Araling Panlipunan 9 - Ikatlong Markahan - Linggo 1 PDF

ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN Pangalan: _______________________________________________________________ Pangkat: ______________ Guro: ___________________________________________ Aralin PAIKOT NA DALOY NG 1 EKONOMIYA Pamant...

ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN Pangalan: _______________________________________________________________ Pangkat: ______________ Guro: ___________________________________________ Aralin PAIKOT NA DALOY NG 1 EKONOMIYA Pamantayan sa Pagganap Ang mag-aaral ay nakapagmumungkahi ng mga pamamaraan kung paano ang pangunahing kaalaman tungkol sa pambansang ekonomiya ay nakapagpapabuti sa pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa pambansang kaunlaran. Pamantayang Pangnilalaman Ang mag-aaral ay magpapamalas ng pag-unawa sa mga pangunahing kaalaman tungkol sa pambansang ekonomiya bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa pambansang kaunlaran. Kasanayan Naipaliliwanag ang bahaging ginagampanan ng mga bumubuo sa paikot na daloy ng ekonomiya. Inaasahan Ang modyul na ito ay ginawa upang iyong matuklasan ang bumubuo sa pambansang ekonomiya. Ano ang tungkuling ginagampanan ng bawat sektor pang-ekonomiya ng bansa? Handa ka na bang alamin ang kasagutan sa tanong na ito? Kung handa ka na, halina at saglit tayong maglakbay sa pambansang ekonomiya ng bansa, siyasatin natin kung paano kumikilos ang mga sektor na bunubuo dito. Pagkatapos basahin ang modyul na ito inaasahang: 1. Nailalarawan ang paikot na daloy ng ekonomiya. 2. Nasusuri ang ugnayan sa isa’t-isa ng bahaging bumubuo sa paikot na daloy ng ekonomiya. 3. Natataya ang bahaging ginagampanan ng mga bumubuo sa paikot na daloy ng ekonomiya. Paunang pagsusulit Isulat ang tamang salita sa bawat patlang upang mabuo ang konsepto ng buong talata. Piliin ang tamang sagot sa loob ng kahon sa ibaba. AP 9- Qrt.3- Week 1  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN Ang mga manggagawang Pilipino at negosyo sa Pilipinas ay nagbabayad ng buwis sa ____(1)___ upang ito ay magamit sa pagbibigay ng serbisyong panlipunan. Ang mga salik ng produksyon na ginagamit sa paggawa ng mga produkto ay nagmumula sa sektor ng ___(2)_____. Ang sector ng ___(3)_____ naman ang bunubuo ng mga produkto upang ito ay maipagbili sa pamilihan. Makapagpapatuloy ang isang mangangalakal sa pagpapalago ng negosyo sa pamamagitan ng pangungutang sa sektor ng _____(4)_____. upang madagdagan ang kanyang puhunan. Ang produktong gawa sa Pilipinas ay maaring ipagbili sa iba’t ibang panig ng mundo, ito ay posible sa tulong ng ____(5)______ na sektor. PAMAHALAAN GLOBAL BAHAY-KALAKAL PINANSYAL PANLABAS SAMBAHAYAN Balik Tanaw Tukuyin kung fact o bluff ang konseptong inilahad sa bawat pangungusap. Isulat ang sagot sa sagutang papel. 