiştirme hormonu Ön Göğüs Arının büyümesi, başkalaşım Juvenil hormon Beyin arkası Larva gelişimi Kovan içi iş bölümü Ana Arı Feromanları Ana arı çenesi Diğer işçi arıların yumurtalıkları baskılar Oğul esnasında kümleşme Erkek arıları çeker Alarm feromonu İşçi arıların ağız ve iğne bölgesi Sokulan yere bulaşır, işçi arıları çağırır Nasanov feromonu İşci arı karın son iki halka Kayıp arıları kovana çekmek Oğulun bir arada tutmak Arazi İşaretleme feromonu Yararlandıkları besin kaynağını işaretlemek Ana arı Ana görevi yumurtlamak (1500-2000 adet) Yavru bakıp büyütemez Kendi kendini besleyemez Tüm ömrü boyunca işçi arılar tarafından arı sütü ile beslenir Ömrü 5-7 yıl fakat verimli arıcılık için ortalama 2 yılda bir değişim önerilir. 2 adet yumurtalıkta 224-317 adet yumurta tüpü Günlük yaklaşık 15000 işçi arı ile teması var Ana arı İlk çıkan ana arı diğer gözlerde çıkmamış ana arıları öldürür. Aynı anda iki ana arı çıkarda kavga olur. Çiftleşme uçuşuna çıkması gerekli. İşçi arı Her kolonide 10.000-80.000 adet bulunur. Yumurtalıkları vardır fakat gelişmemiştir.. Kovan içi ve kovan dışı işleri yaparlar. Günde 10-24 kez nektar seferi yaparlar. Her seferinde 40-50 mg nektar taşırlar. Bunun dışında kovana polen, propolis ve su taşırlar. Bir koloninin günlük su ihtiyacı 200 g civarındadır. İşçi arı 5., 6. karın halkalarının sırt kısmında koku bezleri ile diğer arılarla haberleşme sağlanır. Arılar normalde kovan dışında ölür. Kovan içinde ölen %10’luk kısımı diğer arılar dışarıya atarlar. Ortalama ömür 35 gün kadardır. Fakat kış mevsiminde 5-6 ay yaşayabilirler. Sezon içinde çalışma ve yıpranma durumuna göre ömürleri değişir.  İşçi arıların görev dağılımları Gün Görevleri 0-3 Petek gözlerini temizlemek 4-6 Yaşlı larvaları nektar ve polenle beslemek 7-12 Genç larvaları arı sütü ile beslemek 13- Bal mumu salgılamak ve petek 18 örmek 19- Kovan savunması, havalandırması, 21 temizliği, nektarın tarlacılardan alınması ve olgunlaştırılması, polenin petek gözlerine depolanması 22 Nektar, polen, propolis ve su toplamak için tarlacılık yapmak Erkek arı Koloninin en tombul bireyidir. Yazın en çok iki ay yaşar. Ana arıyı havada 1 metre mesafeden görebilirler. Kolonide 0-2000 adet bulunur. Eylül, ekim aylarından sonra kovanda bulunmazlar. Renkli gözlü erkek arılar mutant yapıdadır ve üreme yetenekleri yoktur. Arı ürünlerindeki kalıntıların sebebi ne olabilir? Terapötik Çevre İlaçların Yanlış (Pestisitler) Kullanımı İnsektisitler (Böcek Öldürücüler) Organik Klorlandırılmış Karbamatlar Pyretroidler Dinitrofenoller Fosforlular Hidrokarbonlar Azinfos metil DDT Karbamik asitin Pydrin metil türevleri Diazinon Dieldrin Karbamik asitin Permethrin dimetil türevleri Diklorvos Aldrin Carbaryl Cypermethrin Etion Heptaclor Aldicarb Flumethrine Koumafos Lindane Carbofuran Amitraz Triklorfon Endosulfan Phosphamidon Metil parathion Tüm dünyada yasak Ana arı ölümü Pestisitler İlaçlama kültür bitkilerinin çiçek açtığı dönemde yapılmamalıdır. İlaçlar belirtilen dozlarda kullanılmalıdır. Uzun süre etkili pestisit kullanılacaksa arıcılar bilgilendirilmelidir. Çiçeklenme esnasında fungusit kullanılacaksa akşamüzeri uygulanmalıdır. Arı ölümlerin %50-90’ı ilaçlamadan sonraki 24 saat içinde olmaktadır. Arı hastalık ve zararlıları Ergin Arı Hastalıkları Yavru Arı Hastalıkları Parazitler Zararlılar Nosema Amerikan Yavru Çürüklüğü Varroa Eşek arısı Septisemi Avrupa Yavru Çürüklüğü Arı Biti Arı kuşu Kronik arı felci vs. Kireç Hastalığı vs. Trake akarı vs. Kirpi, ayı vs  Bakteriyel hastalıklar Kolonimizi Viral hastalıklar hastalıklara karşı Paraziter hastalıklar tedavi etmek Mantar hastalıkları  Amerikan yavru çürüklüğü Bakteriyel Hastalıklar Avrupa yavru çürüklüğü Amerikan Yavru Çürüklüğü Bal arılarının bilinen en tehlikeli yavru (gelişmekte olan larva ve pupa) hastalığıdır. Paenibacillus larvae Spor oluşturabilir. Oldukça bulaşıcı ve öldürücü bir hastalıktır. İhbarı mecburi hastalıktır. Amerikan Yavru Çürüklüğü Paenibacillus larva sporları bal, mum ve kovan materyallerinde uzun süre kalabilir. Hastalıkla bulaşık koloniler kovanı ile birlikte yakılarak imha edilmelidir. Bu işlem arılar böcek ilacı ile öldürüldükten sonra yapılmalıdır. Kirli ekipman, arıcılar veya yiyecek arayan arılar tarafından kovana getirilen kirli bal ve polen yoluyla