4 De formele rechtsbronnen en de hiërarchische der rechten.docx

Enkele principes Iedereen wordt geacht de rechtsregels te kennen Noodzakelijk voorwaarde om v/rechtssysteem geheel v/afdwingbare normen te maken, is regel dat ied. geacht wordt wet te kennen (“nemo censetur ignorae legem” = niem. wordt geacht wet/recht x te kennen) Wie iets x volgens rechtsnorm do...

Enkele principes Iedereen wordt geacht de rechtsregels te kennen Noodzakelijk voorwaarde om v/rechtssysteem geheel v/afdwingbare normen te maken, is regel dat ied. geacht wordt wet te kennen (“nemo censetur ignorae legem” = niem. wordt geacht wet/recht x te kennen) Wie iets x volgens rechtsnorm doet, zou immers simpelweg als verweer kunnen stellen dat hij v/die rechtsnorm x op hoogte was ons recht aanvaardt principe v/rechtsdwaling x, tenzij onoverkomelijk is Regels moeten “ken-baar” zijn concreet betekent dit dat ze gepubliceerd worden n dus i/gedrukte of digitale vorm constateerbaar zijn I.t.t. (materiële wet, bestaat voor andere rechtsbronnen x publicatieverplichting zo wordt groot deel v/rechtspraak nooit gepubliceerd Kenbaar maken v/rechtsbronnen is i/1ste plaats overheidstaak voor elke wet geldt dat ze x afdwingbaar is zolang ze x gepubliceerd is Zelfde overheid die wetten maakt n zorgt voor handhaving ervan, moet ook zorgen voor officiële publicatie ervan I/Belgische n Vl. rechtsbestel speelt Belg. Staatsblad hieri/!ste rol Gemeentebesturen hebben meestal wel officieuze periodiek waari/gemeentelijke reglementen kunnen worden opgenomen, maar voor deze lokale besturen geldt volgens decreten voor zowel Vl. als Brusselse Gewest dat gemeentelijke reglementen verschijnen i/Bestuurmemoriaal v/provincie, vdg allemaal constateerbaar online Europese normen vinden we i/Publicatieblad v/Europese Unie (Reeks L) Aan bestaande wetten wordt vaak gesleuteld door nieuwe wetten er worden (delen v/) art. opgeheven, gewijzigd of toegevoegd Als i/oorspronkelijke tekst wijzigingen worden aangebracht, dan spreken we v/geconsolideerde tekst Sommige wetteksten hebben op duur uitzicht v/lappendeken worden versch. wetten over zelfde of aanverwante thema’s samengebracht i/nieuwe tekst, zodat alles herschikt n hernummerd wordt, dan spreken we v/coördinatie Coördinatie is werk v/uitvoerende macht, die dit kan zonder inbreuk op hiërarchie v/normen, want door coördinatie wijzigen normen inhoudelijk x Als wetgever zelf versch. normen met betrekking tot bepaald thema samenbrengt n logisch ordent, dan spreken we v/codificatie echte “codex” of “wetboek” is systematisch opgebouwd n heeft bedoeling “formeel exhaustief” te zijn De verschillende rechtsbronnen en hun onderlinge verhouding Er is hiërarchie onder versch. formele bronnen onderling n hiërarchie binnen elk v/die formele rechtsbronnen norm die hoger staat i/hiërarchie kan lagere norm wijzigen, opheffen of tegenspreken Lagere norm kan hogere norm enkel verder uitvoeren of concreet toepasselijk maken (lagere normen mogen hogere normen x tegenspreken) Hiërarchie v/formele rechtsbronnen (kracht! X “opzoeken”) Materiële wet (duidelijk? Stop dan. X duidelijk? Ga verder) > rechtspraak > rechtsleer > gewoonte > alg. rechtsbeginselen Binnen rechtspraak n rechtsleer is er zekere hiërarchie zo zal vaste rechtspraak v/Hof v/Cassatie zwaarder wegen dan alleenstaand vonnis v/vrederechter Als structurering v/onderlinge verhoudingen tussen diverse normen wegen deze hiërarchieën echter x zo zwaar ze = immers x afdwingbaar Vrederechter ‘mag’ afwijken v/klassieke visie v/Hof v/Cassatie; toevallige commentator ‘mag’ topspecialist tegenspreken is vooral binnen formele rechtsbronnen dat hiërarchie v/normen wel afdwingbaar is n dus v/belang is Werking in de tijd Beginsel v/retroactiviteit is x grondwettelijk