1. Ang pamilihan ay isang organisadong sistemang pang-ekonomiya may pagkakataong ito ay nahaharap sa kabiguan. ____________ 2. Ang pamilihan ay nakararanas ng market failures, ito ang pagkakataon na makikialam o manghihimasok ang pamahalaan upang matulungan na mapanatili ang organisadong sistema sa pamamahala ng pamilihan. ____________ 3. Ang pagkakaroon ng monopolyo sa ilang produkto ay hindi tinuturing na suliraning pampamilihan. _____________ 4. Ang price ceiling ay patakaran ng pamahalaan upang mapataas ang presyo ng mga pangunahing bilihin sa pamilihan. _______________ 5. Sa panahong nakararanas ng kalamidad ang bansa, ang pamahalaan ay mahigpit na nagpapatupad ng price freeze o pagbabawal sa pagtataas ng presyo sa pamilihan. ______________ Maikling Pagkilala sa Aralin MGA MODELO NG PAMBANSANG EKONOMIYA Unang Modelo. Ang unang modelo ng pambansang ekonomiya ay naglalarawan ng simpleng ekonomiya. Ang sambahayan at bahay-kalakal ang mga pangunahing aktor sa modelong ito. Ang sambahayan ay ang kalipunan ng mga mamimili sa isang ekonomiya. Ang bahay-kalakal naman ay ang tagalikha ng produkto. Saunang modelo, ang sambahayan at bahay-kalakal ay iisa. Ang lumilikha ng produkto ay siya ring konsyumer. Ang supply ng bahay-kalakal ay demand nito kapag kabilang na AP 9- Qrt.3- Week 1  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN ito sa sambahayan. Halimbawang ikaw ay napunta sa isang pulo na walang tao at sakaling walang pagkakataon na ikaw ay makaalis agad doon, ano ang nararapat mong gawin upang mabuhay? Maaaring gumawa ka ng paraan upang matugunan ang sarili mong pangangailangan dahil wala namang gagawa nito para sa iyo. Ikaw ang maghahanap ng pagkain, gagawa ng sariling bahay, at bubuo ng sariling damit. Sa madaling salita, ang sambahayan at bahay-kalakal ay ikaw lamang. Ang kita sa simpleng ekonomiya ay ang halaga ng produksiyon sa isang takdang panahon. Inaasahan2na ang halaga ng produksiyon ay siya ring halaga ng pagkonsumo sa produkto. Upang lumago ang ekonomiya, kinakailangang maitaas ng kaukulang aktor ang kanyang produksiyon at pagkonsumo. Ikalawang Modelo. Ang pag-iral ng sistema ng pamilihan sa pambansang ekonomiya ang tuon ng ikalawang modelo. Ang sambahayan at bahay-kalakal ang mga pangunahing aktor dito. Sila ay binubuo ng iba’t ibang sektor. Sa puntong ito masasabing magkaiba ang sambahayan at bahay- kalakal. May dalawang uri ng pamilihan sa pambansang ekonomiya. Ang unang uri ay ang pamilihan ng mga salik ng produksiyon o factor markets. Kabilang dito ang pamilihan para sa kapital ng produkto, lupa, at paggawa. Ang ikalawang uri ay pamilihan ng mga tapos na produkto o commodity. Kilala ito bilang goods market o commodity markets. Sa ikalawang modelo, ipinapalagay na may dalawang aktor sa isang ekonomiya-ang sambahayan at bahay-kalakal. Ang sambahayan ay may demand sa produkto ngunit wala itong kakayahang lumikha ng produkto. Ang bahay-kalakal ang tanging may kakayahang lumikha nito. subalit bago makalikha ng produkto, kailangan ng bahay-kalakal na bumili o umupa ng mga salik ng produksiyon (lupa, paggawa, kapital at intreprenyur). At dahil tanging ang sambahayan ang may supply ng mga salik ng produksiyon, makikipag-ugnayan ang bahay-kalakal sa sambahayan sa pamamagitan ng mga pamilihan ng mga salik ng produksiyon. AP 9- Qrt.3- Week 1 3  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN Ikatlong Modelo. Ang ikatlong modelo ay nagpapakita ng dalawang pangunahing sector, ang sambahayan at bahay-kalakal. Isinasaalang-alang ng sambahayan at bahay-kalakal ang kanilang mga desisyon sa panghinaharap. Hindi ginagamit ng sambahayan ang lahat ng kita para sa pamimili. Hindi lang