SV - AA - Bouw van de geosfeer (PDF)

SV -- AA 1. Bouw van de geosfeer 1. onderzoek naar inwendige aarde - diepboringen - boort rechtsreeks in de grond - voordeel - direct info inwendig aarde - beperkingen - gem aardstraal 6370km - 14km diepboringen 0,2% - Drm gebru...

SV -- AA 1. Bouw van de geosfeer 1. onderzoek naar inwendige aarde - diepboringen - boort rechtsreeks in de grond - voordeel - direct info inwendig aarde - beperkingen - gem aardstraal 6370km - 14km diepboringen 0,2% - Drm gebruikt men indirecte methodes om interne structuur - Seismologie - Bestudeert aardbevingsgolven en voortbeweging in verschi lagen vd aardbol - Snelheid hangt af v materiaal en soort golf ***Verschillende soorten golven (trillingen) vrij*** - **Oppervlaktegolven** - Bovenste laag aarde + bewegen traag - Lange golven of L-golven - Grootste schade bij aardbevingen - **Volumegolven** - In alle richtingen in binnenste aarde - Leren ons over inwendige structuur aarde ***2 soorten volumegolven (door de aarde)*** - **P (primaire)-golven** - *Longitudinale golf* - Materie trilt in richting vd voortplanting - Planten zich snelt voor =\> drm primaire - Hoe groter massadichtheid, hoe sneller de P-golf zich voortplant - **S (secundaire)-golven** - *Transversale* golf - Loodrecht op voortplantingsrichting trillen - Trager 2 duidelijke impuls te herkennen in seismogram - Planten zich niet voort in vloeistof - Schadelijk ***3 eigenschappen van P- en S-golven (om inwendige structuur aarde te achterhalen)*** - S-golven planten zich niet voort in vloeistof - Veranderen van richting als andere dichtheid terechtkomen - Snelheid verandert volgens de dichthd vh materiaal wrdr golf beweegt ***Baan en snelheid vd seismische golven*** 1. Afbuiging P/S golven nr aardopp toe - Dichtheid omhoog nr binnen toe - Snelheid stijgt nr binnen 2. Schaduwzone S-golven - Buitenkern vloeibaar 3. Plotse verandering van baan/snelheid op bepaalde dieptes - Discontinuïteit: verandering van chemische samenstelling, aggregatietoestand of dichtheid  2. structuur van de geosfeer 1. schilvormige opbouw - aarde opgebouwd uit versch lagen of schillen - indeling lagen gebaseerd op verschillen in fysische en chemische samenstelling - druk temp en massadichtheid nemen toe met de diepte Afbeelding met tekst, handschrift, document, nummer Automatisch gegenereerde beschrijving 2. Belangrijkste kenmerken van de lagen - **Continentale korst** - 30-65 km dik - Licht graniet - Silicium en aluminium (SIAL) - **Oceanische korst** - 5-10km dik - Zwaardere basalt - Silicium en magnesium (SIMA) - Korst en bovenste deel vd mantel - vast en vormen samen lithosfeer - Onderliggende laag is plastische =\> asthenosfeer 3. verticale bewegingen van de lithosfeer - reliëf vh oppervlak aan bovenkant vd korst asymmetrisch uitvergroot aan onderkant - oorzaak - verschil in massadichtheden tss korst en mantel - vaste lithosfeer drijft op plastische asthenosfeer =\> zoals ijs op water - blok continentale korst zakt zo diep in mantel tot neerwaartse gravitatiekracht - opwaartse druk v plastische asthenosfeer in evenwicht zijn - dikker blok zakt dieper =\> maar blijft ook hoger boven rest uitsteken: gebergte heeft wortel - principe =\> **isostasie**: hoe zwaarder korst, hoe dieper in asthenosfeer zakt - vb van isostatische compensatie =\> in Scandinavië - na afsmelten ijskap, werd belasting op continentale korst minder groot - =\> omhoogrijzen van Scandinavië - Nu