yayılır. Belirtiler Yavrulu alan düzgün değildir. Açık ve kapalı gözler karışmıştır. Ölümler genelde kapalı gözdeki yavrulardadır. Larvanın rengi sararmış ileriki dönemlerde veya kahverenkleşmiştir. Hasta larvalara bir kibrit çöpü sokulduğunda lastik gibi uzar. İleriki aşamalarda kovandan tutkal kokusu yayılır. Ölen larvalar tuzlu yapışkan olup petek gözünün tabanına ve duvarına yapışırlar. Alınacak Arılık temiz ve düzenli olmalıdır. Önlemler Hastalıklı petekler açıkta bırakılmamalıdır. Kullanılmış malzeme satın alınmamalıdır. Gereksiz şeker şurubuyla besleme yapılmamalıdır. Arılıkta yağmacılığa izin verilmemelidir. Hastalıklı ve sağlıklı koloniler birleştirilmemelidir. Arıların kovan şaşırmasını engelleyici önlemler alınmalıdır. Koloniler hastalıksız bölgeye götürülmelidir. Avrupa Yavru Çürüklüğü Mellissococcus pluton Etken gıdalar ile alınmaktadır. Kolonide gelişme hızı düşer, ergin arı sayısı ve yavru miktarı büyük ölçüde azalır. Arıların polen ve nektar toplama aktivitesi azalır. Belirtiler Petek gözlerinde yavrulu alan düzgün değildir. Açık ve kapalı gözler karışıktır, ölümler genelde açık gözlerdeki larvalarda görülür. Ölüm pupa döneminde olmuşsa kapalı gözler üzerinde delikler vardır. Ölü larvalar petek gözü tabanında C şeklinde kıvrılmış durumdadır. Hastalığın ilerleyen aşamasında kovandan kokuşmuş et kokusu yayılır. Korunma Yöntemleri Ağır bulaşık olan petekler alınarak sağlıklı petekler konulmalıdır. Hastalıklı petekler yakılmalıdır. Arıların üşümesini önlemek için boş petekler dışarı alınmalıdır. Kovanlar sıcak tutulmalı nem ve havasızlık olmamalıdır. En kısa zamanda ana arı değiştirilmelidir. Amerikan Yavru Çürüklüğü’ne karşı önlemlerin hepsi alınmalıdır. Arıların Viral Hastalıkları Arı ürünlerinin hızla yaygınlaşmasıyla virüsler tekrar arıcıların gündemindedir. Herhangi bir ilaçlı mücadele söz konusu değildir. Antibiyotikler çalışmaz. Arıcılık alet ve ekipmanlarının temiz tutulması önlemlerin başında gelir. Virüslere dayanıklı arı hatlarının kullanılması önemlidir. Virüs bulaşıklığının olmadığı damızlık ana arı işletmelerinin kurulması önemlidir. Varroa akar kontrolü viral hastalıklarla mücadelede çok önemlidir. Arıların Viral Hastalıkları Arılarda birçok viral hastalık görülebilir; Akut arı paraliz virüsü Siyah ana arı gözü virüsü İsrail akut paraliz virüsü Tulumsu yavru çürüklüğü virüsü Kronik arı felci virüsü Kanat deformasyon virüsü Kaşmir arı virüsü Arılarda Viral Enfeksiyonların Belirtileri Azalan yavru üretimi Renk solması ve şekil bozuklukları Azaltılmış yaşam süresi Davranış değişiklikleri Koloni zayıflığı Arı popülasyonlarında virüslere yönelik yaklaşımlar Arı virüslerini ele almak için tek bir çözümün yeterli olmadığına dikkat etmek önemlidir. Bunun yerine, arıları sağlıklı tutmak ve virüslerin etkisini azaltmak için genellikle bir strateji kombinasyonu gereklidir.  Koloni Çökme Bozukluğu Dünyadaki birçok kolonide gözükür. Canlı ve cansız etmenler neden olur. Cansız etmenler; Canlı etmenler; İklim değişikliği Arı virüsleri Çevre kirliliği Nosema Ceranae Baz istasyonları Bazı iç ve dış parazit akarlar Yüksek gerilim hatları Yanlış koloni yönetimi Tarım ilaçları Aşırı stres Bazı GDO’lu ürünler Paraziter Hastalıklar Nosema hastalığı, Varroa akarı Trakeal akar Protozoan hastalığı (Varroasis) (Akarapidoz) (Nosemosis) Arı Biti Tropilaelaps Akarı Nosema Hastalığı (Nosemosis) Nosema apis and Nosema ceranae Ergin arılarda etkin olmaktadır. Varroa ile birlikte koloni kayıplarından sorumlu olan hastalıktır. Nosema Apis Bir protozoondur. Gıdalarla ağız yoluyla alınır. Sindirim sisteminde sporlar arıların orta midelerinde çoğalıp hastalık yaparlar. Hastalık ishal ile karakterizedir. Arılar uçmaya çalışır ancak uçamazlar. Nosema Apis Kovanın önündeki ot ve çöplere tutunarak yürürler. Arıların abdomenleri şişmiş ve uzamıştır. İğneleme refleksi azalmıştır. Bu belirtiler açlık, felç veya ilaç zehirlenmesi ile karışabilir. Nosema Apis Arıların yavru yetiştirme yeteneği azalmıştır ve ömürleri kısalmıştır. Besleyici arıların arı sütü salgılamaları zarar görür. Ana arı yumurtlaması azalır. Ana arı kaybı görülebilir. İşçi arının ömrü kısaldığı için iş kaybı artar. Doğada spor şeklinde çok yaygın bulunur. Sporlar soğuğa oldukça dirençli, sıcaklık ve kuraklık duyarlıdır. Nosema Ceranae