pangkasalukuyang produksiyon ang iniisip ng bahay-kalakal. Bukod sa pamimili at paglikha ng produkto, ang pag-iimpok at pamumuhunan ay nagiging mahahalagang gawaing pang-ekonomiya. Nagaganap ang mga nasabing gawain sa mga pamilihang pinansiyal (financial market). Tatlo ang pamilihan sa ikatlong modelo. Ang mga pamilihan ay para sa salik ng produksiyon, commodity o tapos na produkto, at para sa mga pinansiyal na kapital. Nag-iimpok ang mamimili bilang paghahanda sa hinaharap. Hindi nito gagastusin ang isang bahagi ng natanggap na kita. Ang bahagi ng kita na hindi ginastos ay tinatawag na impok (savings). Ito ang inilalagak sa pamilihang pinansiyal. Kabilang sa naturang pamilihan ang mga bangko, kooperatiba, insurance company, pawnshop, at stock market. Samantala sa pagtagal ng panahon, hindi lamang pagtubo ang iniisip ng bahay-kalakal. Ninanais din nitong mapalawak ang negosyo sa iba’t ibang panig ng bansa o daigdig. Maaaring hindi sapat ang puhunan nito sa pagpapalawak ng negosyo. Ngunit maaaring patuloy namang gaganda ang negosyo nito kung lalawak ang sakop ng produksiyon. Dahil dito, maaaring manghiram ang bahay-kalakal ng karagdagang pinansiyal na kapital. Ito ang gagamitin na puhunan sa nasabing plano ng produksiyon. Hihiram ang bahay-kalakal sa 4 sambahayan sa pamamagitan ng pamilihang pinansiyal. Ang paghiram ng bahay-kalakal ay may AP 9- Qrt.3- Week 1  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN kapalit na kabayaran. Babayaran nito ng interes ang hiniram na puhunan. Sinisingil ang bahay-kalakal dahil may kapakinabangan itong matatamo sa paghiram ng puhunan. Ito ay ang pagtaas ng kita kapag lumawak na ang negosyo nito. Ang isang bahagi ng interes na binabayaran ng bahay-kalakal ay magiging kabayaran sa sambahayan. Kumikita ng interes ang sambahayan mula sa pag-iimpok. Ito ay dahil nagagamit ang inilagak nitong ipon bilang puhunan ng mga bahay-kalakal. Para sa sambahayan, ang interes ay kita. Para sa bahay-kalakal, ito ay mahalagang gastusin. Ang pag-iimpok at pamumuhunan ay hindi orihinal na mga gawaing pang-ekonomiya. Ang mga ito ay nagaganap dahil nagkakaroon ng pagpaplano para sa hinaharap ang mga naturang aktor. Ito ang nagpapaliwanag sa broken lines na ginamit sa dayagram. Kung walang pagpaplano sa hinaharap ang mga aktor, walang pag-iimpok at pamumuhunan. Sa ikatlong modelo, ang kita ng pambansang ekonomiya ay maitatakda ng kabuuang gastusin ng sambahayan at bahay-kalakal. Kasama na rito ang gastusin sa pamumuhunan ng bahay-kalakal. Ang isa naman ay sa pamamagitan ng kabuuang kita ng sambahayan at bahay-kalakal. Kabilang dito ang kita ng sambahayan sa pag-iimpok. Ang paglago ng pambansang ekonomiya ay nakabatay sa pagtaas ng produksiyon. Mahalagang punto rin sa ikatlong modelo ang mga nabanggit sa ikalawang modelo. Ngunit may mga karagdagang dala ang pagsulpot ng mga gawain na pag-iimpok at pamumuhunan. Ang paglago ng ekonomiya ay nakabatay rin sa paglaki ng pamumuhunan. Upang maging matatag ang ekonomiya, kailangang may sapat na ipon ang sambahayan. Kailangan din na may sapat na dami ng bahay-kalakal na handang mamuhunan. Inaasahan na sa pamumuhunan ng bahay-kalakal, tataas ang produksiyon ng mga kapital na produkto. Inaasahan na darami rin ang mabubuksang trabaho para sa