verankerd n wetgever geeft toch wel eens terugwerkende kracht aan wet, waarmee hij dan voor deze ene norm afwijkt v/z’n eigen principe Stond dit principe wel i/grondwet, dan zou men hier x v/mogen afwijken retroactiviteit komt vaak voor i/fiscaal recht X-retroactiviteit v/strafrecht staat i/EVRM, maar je mag wel lichtere straf geven door middel v/retroactiviteit Aan rechtssubjecten wordt na officiële publicatie v/nieuwe norm als ware tijd gegeven om norm te leren kennen Wetten treden normaal gezien i/werking 10d. na publicatie i/Belgisch Staatsblad, maar wet kan zelf i/uitzondering voorzien, zoals onmiddellijke inwerkingtreding op dag v/publicatie, inwerkingtreding v/af bepaalde datum, inwerkingtreding na verstrijken v/bepaald termijn, v/af publiceren v/uitvoeringsbesluiten n dus ook v/datum die reeds voorbij is Norm gepubliceerd i/Publicatieblad v/Europese Unie is na 20d. geldig Normen i/Bestuursmemoriaal v/provincie n op gemeentelijke website treden i/werking 5d. na publicatie Rechtsnormen gelden i/principe voor toekomst n onbeperkt normaal gezien bestaat er dus x vervaldatum op norm, al dit sporadisch wel eens mogelijk (bv. tijdelijk gewijzigde verkeerssituatie) Omwille v/rechtszekerheid is idd. Best dat alle bestaande wetten ook effectief geldende wetten zijn I/realiteit blijft wettekst echter vaak bestaan zonder officieel opgeheven te worden, terwijl hij inhoudelijk eig. x meer strookt met nieuwe wetgeving Regel is hier dan dat steeds recentste wet effectief geldt n dus oude wet impliciet opgeheven is (“lex posterior derogat anteriori”) Moeilijk wordt soms wnnr eenzelfde toestand blijft doorlopen onder gelding v/(+)2 opeenvolgende rechtsnormen we zitten dan met prob v/overgangsrecht Soms zal drm voorzien worden i/uitdrukkelijke overgangsbepalingen wet legt dan zelf uit hoe nieuwe wet al dan x op allee of bepaalde huidige n toekomstige gevolgen v/voortdurende toestanden v/toepassing is Legt wet dit x uit, dan worden enkele alg. regels toegepast Zo hebben rechtsnormen v/dwingend recht meestal onmiddellijke of excl. Werking n wijzigen ze dus bestaande rechtstoestand Aanvullende rechtsregels hebben daarentegen gwnlijk eerbiedigende werking, wat betekent dat gevolgen v/oude regel ook na publicatie v/nieuwe v/toepassing blijven Heel concrete wetten bevatten uitzonderingen op deze principes “3 data” v/wet X: datim goedkeuring door Parlement Wel: Afkondiging (ondertekening, voor identificatie) > publicatie (tekst is def. n vindbaar) >> inwerkingtreding (toepassing) Werken in de ruimte Tenzij rechtsnormen zelf uitdrukkelijk anders stelt, mogen we erv/uitgaan dat Belg. Wetten gelden i/BE n gemeentelijke reglementen binnen gemeente Sommige wetten hebben territoriale gelding, andere personele I/1ste geval geldt norm voor alle rechtssubjecten binnen territorium waarvoor overheid, die norm heeft uitgevaardigd, bevoegd is Ook vreemdeling op dat grondgebied vallen dan onder territoriale gelding v/wet Typische territoriaal toepasselijke normen = bv. bepalingen v/verkeersreglement Al wie zich i/Belg. Verkeer begeeft, moet Belg. Regels respecteren I/2e geval geldt norm voor betrokken personen, waar ze zich ook bevinden, zelfs buiten door uitgevaardigde overheid beheerste gebied Typisch personeel toepasselijk recht is recht om te huwen Wnnr bepaald prob. Omwille v/betrokken personen n/of spreiding v/feiten over versch. territoria met versch. rechtssysteem i/aanraking komt, dan hebben we te maken met grensoverschrijdend prob. Betreft relaties tussen staten n/of internationale instellingen, dan zal internationaal publiekrecht op proppen komen Betreft evenwel privaatrechtelijke verhoudingen, dan moet internationaal privaatrecht (IPR) worden ingeschakeld, dat op zichzelf grotendeels nationaal