Toplu ölümlere neden olan tek hücreli bir protozoondur. Nosema apis’ten farklı olarak mikrobik ishale rastlanmaz. Erken ilkbaharda uzun süren soğuk ve yağışlarda hasta arılar dışkılarını kovana bırakır. Bu hastalığın yayılmasını hızlandırır. Nosema apis erken ilkbahar ve geç sonbaharda soğuk ve nemli havada görülmesine karşın Nosema ceranae her mevsim görülür. Erken ilbaharda kovan dip tahtasında binlerce ölmüş arı gözükebilir. Zehirlenme ile karışabilir. Nosema Ceranae ve Apis Yayılma Nedenleri Hastalıklı çerçevelerin sağlıklı kolonilere verilmesi, Uzun süren arı taşımacılığı (kovanların uzun süre kapalı kalması), Kovanların kışın ve ilkbaharda sık sık açılarak rahatsız edilmesi, Ana arı yetiştiriciliğinde koloni popülasyonunu azaltarak koloninin strese sokulması, Yetersiz besleme. Nosema Ceranae ve Apis Tedavi Sonbaharda bal ve polenle beslenen arılar daha dayanıklı olmaktadır. Hastalıklı görülmüş kovanların dezenfeksiyonun iyi yapılmış olması gerekir. Bitkisel destekler kullanılabilir; 1/1 ölçekli 8 litrelik şuruba %0.5’lik 1 litre kekik suyu katılarak ilk bahar ve sonbaharda bir hafta arayla 2 defa koloni başına 0.5 litre şurup verilebilir. Kekik suyunun hazırlanması; 18 litre su + 500 gram kekik. Kaynatılır ve 15 dakika sıcak suda demlendirilerek hazırlanır.  Varroa destructor Ergin arılar, larva ve pupanın üzerinde beslenen tehlikeli bir dış parazittir. Esas konakçısı Apis Ceranae’dır. Dişi Varroa’ların ağzı delici emici yapıdadır. Varroa Yaşam uzunluğu yazın 2-3 ay, kışın 5-8 aydır. Dişi Varroa’nın üremesi arı kolonisinde kuluçka ile başamakta sonbahara kadar sürmektedir. Varroa Kuluçka gelişim hızı azalır. Arılar üzerine açtığı yaralar enfeksiyon yapar. İleri dönemde virüs bulaşıklığı sonucu kararsız arılar oluşur. Erkek Varroa’lar dişilere oranla daha küçüktür. Varroa’lar kapalı gözden çıkarak bir ergin arıya tutunur, 15 gün sonra kapalı gözlere yumurtlamak için tekrar girer. Varroa Varroa’dan dolayı zayıf düşen koloni yağmalanır. Arılar huzursuz oldukları için bazen kış sağaltımı yapamazlar. Ana ve işçi arıların ömrü kısalır, işçi arılar normalden küçük olur. Gözden çıkan genç arılarda kanatsızlık, tek veya kısa kanatlılık, eksik bacak ve kısa karın görülebilir. Kış aylarında yumurta bırakmadan işçi arıların üzerinde yaşamını sürdürmektedir. Yayılma Yolları Bulaşık kolonilerden sağlıklı kolonilere yavru ve genç işçi arı verilmesi, Kolonilerin kontrolsüz birleştirilmesi, Bulaşık arıların kovan şaşırması (özellikle erkek arılar), Oğul kontrolü için gerekli önlemlerin alınmaması, Arılıkta zayıf koloniler nedeniyle sık sık yağmacılık yapılması, Etkili olmayan yöntemlerle mücadele yapılması, Mücadele Yöntemleri Kimyasal, bitkisel, biyolojik, fiziksel, genetik ve hormonal mücadele kullanılmaktadır. İlaç kullanılmaktadır fakat yanlış ve yoğun kullanım dirence sebep olmaktadır. Her yıl ilaç (etken madde) değiştirilebilir. Mücadele Yöntemleri İlaç kullanmadan önce Veteriner Hekim’e danışılmalıdır. Bireysel uygulama bir işe yaramaz. Bu nedenle o yöredeki arıcılarla iş birliği yapılmalıdır. 5 km yarı çapta aynı günde ilaçlama yapılmalıdır. İlaçlar kalıntı yapacağından dolayı zamanlama önemlidir. Mücadele Yöntemleri Zayıf ve güçlü koloni aynı arılıkta olmamalıdır. Koloni güçleri birbirine yakın seviyede olmalıdır. İzlenebilirlik için kovan kaydı tutulmalıdır. Kullanılan ilaçlar, arı için ruhsatlı ilaçlar olmalıdır. İlaçlar belirtilen doz ve zamanda kullanılmalıdır. Çünkü kalıntı ya da direnç problemine sebebiyet verebilir. Kalıntıyı önlemek için ilaçlar erken ilkbahar ve geç sonbahar döneminde kullanılmalıdır. Arıcı ilaç uygulaması sırasında sağlığını korumak için gerekli tedbirleri almalıdır. Bulaşıklık Seviyesinin Belirlenmesi Birçok metot vardır. Bununla birlikte en basit yöntem pudra şekeri yöntemidir; Tercihen arılıktaki 10 koloniye ayrı ayrı bu işlem tekrarlanır. Her kovandan 1-2 ergin arılı çerçeve genişçe bir kaba silkelenir. Bir yarım su bardağı ergin arı (yaklaşık 300 adet) bir kavanoza konur. Kavanoz kapağı 2-3 mm’lik deliklere sahip olmalıdır. Bulaşıklık Seviyesinin Belirlenmesi Kapak üzerinde arıların üzerine 1-2 yemek kaşığı pudra şekeri konur. Kavanoz 5 dk dairesel çalkalanır. Pudra şekerli varroalar dışarı elenirken 0.5 x 0.5 mm boyutunda ikinci elekten geçirilir. Böylece