paggawa. Sa ganitong modelo ng ekonomiya, mahalagang balanse ang pag-iimpok at ang pamumuhunan. AP 9- Qrt.3- Week 1  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN PAMILIHANG PINANSIYAL: PAG-IIMPOK (SAVINGS) AT PAMUMUHUNAN (INVESTMENTS) KITA PAGGASTA PAMILIHAN NG KALAKAL AT PAGLILINGKOD Pagbebenta ng Pagbili ng kalakal at kalakal at paglilingkod paglilingkod BAHAY-KALAKAL SAMBAHAYAN Lupa, Input para sa paggawa at produksiyon kapital PAMILIHAN NG SALIK NG PRODUKSIYON SAHOD, UPA AT TUBO KITA PAMUMUHUNAN PAMILIHANG PINANSIYAL PAG-IIMPOK https://www.hiclipart.com/free-transparent-background-png-clipart-dntwp/download https://webstockreview.net/images/banker-clipart-clip-art-4.jpg Gawain Gawain A FILL IT RIGHT Ibigay ang bahaging ginagampanan ng mga aktor sa paikot na daloy ng ekonomiya. AP 9- Qrt.3- Week 1  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN Gawain B FILL IT RIGHT TOO! Ibigay ang bahaging ginagampanan ng mga pamilihan sa paikot na daloy ng ekonomiya. Tandaan Ang modelo paikot na daloy ng ekonomiya ay binubuo ng sambahayan at bahay-kalakal, ang mga pangunahing aktor sa modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya. Ang sambahayan ang kalipunan ng mga mamimili at ang bahay-kalakal ay ang taga-likha ng mga produkto. Ang bahay- kalakal ang gumawa ng supply ng mga produkto na demand ng sambahayan. Factor market o pamilihan kung saan nilalagak at ipinagbibili ang mga salik ng produksiyon (kapital, lupa, paggawa at entreprenyur). Goods/Commodity Market o pamilihan ng mga tapos na produkto. Ang sambahayan at bahay-kalakal ay may ugnayan na tinatawag na interdependence, kung saan kailangan nila isa’t-isa upang matugunan ang kanilang mga pangangailangan at kagustuhan. Ang dalawang pagsukat sa kita ng pambansang ekonomiya ay; (a) sa pamamagitan ng halaga ng gastusin ng sambahayan at bahay-kalakal at (b) sa pamamagitan ng kabuuang kita ng sambahayan at bahay- kalakal. Ito ay naglalarawan din ng produksiyon ng pambansang ekonomiya. Ang pagbabago ng ekonomiya ay nakabatay sa pagtaas ng produksiyon, dahil dito napapataas nito ang demand sa paggamit ng mga salik ng produksiyon at naitataas ang antas ng produktibidad ng mga ito. Ang pag-iimpok at pamumuhunan ay mahalagang gawaing pang-ekonomiya. Ito ang gawaing ginagampanan ng pamilihang pinansyal (financial market). AP 9- Qrt.3- Week 1  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN Pag- alam sa mga Natutuhan Binabati kita at natapos mo ang araling ito, Bilang pagwawakas, maaari mong isulat ang iyong natutuhan sa araling ito sa pamamagitan pagkumpleto ng graphic organizer. Isulat ang ugnayan ng sambahayan at bahay-kalakal sa pamamagitan ng kita at paggasta sa pamilihan. Gawain C: GRAPHIC ORGANIZER PAMILIHAN NG KALAKAL AT PAGLILINGKOD KITA NG BAHAY-KALAKAL GASTUSIN NG SAMBAHAYAN ____________________________ __________________________ ____________________________ __________________________ BAHAY-KALAKAL SAMBAHAYAN GASTUSIN NG BAHAY-KALAKAL KITA NG SAMBAHAYAN ___________________________ _________________________ ___________________________ _________________________ PAMILIHAN NG SALIK NG PRODUKSIYON Panghuling Pagsusulit Panuto: Tukuyin ang salitang inilalarawan ng bawat pahayag. Pillin ang sagot sa mga salitang