rijst het nog omhoog met snelheid van gem halve meter per eeuw 2. Van continentendrift tot platentektoniek 4. continentendrift: het ontstaan van een theorie - Alfred **Wegener** eerste met argumenten en hypothese - in 1912 publiceerde hij boek over continentendrift - **Pangea** - Continent dat alle continentale korst verenigde en 225 miljoen jaar geleden verbrokkelde - 1^ste^: noordelijk blok Laurazië - Zuidelijk blok Gondwanaland - Waarbij ook Tethyszee ontstond - Vanaf 135 miljoen jaar geleden ontstaan zuidelijk deel vd Atlantische oceaan - Bij splitsing van Zuid-Amerika en Afrika - 65 miljoen jaar geleden - Noordelijk deel Atlantische oceaan gevormd - Ook nieuwe gebergten rezen op (vb: Himalaya, Andes ,rocky mountains) - Australië komt los van Antarctica - Hij formuleerde zijn theorie van de continentendrift op basis van 4 argumenten 1. *Morfologisch argumenten* - Continenten lijken in elkaar te passen - Oostkust van NA past in EU - Groenland past tss NA en EU - Oostkust van ZA past aan AFR 2. *Geologische argumenten* - Als ZA, AFR en INDIA in elkaar gepuzzeld w - Zolang ze samen horen, hebben ze dezelfde geschiedenis nadien verschi de omstandigheden op de platen - Oude reliëfstructuren passen in elkaar - Als je NA en EU naast elkaar legt, zie je de Appalachen in het verlengde liggen van Schotse hooglanden en gebergte Noorwegen 3. *Argumenten uit de paleontologie (**paleo** = oud)* - Fossielen gevonden, treffen we op versch continenten die uit Gondwana ontstonden - Vb: Mesosaurus in AFR en ZA 4. *Argumenten uit de paleoklimatologie* - ijskap =\> vormt in koude periodes =\> duwt bij het vooruitschuiven puin mee dat krassen op rotsen maakt - zorgt voor typische afzettingen (morenes) - In ZA, Z-AFR, INDIA en AUSTR w bewijzen vr bestaan ijskap gevonden - Afzettingen zijn even oud - ijskap gevormd toen continenten samen lagen - belangrijkste steenkoolgebieden NA, EU, RUSL; CHI liggen in gematigde klimaatzones - fossiele planten kenmerken tropische planten - voor Wegener argument dat deze gebieden in het evenaarsgebied lagen toen planten groeiden - maar nadien naar hun huidige ligging verplaatst zijn - ondanks veel bewijzen theorie verworpen - door onvoldoende te verklaren van continentendrift - berekeningen en snelheden waarmee continenten van elkaar bewogen groot - verschoven onder invloed van aantrekkingskrachten vd maan en vd aardrotatie 5. platentektoniek: het bewijzen en verfijnen van een theorie - vanaf 1950 overvloed aan bewijsmateriaal gevonden voor Wegeners theorie en beweging continenten 3. bathymetrie - onderzoek op zeebodem sonar - = techniek die geluidsgolven gebruikt om onder water te navigeren - Verstuurt een geluidssignaal en luistert nadien nr de weerkaatsing - Afstand bepalen tijd tss verzenden en ontvangen - Met deze techniek kan het reliëf vh aardopp onder oceaan prc in kaart gebracht w - Op zeebodem zeer diepe zones (trogges) en hoge gebergten (ruggen) voorkomen - Morfologisch argument verfijnd echte continentgrens, het continentaal plat w in kaart gebracht - Puzzel past hierdoor - Continentaal plat loopt 200m diep en 10-tallen km vd kustlijn gaan 4. Paleomagnetisme - = bestudeert richting vh magnetisch veld in gesteenten - Gesteenten kunnen magnetisch zijn als ze magnetische mineralen bevatten - Zoals magnetiet - Magnetische mineralen in gesteenten nemen richting aan vh aardmagnetisch veld - Door magnetisch veld in gesteente kan positie polen achterhaald