varroa ve pudra şekeri de ayrılmış olur. Elek üzerindeki varroalar sayılır. Elde edilen sayı formüle konulur. Diğer kolonilerdeki verilerin ortalaması alınır. Varroa Riski Karar Varroa Bulaşıklık Yaşama Kışlama Oranı % Gücü % Yeteneği % Varroa Bulaşıklık Oranı %: (Toplam Varroa Sayısı / Toplam İşçi Sayısı) x 100 Düşük 0-1 100 94 Yaşama Gücü %: (Kışlama sonrası Orta 1.1 - 3 100 92 koloni sayısı / Kışlama öncesi koloni sayısı) x 100 Yüksek 3.1 - 5 80 64 Kışlama Yeteneği %: (Kışlama sonrası Aşırı 5.1 - 15 40 24 arılarla kaplı çerçeve sayısı / Kışlama öncesi arılarla kaplı çerçeve sayısı ) x 100 Kafes Yöntemi İlaçsız bir yöntemdir. Ana arı ızgarası ile çevrilmiş içerisine bir petek sığacak kafes hazırlanır. Kafes mümkünse erkek arı gözlü değilse boş ve temiz kabartılmış herhangi bir petek konur. Kafes ile petek diğer çerçeve arasına yerleştirilir. Ana arı kafesten çıkamaz. Konulan peteğe yumurtlar. Varroalarda yumurtlamak üzere bu peteğe gelir. Kafes Yöntemi Diğer peteklerde yavru olmadığı için varroaların %80 – 90’ı bu peteğe gelir. Yavrular pupa dönemine geçince bu petek koloniden alınır. Yerine tekrar boş temiz petek konur. İkinci defa aynı işlem tekrarlanır. Tüm sezonlarda uygulanabilir. Özellikle hasat öncesi ana nektar akım dönemi yapılmalıdır. Koloniler bu dönemde fazla yavru beslemek zorunda kalmayacağından işçi arılar mesailerinin tamamına yakınını bal toplamaya ayırabilir. Pudra Şekeri Yöntemi Tüm sezonlarda uygulanabilir. Şeker pancarından yapılmış çok ince çekilmiş şekerden elde edilen pudra kullanılır. Çerçeve arasından arıların üzerine dökülür. Polen tuzaklı kovanlarda daha pratik uygulanabilir. Çerçevelerin altına yapışkan kağıtlar hazırlanır. 10 çerçevelik koloni başına 125 gram pudra şekeri elekli bir maşrapa yardımıyla dökülür. Arıcı fırçası yardımıyla kalan şeker aşağı süpürülür. Kovan kapatılır. Pudra Şekeri Yöntemi Ertesi gün yapışkanlı kağıt çıkarılır. Uygulama 2 haftada bir ve arıların salkımda olmadıkları bir dönemde rahatlıkla yapılabilir. Pudra şekeri varroanın tırnak ucunda bulunan tutunma organını kaplamaktadır. Akarlar arıların üzerinden kayıp düşmektedir. Ayrıca akarın hava deliklerine girerek onu oksijensiz bırakmaktadır. Uygulamanın yapıldığı zaman çevre sıcaklığı fazla nem az olmalıdır. Şekerin iyi öğütülmesi ve tozuması önemlidir. Formik Asit Yöntemi 25 – 30 °C arasında başarılı sonuç vermektedir. Uygulama döneminde kovan girişleri ve havalandırma delikleri açık olmalıdır. Doz koloni büyüklüğüne ve tipine göre ayarlanmalıdır. Yavrunun nispeten daha az olduğu erken ilk bahar ve geç sonbaharda kullanılması tavsiye edilir. Formik Asit Yöntemi Düşük ya da yüksek hava sıcaklıkları önerilmez. Düşük sıcaklıkta buharlaşma ve etkinlik az olur. Yüksek sıcaklıkta buharlaşma fazla olur, ana arı ölümüne ve kaybına neden olur. Bal hasadından 6 – 8 hafta önce uygulanmalıdır. Yoksa balda kalite kaybına sebebiyet verebilir. Formik Asit Yöntemi Çeşitli uygulama yolları vardır; Plastik poşet yöntemi, Kovan üstünden poşette formik asit kullanımı, Emici pet yöntemi, Doğrudan dip tahtasına uygulama, Kontrollü buharlaştırma aletleri. Oksalik Asit Yöntemi Kristal formu zehirlidir. Çıplak elle tutulmamalıdır. Toz hali kesinlikle solunmamalıdır. Tartma ve karıştırma işlemi açık havada, rüzgarsız bir yerde yapılmalıdır. Uygulama sırasında ahşap aksama bulaştırmamak gerekir. Çünkü daha sonra çıplak elle dokunulduğunda cilde zarar verebilir. Oksalik Asit Yöntemi Farklı uygulama yöntemleri vardır; Damlama yöntemiyle uygulama, Püskürtme yöntemiyle uygulama, Kağıt havlu ile uygulama, Buharlaştırma yöntemiyle uygulama. Laktik Asit Yöntemi Yoğun iş gücü gerektirdiği için genelde koloni sayısı az olan işletmelerde kullanılır. Laktik asit arılar ve kovan duvarlarına püskürtülerek kullanılır. Uygulama sıcaklığı 7 – 30 °C arasındadır. Tarlacı arıların kovana döndüğü öğleden sonra ve rüzgarsız günlerde yapılmalıdır. Yılda iki kez 3 – 4 gün ara ile 3 – 4 uygulama yeterlidir. Tüm çerçevelere tek tek uygulama yapılacağından dolayı fazla zaman alır. Doğal ve suni oğullar ile ruşetteki kolonileri için tavsiye edilir. Trakeal akarlar (Akarapidoz) Akarapis Woodi Genelde işçi arıların solunum sistemine yerleşen bir iç parazittir. Bazen ana arı ve erkek arıda da görülebilir. En hızlı gelişimini kış boyunca kovan içinde devam ettirir. Kış sonunda yumurtası ve dışkılarıyla arının soluk borusunu iyice kirletmiş durumdadır. Trakeal akarlar (Akarapidoz) Erken ilkbaharda arı ilk uçuşta kovandan uzaklaştıktan sonra tıkanık soluk borusu nedeniyle nefes alamaz ve ölür. En belirgin semptom arıların uçma yeteneğini kaybetmesidir. Nosema ve pestisit zehirlenmeleri ile semptomlar karışabilir.  