recht is Aan hand v/verwijzingsregels zal dit toepasselijke recht n bevoegde rechter aanduiden Het toepassen van de rechtsregel Recht feiten: een moment van inductie (A) Toepassen v/regel op feiten Feiten moeten “geapprecieerd” worden (kwalificatie d.m.v. inductie) “Werkelijke” feiten moeten als “wettelijk” prob gekwalificeerd worden Is moment v/persoonlijke ervaring Terwijl “interpretatie” of alg. begrip v/regel “vaststaat” (zie B) Deze toepassing moet logisch zijn (zie C) Recht feiten: interpreteren (B) Wat is interpretatie? (Vaststaande) regel moet verfijnd worden, verduidelijkt, concreter of toepasbaarder gemaakt (= toelichting n toevoeging) Macro-niveau: materiële wet micro-niveau: wil(sluiting) der partijen (art. 1156 – 1164 Oud BW), desnoods rechter Wie interpreteert? Wetgever = authentieke (retroactief) (interpretatie door wetgever zelf) Rechtspraak (casuïstiek! Praetoriaanse rechtsvorming, de iure x precedenten) Rechtsleer of doctrine Gewoonte (n gebruiken) secundum legem: gebruikelijke betekenis Hoe wordt er geïnterpreteerd? Vele methodes + voorbeelden: Exegetisch (grammaticaal) Je gaat rechtsregel zo letterlijk mogelijk proberen te interpreteren Wetshistorisch Kijken nr gesch. v/hele wet Rechtshistorisch Kijken nr gesch. v/hele recht Teleologisch (ratio legis) Kijken nr doel v/norm, bedoeling die wetgever heeft gehad Beschermingsregel We gaan altijd interpreteren i/voordeel v/zwakste Recht feiten: de juridische deductie (C) Rechtsregels moeten volgens correcte logica toegepast worden dit veronderstelt dat bij combinatie v/diverse rechtsregels, maar ook bij toepassen v/1 enkele norm op concrete situatie, principes v/logic gerespecteerd worden Vaak kunnen voor hand liggende logische fouten vast gesteld worden i/juridisch betoog, omdat ze neerkomen op verkeerd voorstellen v/inhoud v/rechtsregel Drm worden alle rechtsregels, vooraleer ze toe te passen, best herschreven i/standaardvormen: als a, dan b indien c, dan x d Essentieel is om daarbij te letten op wat voldoende dan noodzakelijk voorwaarde is Noodzakelijke voorwaarde: bepaalde voorwaarde moet vervult zijn anders treed bepaald gevolg x op Voldoende voorwaarde: v/af dat die specifieke voorwaarde vervult is zal gevolg optreden Contradictoire begrippen: geeft altijd exact 2 mogelijkheden contraire begrippen: er worden veel meer mogelijkheden gegeven Enkele voorbeelden uit Gerechtelijk Wetboek: Vb 1. Art. 1397 Ger.W.: “Behoudens de uitzonderingen die de wet bepaalt en onverminderd de regel van art. 1414, schorsen verzet en hoger beroep tegen eindvonnissen daarvan de tenuitvoerlegging” Vb 2. Art. 544 Ger. W.: “De verslaggever verwijst, hetzij ambtshalve1, hetzij op verzoek van de betrokken partijen, naar de raad alle feiten die aanleiding kunnen geven tot tuchtmaatregelen” Vb 3. Art. 3 Ger. W.: “De wetten op de rechterlijke organisatie […] zijn van toepassing op de hangende geschillen, zonder dat die worden onttrokken aan de instantie van het gerecht waarvoor zij op rechtsgeldige wijze aanhangig 2zijn” Vb 4. Art. 17 Ger. W.: “De rechtsvordering kan niet worden toegelaten indien de eiser geen hoedanigheid en geen belang heeft om ze in te dienen” Enkele typische juridische redeneringen: A pari of analogie: rechtsregel of principe is toepasselijk op situatie omwille v/gelijkaardige karakter v/dat geval met dat wat i/regels als toepassingsgebied vermeld wordt Bv. verboden voor ruiters als verboden is voor ruiters dan is ook verboden voor ezels of pony’s A contrario: men kan uit omschrijving v/toepassingsgebied v/regel afleiden dat deze regel bijgevolg x v/toepassing is op andere situatie Bv. vrachtwagens mogen personenwagens x inhalen personenwagens mogen personenwagens dan wel inhalen A fortiori: bepaalde regel zal des te