w - Baggeren verwijderen van sediment of modder uit waterwegen om de diepte of doorstroming te verbeteren - Sediment Deeltjes die zich ophopen op de bodem van waterlichamen, ontstaan door verwering en erosie 5. Diepzeeboringen - Deep sea drilling project - Dwarsprofielen vd versch oceanen vertoonden verschijnselen - Sedimenten(los materiaal) die in volle oceaan vooral uit skeletjes en zeeorganismen bestaan, vormen laag op oceaanbodem - dun centraal in oceaan - dikker richting continenten - onderste skeletjes vd sedimentlaag zijn: - jongst centraal - steeds ouder naar continenten toe - in centrale zone vd oceaan bodem niet bedekt met sedimenten, maar bestaat uit stollingsgesteenten 6. seismologie en vulkanologie - '60 ontwikkeld seismologisch netwerk - Betekent dat elke aardbeving in kaart werd gebracht - Actieve vulkanen ook in kaart gebracht - Aardbevingen en vulkanen gegroepeerd in lijnvormige structuren - Kwamen overeen met kaart vd mid-oceanische ruggen en diepzeetroggen - Met onderwatercamera's beelden gemaakt van vulkanisme in mid-oceanische ruggen - Taai vloeibaar materiaal komt er uit de riftvallei nr boven 7. GNSS metingen - Verplaatsing gemeten met satelliet - GNSS Global Navigator Satellite System - Welke richting verplaatst België NO - Verplaatsing W-Eu is enkele cm per jaar 6. spreiding van de zeebodem - mid-oceanische ruggen =\> MOR - zwakke plekken in oceaanbodem, waarlangs magma naar boven komt - dit gestolde magma vormt oceaanbodem - belangrijke vaststellingen: - oceaanbodem bestaat uit geheel van MOR en diepzeetroggen - zeebodem ouder vanuit MOR nr kusten vd continenten toe - jongste zeebodem komt voor in MOR - midden in MOR w nieuwe zeebodem gevormd - principe gekend als zeebodemspreiding of seafloorspreading - oceanische korst gevormd aan MOR - nadat oceaanbodem weggeduwd vd mid-oceanische ruggen, zakt oceanische korst weg in trog - erg diepe smalle onderzeese canyon langs kust smelt korst weer gerecycleerd 3. platentektoniek 7. mechanisme - zwaartekracht als oorzaak gezien vd plaatbewegingen 8. convectiestromingen - aarde produceert warmte - door radioactief verval - van elementen in vloeibare buitenkern - dit veroorzaakt warme stijgstromen en door zeebodemspreiding koude daalstromen - opgewarmd, lichter ondergelegen materiaal wil nr boven - zwaarder, bovengelegen materiaal onder - wrdr plastisch materiaal vd asthenosfeer langs onderkant vd lithosfeer stroomt - zo ontstaat er gesloten circulatiecel - convectiestromingen maken plaatbewegingen mogelijk - horizontale beweging in asthenosfeer neemt bovenliggende lithosfeer mee 9. zwaartekracht (dichtheidsverschillen) als motor - zwaartekracht =\> belangrijkste motor v plaattektonische bewegingen - ver weg vd mid-oceanische ruggen w lithosfeer ouder en koeler hogere massadichtheid - wnr massadichtheid vd oceanische lithosfeer zo toegenomen is =\> niet meer kan drijven op asthenosfeer erin wegzakken - door zwaartekracht, w volledige plaat meegetrokken - = subductietrekkracht - Bij mid-oceanische ruggen lithosfeer lichtjes omhooggeduwd door opstijgend magma - Magma dat nr boven komt stolt, gldt weg vd rug dr zwaartekracht - Jonge, lichte warme materiaal duwt oudere deel vd lithosfeer weg vd rug - = rugduwkracht - Beide krachten werken samen - Maar subductietrekkracht heel veel meer effect dan rugduwkracht - Platentektoniek dichtheidsverschillen in oceanische lithosfeer - Convectiestromingen zeebodemspreiding 