Arı Biti 1.5 mm uzunluğunda 1 mm genişliğinde parlak kahverengimsi kırmızı renktedir. Gözü ve kanatları yoktur. Arıcılar, arı biti ve varroayı karıştırırlar. Arı biti 3 çift bacaklı, varroa 4 çift bacaklıdır. Üstten bakıldığında varroadan farklı olarak kafa yapısı vardır. Arı Biti Yalayıcı, emici bir ağız yapısı vardır. Kesinlikle kan emmez. Arının ağzının kenarında bal ve polen çalar. Arıya zarar vermez. Arı sütü yemeyi severler. Bu nedenle ana arının performansını düşürürler. Varroa ilaçları arı bitine de etki eder. Tropilaelaps Akarı Uzak doğu ülkelerinde yaygındır. Avrupa birliğinde bildirilmesi zorunludur. Kolonide yüksek düzeyde bulunursa varroa benzeri zarar verir. Yavrulu gözlerde düzensizlik vardır. Ergin arılarda karın kısadır ve kanatsız olmaları göze çarpmaktadır. Kolonide çökmeye sebebiyet verebilir. Varroadan daha hızlı ürer. Mantar Hastalıkları Kireç Hastalığı Kireç Hastalığı Ascosphaera apis Etken fırsatçı bir fungustur. Larvalar kireç beyazı renkte, petek gözleri içerisinde kuruyarak mumyalaşmıştır. Hastalığın Nedenleri Çevre kirliliği, Yoğun antibiyotik kullanımı, Suni besinler ile besleme, Katkılı bal mumu kullanımı, Aşırı nem, Aşırı şurup kullanımı, Uygun olmayan koloni kontrolleri, Oğul verme.  Önlemler Hastalığa dirençli hat kullanılmalıdır. Temel petek bal mumu sterilize edilerek üretilmelidir. Arıcılık ekipmanları %2-6 oranında potasyum hidroksit, sodyum hidroksit, sodyum karbonattan herhangi birinin 80°C üzerindeki sulu çözeltileri ile dezenfekte edilmelidir. Oğul döneminde, oğul önleme çalışmaları yapılmalıdır. Önlemler İlkbaharda havaların serin olduğu günlerde koloni kontrolü yapılmamalıdır. Zorunluysa kısa sürede tamamlanmalıdır. Kovan havalandırmasına dikkat edilmelidir. Kovan içerisinde nem birikmesine olanak verilmemelidir. Hastalıklı koloniden arılı, yavrulu ve ballı petekler sağlıklı koloniye verilmemelidir. Kireç hastalığı belirtileri Beyazlaşma gözlenir, sonunda gri veya siyaha dönüşen larvaların üzerinde kireçli mantar oluşumları. Enfekte olmuş larvalar ayrıca sertleşip mumyalaşabilir ve dokunulduğunda kırılarak açılabilir. Kireç Hastalığı Kireç hastalığı daha çok serin ve nemli ortamlarda görülür ve enfekte arı ekmeğinin larvalara beslenmesi yoluyla bulaşabilir. Arı yetiştiricileri, iyi bir kovan hijyeni sağlayarak, iyi havalandırma ve uygun sıcaklık kontrolü sağlayarak ve kolonilerin aşırı kalabalıklaşmasını önleyerek kireç hastalığı hastalığının yayılmasını önlemeye yardımcı olabilir. Kireç hastalığı için tedavi seçenekleri Enfekte larvaların çıkarılması: Enfekte larvalar, hastalığın yayılmasını önlemek için koloniden çıkarılabilir. Fümigasyon: Asetik asitle fümigasyon, kireç hastalığı hastalığını kontrol etmede etkili olabilir. Antibiyotikler: Oksitetrasiklin gibi antibiyotikler bal arısı kolonilerinde kireçlenme hastalığını tedavi etmek için kullanılabilir. Kireç hastalığı Antibiyotiğe dirençli bakterilerin gelişmesine yol açabileceği ve kovandaki yararlı mikroorganizmalara zarar verebileceği için bal arısı kolonilerinde antibiyotik kullanımının tartışmalı bir konu olduğunu belirtmek önemlidir. Bu nedenle antibiyotik kullanımı ancak bir veteriner hekimin rehberliğinde yapılmalıdır. Arı kolonileri için böcek kontrolü Küçük kovan böceği Büyük Mum Güvesi Küçük Mum Güvesi Arı Kuşu Eşek Arısı Sarıca Arı Karıncalar Küçük kovan böceği Aethinatumida Doğal yaşam alanı Afrika’dır. Yayılımında meyve ithalatı önemlidir. Kovanda ilaçlama ile önlenmesi mümkün değildir. Petek yapısını ve balın bozulmasına neden olabilir. Küçük kovan böceği Zayıf koloniler küçük kovan böceğine karşı savunmasızdır. Hafif kumlu topraklarda kolay gelişir. Kovanın çevresindeki toprağa pestisit uygulanabilir. Kovan içi tuzaklar vardır. Beetle eater, Beetle barn Büyük Mum Güvesi Galleria Mellonella Depolanan peteklere zarar vermektedir. Ayrıca zayıf kolonilere de zarar vermektedir. Güçlü koloniler bununla mücadele edebilir. Yumurtalarını bal arılarının ulaşamayacağı yarık ve deliklere yumurtlarlar.  