บทที่6 การเข้ามาของชาติตะวันตกในลุ่มน้ําโขง PDF

การเข้ามาของชาติตะวันตกใน ลุ่มนํ้าโขง บรรยาย โดย ดร.อภิราดี จันทร์ แสง  บริ บทของลุ่มนํ้าโขงก่อนการเข้ามาของชาติตะวันตก ลักษณะทางภูมศิ าสตร์ : ลุ่มนํา้ โขงครอบคลุมพืน้ ที่ 6 ประเทศ ได้ แก่ จีน พม่ า ลาว ไทย กัมพูชา และเวียดนาม ความสํ าคัญทางเศรษฐกิจและการค้า: เส้ นทางการค้าโบร...

การเข้ามาของชาติตะวันตกใน ลุ่มนํ้าโขง บรรยาย โดย ดร.อภิราดี จันทร์ แสง  บริ บทของลุ่มนํ้าโขงก่อนการเข้ามาของชาติตะวันตก ลักษณะทางภูมศิ าสตร์ : ลุ่มนํา้ โขงครอบคลุมพืน้ ที่ 6 ประเทศ ได้ แก่ จีน พม่ า ลาว ไทย กัมพูชา และเวียดนาม ความสํ าคัญทางเศรษฐกิจและการค้า: เส้ นทางการค้าโบราณเชื่ อมต่ อจีน กับเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ การเมืองในภูมภิ าค: แต่ ละประเทศในภูมภิ าคลุ่มนํา้ โขงมีความสั มพันธ์ เชิงอํานาจทีแ่ ตกต่ างกัน แหล่งอ้างอิง: Denevan (1992), Wyatt (2003)  ลักษณะภูมิศาสตร์และทรัพยากรธรรมชาติลมุ่ นํา้ โขง เป็ นหนึ่งในแม่น้ าํ ที่ยาวที่สุดในโลก และเป็ นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่สาํ คัญ เช่น นํ้าจืด พืชพรรณ และสัตว์น้ าํ ซึ่งเป็ นพื้นฐานในการดํารงชีวติ ของประชากรท้องถิ่น โดยเฉพาะการประมง การเกษตร และการป่ าไม้ แม่น้ าํ โขงยังเป็ นเส้นทางการค้าเชื่อมต่อระหว่างเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และจีน มาอย่างยาวนาน ทําให้มีความสําคัญในแง่เศรษฐกิจและยุทธศาสตร์การค้า ระหว่างภูมิภาค  ก่อนการเข้ ามาของชาติตะวันตก ลุ่มนํา้ โขงเป็ นพืน้ ทีท่ มี่ คี วามสําคัญ ทางภูมศิ าสตร์ เศรษฐกิจ และการเมืองในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มา เป็ นเวลาหลายศตวรรษ ลุ่มนํา้ โขงทอดยาวจากทิเบตในประเทศจีน ลงไปสู่ ทะเลจีนใต้ โดย ครอบคลุมพืน้ ทีข่ องจีน พม่ า ลาว ไทย กัมพูชา และเวียดนาม การทีแ่ ม่ นํา้ โขงไหลผ่านหลายประเทศทําให้ พืน้ ทีน่ ีก้ ลายเป็ น ศูนย์ กลางการค้ า การติดต่ อ และการเดินทางระหว่ างภูมภิ าค เศรษฐกิจการค้าก่อนการเข้ามาของชาติตะวันตก ลุ่มนํา้ โขงเป็ นส่ วนหนึ่งของเส้ นทางการค้าสําคัญที่เชื่ อมต่ อการค้า ภายในภูมภิ าคและกับจีน โดยสินค้าเช่ น ข้ าว ทองคํา พริกไทย และเกลือ ถูกส่ งผ่านแม่ นํา้ โขง จากทีห่ นึ่งไปยังอีกทีห่ นึ่ง เมืองทีต่ ้งั อยู่บนแม่ นํา้ โขง เช่ น เวียงจันทน์ และหลวงพระบาง มีบทบาทเป็ นศูนย์กลางการค้า ทางนํา้ และเป็ นทีพ่ บปะระหว่ างพ่อค้ าท้ องถิน่ และต่ างชาติ  การเมืองและการปกครองภูมิภาคลุม่ นํา้ โขง เป็ นทีต่ ้งั ของหลายอาณาจักรสําคัญ เช่ น อาณาจักรล้านช้ างในลาว อาณาจักรอยุธยาในไทย และอาณาจักรเขมรใน กัมพูชา อาณาจักรเหล่านีม้ กี ารติดต่ อกันในเชิงพาณิชย์และการทูตอย่างต่ อเนื่อง ภูมภิ าค นีไ้ ม่ ได้ มกี ารรวมศูนย์ อาํ นาจอย่ างแข็งแกร่ ง แต่ มโี ครงสร้ างการปกครองแบบรัฐจารีต (mandala) ซึ่งหมายถึงรัฐทีม่ ี ศูนย์ กลางอํานาจทางการเมืองและอํานาจที่ลดลงเมื่อห่ างออกจากศูนย์ กลาง  ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในภูมิภาค ความสัมพันธ์ระหว่างรัฐในภูมิภาคลุม่ นํา้ โขงก่อนการ เข้ามาของชาติตะวันตก ลักษณะของความสั มพันธ์ ระหว่างรัฐศักดินาทีพ่ งึ่ พาอาศัยกัน รัฐทีม่ อี าํ นาจมากกว่าจะให้ การคุ้มครองรัฐทีอ่ ่อนแอกว่าในรูปแบบของการ ยอมรับอธิปไตย เช่ น จีนกับไทยทีม่ คี วามสั มพันธ์ เชิงอุปถัมภ์ ระหว่างรัฐใหญ่ และรัฐเล็ก การมีระบบรัฐจารีตและรัฐพึง่ พานีท้ าํ ให้ ภูมภิ าคลุ่มนํา้ โขงสามารถรักษาความ สงบสุ ขและความมัน่ คงในระดับหนึ่งก่ อนทีช่ าติตะวันตกจะเข้ ามามีบทบาท  การเข้ ามาของฝรั่งเศสในลุ่มนํา้ โขง ฝรั่งเศสขยายจักรวรรดิและเปิ ดทางการค้าสู่ จนี ความขัดแย้งกับไทย โดยเฉพาะกรณีปากแม่ นํา้ โขงในปี 1893 ฝรั่งเศสยึดครองลาวและผนวกเข้ ากับอาณานิคมอินโดจีน แหล่งอ้างอิง: Osborne (2000), Chandler (2008)  การขยายอิทธิพลของอังกฤษในลุ่มนํา้ โขง อังกฤษขยายอิทธิพลในพม่ าและไทย เพื่อต่ อต้ านฝรั่งเศส สงครามอังกฤษ-พม่ า (1824-1885) และการขยายอํานาจเข้ าสู่ ลุ่มนํา้ โขง อังกฤษมีอทิ ธิพลทางเศรษฐกิจในไทย แหล่งอ้างอิง: Tarling (2001), Wood (2002)  ผลกระทบทางการเมืองและเศรษฐกิจจากการเข้ามา ของชาติตะวันตก การแบ่ งเขตแดนในลุ่มนํา้ โขง การเปลีย่ นแปลงทางเศรษฐกิจ: จากระบบจารีตสู่ ระบบเศรษฐกิจ สมัยใหม่ ผลกระทบต่ อวัฒนธรรมท้ องถิน่ แหล่งอ้างอิง: Baker & Phongpaichit (2017), Evans (2002)  ผลของการเข้ามาของชาติตะวันตกในลุ่มนํ้าโขง การเปลีย่ นแปลงเชิงภูมริ ัฐศาสตร์ ในปัจจุบัน อิทธิพลทางการเมืองหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 แหล่งอ้างอิง: McGregor (2005), Rigg (2005)  ผลของการเข้ามาของชาติตะวันตกในลุ่มนํ้าโขงมีหลายประเด็นที่ส่งผลต่อ เศรษฐกิจ การเมือง และสังคมในภูมิภาคนี้ โดยเฉพาะในช่วงคริ สต์ศตวรรษที่ 19 ถึงต้นคริ สต์ศตวรรษที่ 20 ซึ่งเกิดการแย่ง ชิงอํานาจระหว่างชาติตะวันตก เช่น ฝรั่งเศสและอังกฤษ ทั้งสองชาติได้เข้ามามี บทบาทสําคัญในลุ่มนํ้าโขงโดยมีเป้าหมายที่แตกต่างกัน ดังนี้:  ผลกระทบทางการเมืองการเข้ามาของชาติตะวันตก ทําให้ เกิดการเปลีย่ นแปลงในการจัดการอาณาเขต โดยเฉพาะในกรณีของ ฝรั่งเศสทีไ่ ด้ ยดึ ครองลาวและเวียดนาม และขยายอํานาจลงมาสู่ กมั พูชา การแบ่ งเขตแดนใหม่ นีน้ ําไปสู่ การสู ญเสียดินแดนของอาณาจักรในภูมภิ าค เช่ น ไทยต้ องยกดินแดนทางฝั่งซ้ ายของแม่ นํา้ โขงให้ แก่ ฝรั่งเศสในปี 1893 ความขัดแย้งระหว่างฝรั่งเศสและสยาม (ไทย) เกิดขึน้ อย่างต่ อเนื่องในช่ วงปลาย ศตวรรษที่ 19 โดยเฉพาะเหตุการณ์ ทฝ่ี รั่งเศสส่ งเรื อปื นไปยึดดินแดนในกรณี ปากแม่ นํา้ โขง ทําให้ ไทยต้ องยอมเจรจาและเสี ยเปรียบในการรักษาดินแดน  ผลกระทบทางเศรษฐกิจ ลุ่มนํา้ โขงเคยเป็ นแหล่งการค้ าสําคัญในภูมภิ าคนี้ แต่ เมื่อชาติตะวันตกเข้ ามา เศรษฐกิจท้ องถิน่ ต้ องปรับตัวตามระบบเศรษฐกิจแบบใหม่ ทเ่ี น้ นการค้ าโลก ทํา ให้ สินค้ าและทรัพยากรท้ องถิน่ เช่ น ข้ าว พืชผล และแร่ ธาตุ ถูกส่ งออกไปยัง ยุโรปและส่ วนอื่น ๆ ของโลกผ่ านระบบการค้ าอาณานิคม การสร้ างระบบโครงสร้ างพืน้ ฐานใหม่ เช่ น การสร้ างทางรถไฟและการพัฒนา ระบบขนส่ งในลุ่มนํา้ โขง ทําให้ การคมนาคมและการค้ าสามารถเข้ าถึงได้ ง่ายขึน้ แต่ ขณะเดียวกันก็เป็ นการทําให้ ชาติตะวันตกสามารถควบคุมเศรษฐกิจใน ภูมภิ าคได้ อย่ างเต็มที่  ผลกระทบทางสังคมและวัฒนธรรม การเข้ ามาของชาติตะวันตกนําไปสู่ การเปลีย่ นแปลงทางวัฒนธรรมท้ องถิน่ โดยเฉพาะในเรื่ องของการศึกษาและศาสนา เช่ น ฝรั่งเศสได้ นําระบบการศึกษา แบบตะวันตกเข้ ามาในลาวและเวียดนาม รวมถึงการเผยแพร่ ศาสนาคริสต์ ใน ภูมภิ าค การแทรกแซงจากภายนอกทําให้ วฒั นธรรมท้ องถิน่ ถูกกดดันและต้ องปรับตัว ในขณะเดียวกัน ชาวพืน้ เมืองบางส่ วนได้ รับอิทธิพลจากการเปลีย่ นแปลงทาง วัฒนธรรม ซึ่งมีผลต่ อความคิดและทัศนคติในด้ านการเมือง การศึกษา และ เศรษฐกิจ  ผลกระทบต่อความมั่นคงในภูมภิ าค ช่ วงหลังการเข้ ามาของชาติตะวันตก เกิดการสู้ รบและความขัดแย้งระหว่างกลุ่ม ทีต่ ่ อต้ านการยึดครองของชาติตะวันตก โดยเฉพาะในเวียดนามและลาว กลุ่ม ชาตินิยมท้ องถิน่ เริ่มต่ อต้ านอํานาจฝรั่งเศส ซึ่งนําไปสู่ สงครามต่ อต้ าน จักรวรรดิในต้ นคริสต์ ศตวรรษที่ 20 สงครามเย็นยังส่ งผลให้ ล่มุ นํา้ โขงกลายเป็ นเขตทีม่ คี วามขัดแย้งระหว่าง มหาอํานาจ เช่ น การเกิดสงครามเวียดนามและสงครามลาว ซึ่งชาติตะวันตก และโซเวียตได้ เข้ ามาเกีย่ วข้ อง  แหล่งอ้างอิง: Chandler, David P. A History of Cambodia. Westview Press, 2008. Evans, Grant. A Short History of Laos: The Land in Between. Allen & Unwin, 2002. Osborne, Milton. The Mekong: Turbulent Past, Uncertain Future. Allen & Unwin, 2000. Tarling, Nicholas. Imperialism in Southeast Asia: A Fleeting, Passing Phase. Routledge, 2001. McGregor, Andrew. Southeast Asian Geopolitics. Routledge, 2005.  แหล่งอ้างอิง Stuart-Fox, Martin. A History of Laos. Cambridge University Press, 1997. Lieberman, Victor. Strange Parallels: Southeast Asia in Global Context, c. 800-1830. Cambridge University Press, 2003. Evans, Grant. A Short History of Laos: The Land in Between. Allen & Unwin, 2002. Wyatt, David K. Thailand: A Short History. Yale University Press, 2003. Osborne, Milton. The Mekong: Turbulent Past, Uncertain Future. Allen & Unwin, 2000.