meer gelden voor bepaalde andere situatie Bv. personenwagens mogen andere personenwagens x inhalen, dus vrachtwagen mogen dat ook x Subsidiariteit: naast “hooforde” wordt “ondergeschikte orde” onderscheden als concreet te beoordelen situatie x valt onder hoofdorde, dan wordt nagegaan of ze x kan worden gecatalogeerd onder regel v/ondergeschikte orde n zo wordt verder rijtje afgegaan Hiërarchie van (materiële) wetten (belangrijk) Essentie: lagere mogen hogere x tegenspreken Hogere mogen lagen we tegenspreken Als normen op zelfde niveau staan kunnen ze elkaar wijzigen De internationale en supranationale normen De nationale rechtsnormen De rechtspraak De rechtspraak als formele rechtsbron Rechtspraak = geheel v/alle uitspraken, gewezen i/concrete geschillen I/enge zin = arresten n vonnissen v/(inter)nationale hoven n rechtbanken v/rechterlijke macht I/brede zin kan men ook uitspraken bijrekenen v/alle tuchtrechtelijke n scheidsrechterlijke oordeelvinders, alsook v/alle andere buitengerechtelijke rechtscolleges n allerhande organen v/actief bestuur I/vergelijking met gewone rechtscolleges v/rechterlijke macht hebben deze extrajudiciële colleges voordeel dat ze procedures sneller n minder formeel kunnen afhandelen n dat geschillen beslecht worden door kenners v/concrete werkveld Criteria Enerzijds moet men zoveel mogelijk gelijkaardige rechterlijk beslissingen vinden juristen hebben dan over ‘vaste rechtspraak’ Anderzijds weegt visie v/hoge hoven zwaarder dan die v/lagere rechtbanken !ste interpretaties = die v/Grondwettelijk Hof, Hof v/Cassatie n Raad v/State voor interne recht n v/hoven v/Luxemburg n Straatsburg voor Europese recht Lager rechtbanken sluiten zich meestal aan bij rechtspraak v/Hof v/Cassatie, maar is x verplicht Publicatie I.t.t. wetgeving, die om geldig te zijn officieel gepubliceerd moet worden, wordt meeste rechtspraak x gepubliceerd Rechterlijke beslissing i/concrete zaak wordt ter zitting uitgesproken n alle partijen i/geding krijgen exemplaar v/vonnis of kunnen er minstens 1 vragen Rechtsleer Rechtsleer of doctrine is geheel v/alle geschriften over recht naarmate recht steeds omvangrijker n meer gespecialiseerd wordt, groeit rol v/rechtsleer De gewoonte (en de gebruiken) Historisch is gewoonte !ste bron v/recht door verschriftelijking v/recht n versteviging v/overheidsgreep op alle facetten v/sociale leven is rol v/gewoonterecht of costumiere recht echter voortdurend teruggedrongen, zodat nu nog slechts zeer geringe betekenis heeft Eig. gaat om regels die ontstaan als gevolg v/ononderbroken reeks v/handelingen, die gestelde machten, of rechtssubjecten met erkenning door gestelde machten, hebben verricht n waarbij men erv/uitgaat dat die handelingen voor rechtmatig n wettig moeten worden gehouden Gewoonterecht heeft dus 2 elementen: herhaalde gedraging (obj. element) n 1 door overheid erkende of opgelegde sanctie (subj. element) ervan Verhouding tussen wet gewoonte kan theoretisch v/drieërlei aard zijn: Gewoonte implementeert heel vaak wet gewoonte concretiseert alg. regel i/bepaalde categorieën v/toepassingen men spreekt dan v/gewoonte volgens wet (consuetudo secundum legem) Soms heeft gewoonte ook aanvullend karakter wnnr er helemaal x wettelijke regel bestaat, dan kan gewoonte lacune invullen (consuetudo praeter legem) Hoogst uitzonderlijk zal ook gewoonte aanvaard worden tgn wet in (consuetudo contra legem) Gebruiken zijn x formele bron v/recht als iets vast gebruik is, dan is wel obj. vereiste v/herhaling voorhanden, maar x idee v/sanctie of dwang Algemene rechtsbeginselen Er zijn # ongeschreven fundamenteel principes die recht sturen zonder dat ze uitdrukkelijk n exhaustief i/wetten worden uitgedrukt Als je dat zelf nodig acht↩ Het proces is al begonnen↩