Büyük Mum Güvesi Genelde gece uçar, gündüz karanlık yerlerde dinlenirler. Dişiler akşam yumurtlamak için arı kovanına girmeye çalışır. Koloni güçlüyse bal arıları tarafından uzaklaştırılırlar. Yumurtalar 10°C ‘de gelişmeye başlayabilir. Koyu ve eski petekler, arı larva kalıntısı ve polen içerdiği için büyük mum güvesi açısından risklidirler çünkü bu kalıntıları tüketir. 4 – 5°C arasında besleme ve gelişme olmaz. Büyük Mum Güvesi’ne Karşı Mücadele Kimyasal, biyolojik ve fiziksel yöntemler kullanılmaktadır. Kimyasallar, bal ve balmumunda kalıntı bırakmaktadır. Soğutma ve ısıtma teknikleri pahalıdır. Peteklerin her iki yüzeyine birer avuç sofra tuzu atılarak ucuz ve pratik bir koruma yapılabilir. Petekler havadar, aydınlık ve kapalı olmayan bir ortamda depolandığında risk azalır.  Büyük Mum Güvesi’ne Karşı Mücadele Petekler havadar, aydınlık ve kapalı olmayan bir ortamda depolandığında risk azalır. -15°C’de en az 2 saat optimum 10 saat bekletilirse güvenin bütün aşamaları ölür. Mücadelede kükürt kullanılabilir. Yumurta dışında her aşamaları öldürür. Kükürt uygulaması altı ballıkın üst üste konmasıyla ya da kükürt uygulama deposunda yapılır. Kükürt buharı göz ve solunum yollarına zarar verebilir, arıcının kendini koruması gerekir. Küçük Mum Güvesi Achroiagrisella Kovanda ve depolanmış peteklerde bulunur. Büyük mum güvesine benzer yaşam şekli vardır. Soğuk havalarda uzun süre yaşayamaz. Bazen besinleri paylaşmak istemeyen büyük mum güveleri tarafından kovan dip tahtasına atılır. Küçük Mum Güvesi Erginler yaklaşık 1 hafta yaşar. Geceleyin çok aktif yaşarlar. Dişi 7 günlük ömründe 200 – 300 yumurta yapar. Kuvvetli koloniler nadiren bu güveden zarar görmektedir. Bal arıları küçük mum güvelerin öldürerek dışarı atmaktadırlar. Ayrıca yumurta çatlaklarını propolis ile kapatmaktadırlar. +4°C’de petekler saklanabilir fakat yumurtalar ölmemektedir. Mum Güvelerine Karşı Mücadele Soğuk depoda: +4°C’deki depoda bahara kadar bekletilir. Derin dondurucuda: -15°C’de 15 saat bekletilir. Petekler naylon torbaya konularak saklanır. Kükürt uygulama: 5 tane kovan üst üste konulur. En üstteki kovan boştur. Bu kovanda 10 gram kükürt yakılır (yaklaşık 0.2 metreküp). 10 gün ara ile üç kez tekrarlanır Formik asit uygulaması: Kükürt uygulamasında olduğu gibi bir sistemde cam bir kap içerisine 1 metreküp hacim için %85’lik 800 mililitre formik asit konur. Kalıntı Problemi Güve mücadelesinde başta naftalin kalıntısı olmak üzere kalıntı sorunları görülebilir. Arı Kuşu Yeşil, mavi ve sarı tüylere sahip albenisi olan bir kuştur. Arılar ve diğer böcekler ile beslenirler. Yatay kum tünellerine ya da toprak altına yuva yaparlar. Sivri gagalı, uzun gövdeli, uzun kuyruklu kuşlardır. Arı Kuşu Yazın sürüler halinde arılıklara kadar sokularak havada ya da kovanın önünde yakaladığı arıları yer. Verdiği en büyük zarar çiftleşme uçuşuna çıkan ana arıyı yemesidir. Düdük çalmak, korkuluk takmak, tüplü patlayıcı düzenek yerleştirmek tedbirler arasındadır. Fakat kuşlar zamanla bu seslere alışmaktadır. Zararlı böcekleri de yediği için birçok ülkede avlanması yasaktır. Eşek Arısı Vespa, bal arılarından daha büyük kuvvetli ve ince yapılı bir arıdır. Havada, kovan önünde ve hatta içinde yakalayarak öldürdüğü arıların kanat ve kafasını kopardıktan sonra geri kalan kısmını yuvasına taşır. Girmeyi başardığı kovanlardaki balı yer. Kurak geçen yıllarda kovanları söndürecek kadar tehlikelidir. Ağustos ayında etkili olurlar.  Eşek Arısı Mücadelede ağaç kovuklarına, saçak altlarına, çalı içlerine, toprak altlarına yaptığı yuvalar bozulur. Eşek arısı kapanları yapılabilir. Kapan içerisine ciğer ya da et parçası konulur. Arı içeri girer fakat çıkamaz. Şişelere pekmez ya da benzeri ürünleri konularak arılığın farklı yerlerine konulur. İçeri giren arı bir daha çıkamaz. Pet şişenin baş kısmı kesilir. Şekilde görüldüğü üzere ters çevrilerek şişeye konulur. 