nasa loob ng kahon. Isulat ang sagot sa sagutang papel. ________1. Isa sa pangunahing aktor sa modelo ng paikot na daloy ng ekonomiya na tagalikha ng produkto. ________2. Paglagay o paglagak ng kapital para sa isang proyekto o negosyo na inaasahang lalago at kikita sa hinaharap. ________3. Tubo o kita mula sa puhunan na ginamit sa isang negosyo o perang hiniram. AP 9- Qrt.3- Week 1  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN ________4. Kalipunan ng mga mamimili sa isang ekonomiya. Dito nagmumula ang mga salik ng produksyon. ________5. Kabuuang sahod ng isang manggagawa o ganansya sa pinagbentahang produkto o serbisyo. ________6. Institusyon na pinaglalagakan ng sobrang kita at puntahan ng mga gustong umutang na pandagdag puhunan o kapital. ________7. Pagtutulungan ng isa’t isa upang matugunan ang kanilang pangangailangan at kagustuhan. ________8. Pamilihan para sa kapital na produkto, lupa at paggawa. ________9. Pamilihan ng mga tapos nang produkto. ________10. Bahagi ng kita o sahod na hindi ginastos. IPON PAMUMUHUNAN COMMODITY MARKET FINANCIAL MARKET Gawain FACTOR MARKET BAHAY-KALAKAL BUWIS SAMBAHAYAN INTERES KITA INTERDEPENDENCE Pagninilay Sa kasalukuyan tayo ay nakararanas ng bagong normal sa ating pamumuhay. Dahil sa pandemiya naapektuhan ang iba’t ibang sektor pang-ekonomiya ng ating bansa. Sa ating tinalakay napakahalaga ng tungkuling ginagampanan ng sambahayan. bahay-kalakal at pamilihan sa daloy ng ekonomiya. Produksyon, Negosyo at Pamilihan ilan sa sektor na naapektuhan ng pandemiya. Bilang isang mamamayan na nakararanas ng mga pagbabago na malayo sa nakagawian, Paano kaya makababawi ang mga nabanggit na sektor pang-ekonomiya sa pagkalugi? Ano ang maaaring maitulong ng bawat sektor sa isa’t isa na naipakita sa daloy ng ekonomiya na ating tinalakay. GAWAIN D: Bumuo ng isang comic strip na maaring ilagay sa long bond paper na nagpapakita ng sitwasyon ng isang sektor pang-ekonomiya na apektado ng pandemiya sa kasalukuyang panahon. AP 9- Qrt.3- Week 1  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN SAGUTANG PAPEL- WEEK 1 PANGALAN: ___________________________________________________________ Pangkat: __________ Guro: ______________________________________________ PAUNANG PAGSUSULIT BALIK-TANAW 1. 1. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. 5. GAWAIN: Gawing gabay ang nasa modyul na pahina ng Gawain. Gawain A FILL IT RIGHT Ibigay ang bahaging ginagampanan ng mga aktor sa paikot na daloy ng ekonomiya. Pamprosesong Tanong: Ano ang ugnayang namamagitan sa Sambahayan at Bahay-Kalakal? Ipaliwanag. Gawain B FILL IT RIGHT TOO! Ibigay ang bahaging ginagampanan ng mga pamilihan sa paikot na daloy ng ekonomiya. PAG-ALAM SA NATUTUHAN Isulat ang iyong nalaman sa araling ito sa pagkumpleto ng graphic organizer. Isulat ang ugnayan ng sambahayan at bahay-kalakal sa pamamagitan ng kita at paggasta sa pamilihan. PANGHULING PAGSUSULIT 1. 6. 2. 7. 3. 8. 4. 9. 5. 10. PAGNINILAY: Bumuo ng isang comic strip na maaring ilagay sa long bond paper na nagpapakita ng sitwasyon ng isang sektor pang-ekonomiya na apektado ng pandemiya sa kasalukuyang panahon. ( Ibibigay ng guro ang pamantayan sa pagmamarka) AP 9- Qrt.3- Week 1  ARALING PANLIPUNAN 9- IKATLONG MARKAHAN AP 9- Qrt.3- Week 1