10. ontstaan gloeipunten en platen: convectie breekt de lithosfeer - gloeipunten (=hotspots) - wnr warme stijgstromen vanuit asthenosfeer lange tijd onder continent aanwezig is - lithosfeer onderaan smelten - plaat dunner - riftster - drdr kunnen stukken continent volledig afbreken - versch gloeipunt onder eenzelfde continent maken verbrokkeling v grote mogelijk 8. huidige toestand - lithosfeer X aaneensluitende schil maar uit stijve lithosferische platen - platen drijven op vloeibaar substraat - platen bestaan uit oceanische en continentale korst - platen - afrikaanse, Euraziatische, Indisch-Australische, Pacifische, Noord-Amerikaanse, Antractische en Zuid-Amerikaanse plaat 9. basisbewegingen van platen - op 3 versch manieren tov elkaar bewegen - convergerende platen naar elkaar toe - divergerend van elkaar weg - transforme langs elkaar - divergerend ontstaan oceanen - convergerend ontstaan gebergtes - transform ontstaan breukzones 11. divergerende platen - door hotspots continenten uit elkaar ontstaan oceanen - hotspots riftsterren zorgt ervoor dat er slenken (of riften) ontstaan - = langgerekte gebieden die nr omlaag zakken langs evenwijdige breuken in lithosfeer - In midden slenk vloeibaar materiaal uit asthenosfeer nr boven en stolt - Wnr slenken water slenkmeren - Wnr continentenmassa's verder zee en later oceaan - Oceaan steeds groter - Plaatranden aangroeien - Bij divergerende platen = constructieve plaatranden - Oceanische korst schuift verder vd oceanische rug weg - Ouder en koelt af - Dichtheid vergroot vd lithosfeer - Massadichtheid w groter vlak bij continenten dan bij asthenosfeer - Aan randen vd oceaan ontstaan subductiezones 12. convergerende platen - als 2 platen nr elkaar toe bewegen, zullen ze botsen ***convergentie van continentale en oceanische plaat*** - bij botsing oceanische korst onder continentale korst duiken - oceanische korst grotere dichtheid heeft - = subductie - Oude koude rand vd oceanische plaat, is zwaarder dan asthenosfeer en zakt weg in de mantel - = subductiezone - Lichte sedimenten op oceaanbodem kunnen niet mee dalen - W afgeschraapt en geplooid in kustgebergte/plooiingsgebergte - In subductiezones ontstaan lange, smalle verdiepingen vd oceaanbodem - = diepzeetroggen - Vb: Japantrog, Javatrog - Verdwijning oceanische plaat in asthenosfeer aardbevingen - Wegduikende lithosfeer smelten door toenemende temp en wrijving - deel gesmolten lichtere materiaal stijgt op vulkanen - bij convergentie destructieve plaatranden - door afbreken en verdwijnen in trog of gebergte ***convergentie van twee oceanische platen*** - wnr botsing tss OCE plaat en CON plaat met stuk OCE korst zwaarste (oudste, koudste) plaat in subductie - onderduikende plaat smelt opnieuw in asthenosfeer - vulkanen w eilanden - groep eilanden vormt eilandenboog ontstaan diepzeetrog ***convergentie van twee continentale platen*** - geen van beide CON platen duikt in asthenosfeer door lage dichtheid - opgestapelde sedimenten vd oceaanbodem w samen geplooide tot gebergte - hier geen vulkanisme doordat er geen subductie is, want massadichtheid is te klein 13. transforme plaatranden - platen langs elkaar schuiven - in tegenovergestelde richting of in dezelfde richting, wnr 2 platen een andere snelheid hebben - zware aardbeving tot gevolg - geen subductie en geen vulkanisme 14. hotspots - kan op zichzelf bestaan - veroorzaakt o.a vulkanen - opstijgende magmastroom uit asthenosfeer