2 su bardağı su, yarım çay bardağı üzüm sirkesi, 3 çorba kaşığı şeker konulur. Arılığın farklı yerlerine bırakılır. Sarıca Arı Polistes Tüm vücuduna sarı hakim renktir. Siyah çizgiler ve noktalar bariz görülmektedir. Yuvalarını genelde, ağaç kovukları, çatı altları ve aralarına yaparlar. Enerji ihtiyacını nektardan karşılar. Sarıca Arı Arılara verilen şerbeti ve zayıf kolonilerin balını yiyerek enerji sağlar. Çünkü nektar toplayamaz. Ağustos ayında zarara başlar. Protein ihtiyacını etten karşılar. Temel gıdaları sinekler ve kısmen bal arılarıdır. Kovan içerisinde bulunan larvalara da saldırabilirler. Güçlü kolonilere zarar veremez.  Kovan girişlerinin azaltılması: Kovan girişinin boyutunun küçültülmesi, bal arılarının koloniyi Bal arılarını eşekarısı ve eşek arılarından korumasını kolaylaştırabilir. eşek arısı ve Fiziksel engellerin yerleştirilmesi: Arıcılar, eşekarısı ve eşek arılarının girişe erişmesini önlemek için kovanın etrafına perdeler veya başka fiziksel sarıca engeller yerleştirebilir. Tuzakların kullanılması: Tuzaklar, eşekarısı ve eşek arılarından arılarını kovana saldırmadan önce yakalayıp öldürmek için kullanılabilir. korumak Kovanı düzenli olarak izleme: Arı yetiştiricileri, kovanlarını yaban arısı veya eşekarısı aktivitesi belirtileri açısından düzenli olarak izlemeli ve için bunlar bir sorun haline gelmeden önce popülasyonlarını kontrol etmek için uygun önlemleri almalıdır. Karıncalar Karıncalar kovanlardan bal ve diğer besin kaynaklarını çalabilir, bu da arılarda strese neden olabilir ve üretkenliklerini azaltabilir.  Karıncalar ayrıca kovanları istila edebilir ve arılara saldırabilir, bu da kovana önemli zarar verebilir ve arı popülasyonunu azaltabilir. Karıncalar Arjantin karıncası gibi bazı karınca türleri, arı kovanlarını boğabilecek ve bozabilecek büyük, birbirine bağlı koloniler oluşturdukları için arıcılar için özellikle sorunlu olabilir.  İlkbahar Dönemi Çalışmaları Bal Mevsimi Çalışmaları Sonbahar Dönemi Çalışmaları Arı Kışlatma İlkbahar Dönemi Çalışmaları Arıcılık ilkbahar sezonunda başlar fakat ilkbahar koloni varlığını belirleyen sonbahar döneminde yapılan uygulamalardır. Sonbahar döneminde yapılan besleme ve ilaçlama ilkbahardaki arı varlığını belirler. Arıcılıkta koloni ölümleri kıştan çıkmakla birlikte çoğunlukla erken ilkbaharda olur. Bu dönemdeki ölümler sonbahar uygulamalarının doğru ve tam yapılmamasından kaynaklanır. Arı ölümleri, besin stoklarının tükenmesi ve kolonideki genç işçi arının yetiştirilmemesinden kaynaklanmaktadır. İlkbahar Dönemi Çalışmaları Sezon başında; Genç ve sağlıklı ana arılı, 3 – 4 çerçeve yavrulu, 5 – 6 çerçeveli ergin arıya sahip bal arısı kolonisi, 2 – 3 ay içerisinde güçlü bir üretime sahip olur. İlkbahar Dönemi Çalışmaları İlkbahar döneminde ilk bakımların yapılacağı zaman sıcaklık 14°C’nin üzerine çıktığı zamandır. İlk kontroller durum tespitidir. Bu nedenle kısa ve seri yapılmalıdır. Yavru üşümesi engellenmelidir. Bu kontrolde ana arı, besin maddesi, hastalık ve zararlılar kontrol edilir ve gerekli önlemler alınır. İlkbahar Dönemi Çalışmaları Hava sıcaklığı 20°C civarına çıktığında kovan aktarımı yapılır. Çünkü kış mevsiminin geçirildiği kovanda, rutubet, petek kırıntısı ve arı ölüsü gibi artık ve döküntülerden dolay koloni kirlenir ve koloniye rahatsızlık verir. Boş kovan temizlendikten ve pürmüzle alevden geçirildikten sonra kovan aktarımına geçilir. Aktarılacak kovandaki çerçeveler seri şekilde ve olduğu düzende aktarılır. İlkbahar Dönemi Çalışmaları Ana arı ile ilgili işlemler yapılır, gerekli ise yenilenebilir. Zayıf koloniler birleştirilir. Hastalık zararları kontrolleri yapılır. Besin kontrolü ve besleme yapılır. (teşvik beslemesi vs.) Oğul ile ilgili işlemler yapılır. (yağmacılık ile ilgili tedbirler alınır) Petek işletme ile ilgili işlemler yapılır. Yer seçimi doğru yapılmalı, komşulara uzaklık belirlenmelidir. Bal Mevsimi Çalışmaları Bir yörede peteklerin üst tarafı beyazlaşmasıyla bal mevsiminin başladığı anlaşılır. Bu dönemin telafisi yoktur. Bu dönem arıcının en yoğun, dikkatli ve titiz çalışacağı dönemdir. Koloniler sürekli kontrol edilmelidir. Gelişen ve bal toplayan kolonilere çerçeveler verilir ve kat atma işlemi yapılır. Bu işlemler zamanında yapılmalıdır. Yoksa koloni performansını boşa harcayabilir. Bal Mevsimi Çalışmaları Nektar akımının yoğun olacağı dönemden bir ay önce, kolonilerde petek işlemeye başlanmalı ve ana nektar akımına hazırlıklı olunmalıdır. Temiz ve albenisi yüksek petekli bal elde etmek için ve çerçevede yavru olmaması için ana arı nektar akımından 20 – 25 gün önce kuluçkalık ve ballık arasına ana arı ızgarası konulmalıdır. Bu dönemde ana arının kafese alınması, yumurtlamasının sınırlandırılması faydalı olabilir. Sonbahar Dönemi Çalışmaları Arıcılıkta başarı için sonbahar döneminde yapılan çalışmalar önemlidir. Ana arı, besin maddesi, hastalık ve zararlılar kontrol edilir ve önlemler alınır. Bunlar için ilkbahardaki gibi uygulamalar yapılır. Sezon içerisinde yetiştirilen ana arılarla yaşlı ana arılar değiştirilir ve kışa genç ana arı ile girerler. Sonbahar Dönemi Çalışmaları Teşvik beslemesi yapılır. Sonbaharda ana arıyı yumurtlamaya teşvik etmek Koloniyi genç arı ile kışlatmak Yeterli kış besini sağlamak Kışı en az kayıpla geçirmek amacıyla teşvik beslemesi yapılır. Sonbahar Dönemi Çalışmaları Kolonide yeterli bal ve polen olsa dahi yeni kadro gelişimi için ağırlıca 1/1 oranında şeker ve sudan oluşan besleme yapılmalıdır. Tüketildikçe koloni içindeki yemliklere besleme yapılır. Sonbahar teşvik yemlemesinin ilkbahar yemlemesi kadar yoğun ve uzun olmasına gerek yoktur. Arının bulunduğu yerde soğuklar başlamadan bir ay öncesinde şuruplama bitirilmelidir. Böylece arılar verilen şurubu bala dönüştürüp petek gözlerine koyarlar ve sırlarlar. Sonbahar Dönemi Çalışmaları Genellikle koloni başına günde yarım litre şurup verilerek 10 – 15 gün süren yemleme yeterlidir. İstenilen bal birikene kadar beslemeye devam edilmelidir. Balın sırlanmış olması önemlidir. Çünkü sırsız bal nem alarak fermente olabilir. Bununla beslenen arılar ishal olabilir ve kışı atlatamayabilir. Uygun hava sıcaklığında kek ile beslemede yapılabilir fakat çevrede su kaynağı olması lazımdır. Sonbahar Dönemi Çalışmaları Hastalık ve Zararlılar ile Mücadele: Erken ilkbahar ve geç sonbahar hastalık ile mücadelede en önemli zamandır. Sonbahardaki mücadele çok daha önemlidir. Aktif bal akımı döneminde varroa başta olmak üzere ilaç kullanılamadığı için bu dönemdeki mücadele kaçınılmazdır. Sonbahar Dönemi Çalışmaları Bal hasadı da yapıldığı için kalıntı problemi olmayacaktır. Kullanılan ilaçlar arıya tescilli olmalıdır. Uygulama sıcaklığı, dozu ve zamanına uyulmalıdır. Gereksiz ilaç kullanımından kaçınılmalıdır. Antibiyotik kullanımına gerek yoktur. Antibiyotikler sadece 100 yıl önce keşfedildi. Arılar binlerce yıldır bal üretiyor. Arılara müdahalemizi en aza indirmemiz gerekiyor. Sadece onların işini kolaylaştırıp koloniyi sayı ve bağışıklık sistemi olarak güçlü tutmalıyız. Arı Kışlatma Sıcaklığın 14°C’nin altına düşmesiyle başlar. Arılar 10°C’de uçuş özelliği gösteremez. 7°C’de hareketsiz kalır. Bu dönemde petekler arasında kış salkımı oluştururlar. Koloni mevcudu yeterli değilse sırlanmış bal yumuşatılamaz ve tüketilemez. Koloni açlıktan ölür. Her bir koloniye yaklaşık 15 kg bal bırakılmalıdır. Yeterli miktarda polende kalmalıdır. Arı Kışlatma Mümkün olduğunca şeker şurubundan elde edilen bal olmalıdır. Çünkü arıların bağırsaklarında daha az atık madde birikir. Varroa ve nosema’ya karşı ilaçlama yapılmış olmalıdır. Çatlak, kırık ve delik kovan kullanılmamalıdır. Kovanlar hiçbir şekilde rahatsız edilmemelidir. Uçma delikleri daraltılmalıdır. Boş petekler çıkarılıp arı sıkıştırılmalıdır. Arı Kışlatma Kışlama kayıplarının nedenleri: Koloninin besinini tüketmesi ve besinsiz kalması Kolonilerin sonbaharda eksik beslenmesi Soğuk havada kek ile besleme Koloni popülasyonunun az olması Arı Kışlatma Ana arının yaşlı, hasta veya verimsiz olması Salgı ballarıyla kışlatmaya sokulması çünkü sindirilmeyen kısımlar bağırsaklarda birikerek rahatsızlığa sebep olurlar. Kovan içerisindeki havalandırmanın yetersiz olması İklimin aşırı şekilde düzensiz olması Nemin artması ve salkımın üstüne su damlaları halinde düşmesi Arı Kışlatma Nemin artmasına bağlı olarak nemden dolayı polenin küflenmesi ve arıların bunu tüketmesi Sonbaharda etkin nosema ve varroa ilaçlaması yapılmaması Salkımın bozulmasına neden olacak şekilde arıların rahatsız edilmesi Erken gelen bahara aldanarak arıcının işlem yapması Kışlama sonunda ölüm oranı 0 ile %5 ise çok iyi, %10 ise normal, %11’den fazla isi zarar. İhracat için gereklilikler Üründe olmaması gerekenler (Antibiyotik, Pestisit, ağırmetal vs) Üründe olması beklenen kalite göstergeleri Bu sürecin çiftlikten sofraya süren bir süreç olduğu bilmemiz gerekiyor. Bu nedenle arıcıların rolü çok önemli!