door lithosfeer - hotspots blijft op dezelfde plaats - lithosfeerplaat erboven verschuift wel tov hotspot ***onder oceaan*** - vb Hawaii - komt nieuwe vulkaan - binnen duizenden jaren Hawaii niet meer boven hotspot liggen en zal vulkaan uitdoven - nieuwe vulkaan dan als nieuw vulkanisch eiland boven water zal komen ***onder continent*** - zeldzaam hotspots onder continent liggen en niet in de diepzee - niet altijd in staat om doorheen plaat te breken 4. gevolgen van de platentektoniek 10. vulkanisme - verschijnsel waarbij magma via barsten in lithosfeer aan opp komt - aan opp stroomt magma als vloeibaar lava verder en stolt - gedraagt zich anders in andere omstandigheden - samenstelling vh magma bep wijze waarop vulkaan uitbarst en type vulkaan - als vulkaan uitbarst produceert hij 3 versch producten: 1. [vloeibaar] materiaal: wnr magma aan opp komt lava 2. [vast] materiaal: alle materiaal dat in vast of vloeibare toestand bij vulkaanuitbarsting w weggeslingerd, stolt 3. [gassen]: bij elke uitbarsting komen groter hvlheden gassen vrij 15. ligging van vulkanen - over hele wereld 1400 vulkanen - 60% randen stille oceaan 'the ring of the fire' - Vulkanen zowel langs plaatranden (ruggen en troggen) als in midden van plaat (hotspots) 16. vulkaantypes *schildvulkanen en basaltisch vulkanisme* - schildvulkanen veel breder dan hoog - door lava dat uitstroomt dunvloeibaar is - uitbarstingen regelmatig en zijn niet explosief - magma aangevoerd vanuit asthenosfeer - = basaltische lava - Waar? - Boven hotspots op oceanische korst - Langs midoceanische ruggen - Wnr hotspot onder continent doorbreekt vloeit basaltische lava *Stratovulkanen en caldera's* - **Stratovulkanen** of **kegelvulkanen** - Zijn vulkanen die zeer steil en hoog zijn - Typische kegelvorm - Lava **taaivloeibaar** of **viskeus** - Lava stroomt nooit ver en bouwt kegel - Reden hoge viscositeit magma rijker aan SiO2 door smelten van continentale korst - = **granietmagma** - Uitbarstingen zijn onregelmatig maar zeer krachtig / explosief - Resultaat = verdwenen vulkaankegel = **caldera** (=komvormige krater) - Als daarin een meer vormt = maar - Supervulkaan verwachten zeer verwoestende uitbarstingen - Heel zeldzaam - Temp aarde aantal graden dalen *Waar stratovulkanen en caldera's* - Subductiezones - Duikende plaat meer water - Water opgelost in magma explosieve uitbarsting - Hotspots onder continenten niet doorreken, wel continentale korst doen smelten 17. vulkanische verschijnselen - **fumarole** - opening in aardkorst nabij vulkanen waaruit hete gassen ontsnappen - ontstaan barsten en aardscheuren bv. Na aardbeving - **maare** - cirkelvormig bassin waarbij de bodem ondoordringbaar is - ontstaan door explosie door contact water en magma - **geiser** - warmwaterbronnen met een hoge concentratie aan mineralen - ontstaan grondwater wordt opgewarmd door uitlopers van magmahaarden - **thermen** - door aardwarmte verwarmde natuurlijke heetwaterbron - 3 voorwaarden - waterhoudende laag -- hoge druk -- warmtebron 11. Aardbevingen - MAG magnitude - LAT latitude - LON -- longitude - Meeste aardbevingen Amerika 18. ontstaan van aardbevingen - komen or in buurt van plaatranden - plaatbeweging = spanning opgebouwd = barsten voorkomen - hypocentrum - = diepte vd aardbevingshaard - Epicentrum - = plaats op aardopp boven hypocentrum - Daar beving eerst en sterkst gevoeld - Aardbevingen kunnen ontstaan door - Inslagen van meteorieten - Instorting van grotten - Vulkaanuitbarstingen - Kernexplosies 19. registratie en kracht van aardbevingen - geregistreerd met seismograaf - bestaat uit zware cilinder opgehangen aan veer - verschil tussen beide bewegingen w opgetekend in seismogram - in 3 richtingen - horizontale N-Z beweging - horizontale O-W beweging - verticale beweging - magnitude - energie die vrijkomt - intensiteit - uitwerking op het aardopp - meest voorkomende schalen - schaal van richter - drukt magnitude van beving uit - gebaseerd op energie die vrijkomt in epicentrum wrdr oppschaal w genoemd - momentmagnitudeschaal (MMS) - maakt gebruik van netwerk van seismometers wrdr hij veel nauwkeuriger en betrouwbaar is - geschikt voor zeer zware bevingen - intensiteitsschaal van Mercalli - drukt gevolgen van aardbeving uit en is drdr subjectie schaal - schaal nuttig om vgl waarvoor geen meetwaarden nodig zijn - hoe dieper aardbeving zich voordoet, hoe minder gevaarlijk - hoe meer energie er vrijkomt bij beving hoe zwaarder beving - magnitude zegt iets over grote vd breuk die ontstaan is - hoe groter aardbeving hoe groter de verschuiving en hoe groter de verplaatsing 20. tsunami's - bij aardbeving beweegt stuk aardkorst sterk en plots op en neer - als dat onder water gebeurt verplaatst die beving een massa water - als golven ondiepe zones vr kust bereiken, w afgeremd, golflengte gaat verkorten wrdr golfhoogte toeneemt - bij kust ondiepe zones slaat golf over - vloedgolf of tsunami - overspoelt dan lang en sleurt alles mee in zijn vernietigende kracht 5 lithologie 5.2 gesteenten zijn samengesteld uit mineralen - lithosfeer opgebouwd uit versch gesteenten - opgebouwd uit 1 of meerdere mineralen - mineraal = kleinste bestanddeel van een gesteente - uit 1 of meerdere atomen die ruimtelijke afbakening vormen - = hebben vaste chemische en fysische kenmerken - Anorganisch - Ze ontstaan zonder tussenkomst van organismen - Sommige gesteenten bestaan uit 1 soort mineraal **zuivere mineralen** - Mineralen vaste chemische eigenschappen - Meest voorkomende - Silicaten mica (=biotiet), kwarts (SiO~2~) en veldspaat graniet samengesteld uit deze 3 - Ook vaste fysische eigenschappen ***Aan de hand hiervan kunnen mineralen herkend worden:*** - Kristalvorm / rooster - Manier waarop elementen gestapeld, gebonden zijn - Kristallijne roosteropbouw als structuur regelmatig en symmetrisch is - Roosters noemen we kristalroosters - Kunnen verschillen in vorm - Soms 2 kristallen dezelfde chemische samenstelling maar verschillen ze vanwege hun roosteropbouw - Tegenhanger vd kristallijne structuur is de amorfstructuur - = kristallijne of amorfe mineralen - Hardheid - Is de weerstand tgn krassen - Harder krast zachter - Hardste mineraal is diamant (talk zachtste) - Breukvlak / splijting - Mineralen splijten langs zwakste vlakken als je er op slaat - Splijting wordt dus bepaald door het kristalrooster - Kleur - Meeste mineralen vaste kleur - Dichtheid - Soortelijk gewicht van mineraal - Glans... - Zeldzame mineralen met mooie kleuren **edelstenen** - Vb: amethist - Economisch interessante mineralen **ertsen** - Ijzererts (hematiet!), kopererts 5.3 indeling van gesteenten - Gesteenten vormingsomstandigheden of genese ingedeeld worden - 3 grote groepen: - Stollingsgesteenten - Sedimentaire gesteenten - Metamorfe gesteenten - Gesteenten nu op aarde voorkomen zijn momentopname in geologische evolutie - Oorspronkelijk bestond lithosfeer enkel uit gestold magma 5.3.1 magmatische of stollingsgesteenten (lava dat stolt) - Dit zijn gesteenten die ontstaan uit afkoeling, stolling en uitkristallisatie van heet, vloeibaar magma of lava - Afhankelijk diepte grote of kleine kristallen - Hoe dieper gesteente stolt, hoe trager het afkoelt, hoe meer tijd er is om kristallen te vormen - We onderscheiden 3 verschillende types van stollingsgesteenten obv plaats van ontstaan - Gesteenten die stollen aan het oppervlak - Ganggesteenten (onder aarde) - Dieptegesteenten (nog dieper) - Snelheid van stolling bepaalt mate van uitkristalliseren ***Gesteenten die stollen aan het aardoppervlak*** - **Uitvloeiingsgesteenten** - Ontstaan als het magma dichtbij of tot aan aardopp stijgt - Vb: basalt - **Pyroklastische gesteenten** - Ontstaan wnr klonters lava stollen terwijl ze door atmosfeer vliegen - Vb: puimsteen - Afkoeling gebeurt zeer snel ***Ganggesteenten*** - Worden hoger in aardkorst gevormd, waardoor afkoeling sneller verloopt dan diep in de aardkorst - Door snellere afkoeling stolt het grootste gedeelte vd mineralen in kleinere korrels ***Dieptegesteenten*** - Afkoeling op grote diepte - Gebeurt traag mineralen goed uitkristalliseren en grote, met oog zichtbare kristallen vormen - Deze kristallen groter naarmate afkoeling trager verliep - Vb: graniet bestaat uit 3 mineralen: kwarts, biotiet en veldspaat - Mineralen kan je goed zien 5.3.2 sedimentaire gesteenten of afzettingsgesteenten - Ontstaan uit vroeger bestaande gesteenten door afbraak (verwerving), transport (erosie) en sedimentatie (= afzetting) - Bevatten vaak fossielen - We onderscheiden 3 versch types sedimentaire gesteenten obv ontstaanswijze - Gruisgesteenten, organische gesteenten en chemische gesteenten ***Gruisgesteenten (of detritische)*** - Basisproduct = losse afbraakproducten van andere gesteenten - Puin wordt meegenomen en afgezet door wind, ijs en water - Tijdens transport vindt sortering plaats nr korrelgrootte of textuur - Na vele lagen los sediment gevormd - Losse gesteenten kunnen door druk vd lagen samengeperst worden, wrdr men terug vast gesteente verkrijgt - Materiaal w compacter en losse sedimenten kitten aaneen tot vast gesteente - Dit proces **verharding of diagenese** - Klei is kleiner dan zand ***Organische gesteenten (of biogene)*** - Basisproducten waaruit organische sedimenten ontstaan zijn afgezette losse organische resten en afgezet materiaal v dierlijke oorsprong dat niet brandbaar is - Plantenmateriaal in zure of koude omgeving - Bruinkool, steenkool - Skeletresten van schelpen, koralen - Kalksteen, krijt - Planktonresten - Aardolie, aardgas ***Chemische gesteenten of evaporieten*** - Zijn ontstaat door uitdampen van water in afgesloten bekken - De erin opgeloste stoffen slaan neer - Vb - Haliet of steenzout (NaCl) - Gips woestijnroos - Druipsteen stalactieten en stalagmieten gevormd in grotten 5.3.3 metamorfe gesteenten - ontstaan uit reeds bestaande sedimentaire gesteenten of stollingsgesteenten - door herkristalisatie onder hoge druk en temp - hoge druk opgebouwd bij het botsen van platen of door gewicht v km dikke lagen die erop liggen - hoge temp samen met hoge druk bij opstijgend magma - typische structuur voor vele metamorfe gesteenten **foliatie** - = gelaagde langwerpige of lensvormige afwisseling in mineralogische opbouw vh gesteente - Aantal soorten gesteenten, waarbij hogere druk en temp nieuwe gesteenten gevormd worden: