Deniz Biyolojisi PDF

# Deniz Biyolojisi ## Deniz Biyolojisinin Tarihçesi - Denizler ve içerdikleri organizmalarla ilgili ilk sistematik ve anatomik çalışmalar **ilk çağlarda** başlamıştır. - Bu çalışmaların öncülüğünü yapan **Aristo (M.Ö. 325)** "Peri ta Zoa Historia" adlı kitabında **Echinus, Asterias** gibi isimler a...

# Deniz Biyolojisi ## Deniz Biyolojisinin Tarihçesi - Denizler ve içerdikleri organizmalarla ilgili ilk sistematik ve anatomik çalışmalar **ilk çağlarda** başlamıştır. - Bu çalışmaların öncülüğünü yapan **Aristo (M.Ö. 325)** "Peri ta Zoa Historia" adlı kitabında **Echinus, Asterias** gibi isimler altında pek çok deniz hayvanının tanımını yapmıştır. - **Ortaçağın sonunda** ve **yeniçağın başında** denizel bitki ve hayvanların sistematiğini içeren birçok rapor verilmiştir. - **18. Yüzyılda** bazı ülkelerin denizlerine ait daha düzenli sistematik çalışmalar yapılmıştır. - Aynı yüzyılda birçok denizci, balıkçı ve balina avcılarının raporlarından, **balık** ve **balinaların** sahilden çok uzaklarda da bulunabilecekleri öğrenilmiştir. - **J. Cook (1772-1775)**'un başkanlığında yapılan bilimsel gezide özellikle **Pasifik Okyanusu'ndaki mercan resifleri** incelenmiştir. - **19. Yüzyılda (1831-1836)** dünyayı dolaşan **C. Darwin Okyanusları detaylı** olarak inceleme olanağı buldu ve birçok deniz formu ile onların anatomileri hakkında önemli bilgiler verdi. - Aynı tarihlerde **Ege denizinde çalışan Forbes**, **Ak denizde 550 m derinlikten sonra yaşamın mevcut olmadığını** ve okyanusların bu derinliklerinden sonra gelen bölgelerinin **Azoik yani cansız** olduğunu ileri sürdü. - **20 Yıl sonra C. Wallici** Atlantik'in çok derin diplerinde canlılara rastlandığını bildirmiştir. - Forbes'un ileri sürdüğü **550 m derinlikten sonra yaşamın mevcut olmadığı** ve **denizlerin Azoik yani cansız olduğu** düşüncesi ortadan kalktı. - **İngiliz araştırıcı Thomson (1868-1876)**'un yaptığı bilimsel geziler **Deniz Biyolojisi araştırmalarının temelini oluşturmuştur.** - Deniz biyolojisiyle ilgili **kantitatif çalışmalar** ise ancak **1889 yılında Hensen** ile başlamıştır. - Hensen **Baltık Denizi'nin batı kısmında Yassı balıkların yumurtalarını** gözlemlemiş ve sularda **pasif olarak yer değiştiren tüm organizmaları** ifade etmek amacıyla ilk defa **Plankton** terimini kullanmıştır. - **Lorenz (1863)** Adriatik Denizi'ndeki çalışmalarında substratum ile ilgili olarak **hayvan komünitelerini** tanımladı ve ilk defa **supralittoral ve sublittoral** terimlerini kullandı. ## Okyanus ve Denizin Tanımı - Okyanus ve denizler dünyamızın çukur bölümlerini dolduran, birbirleriyle ilişkili su kütleleridir. - Kıtalar ise bu su kütlesiyle çevrilmiş büyük adalardan ibarettirler. - Dünyamızda geniş bir alan oluşturan bu su kütlesinin sınırları pek belli olmayan geniş bölümleri için **Okyanus**, sınırları belirgin bölümleri için **Deniz** terimi kullanılır. - **Okyanus** veya **denizlerin** kara içinde oluşturdukları geniş girintilere **Körfez**, körfezden daha küçük girintilere **Koy** adı verilir. - Sahillerde kıyı kordonuyla denizden az çok ayrılmış tuzlu yada acı suların oluşturduğu göller **Lagün** adı verilir. - Okyanuslar ile denizler yada denizlerle denizler arasındaki ilişkiyi sağlayan geçitlere **Boğaz**, bu geçit'in en sığ yerine **Eşik** denir. ## Topografik ve Hidrografik Özelliklerine Göre Denizler ve Okyanuslar | Sıra | Deniz Türü | Örnek Denizler | Okyanusların En Derin Bölgeleri | Derin Bölgelerin Bulunduğu Okyanuslar | |---|---|---|---|---| | 1 | Kenar Denizler | Manş Denizi, Kuzey Denizi, Berring Denizi | | | | 2 | Kıtalar Arası Denizler | Akdeniz, Karaibler Denizi | | | | 3 | İç Denizler | Karadeniz, Baltık Denizi, Marmara Denizi | | | | 4 | Kapalı Denizler | Hazar denizi | | | | 1 | Arktik Okyanusu | | Kuril Adaları. | Pasifik Okyanusu | | 2 | Hint Okyanusu | | Filipinler | Pasifik Okyanusu | | 3 | Atlantik Okyanusu | | Porto Rico Çukuru | Atlantik Okyanusu | | 4 | Pasifik Okyanusu | | Marianna Çukuru | Pasifik Okyanusu | ## Okyanus ve Denizlerin Genel Özellikleri | Sıra | Okyanuslar | Okyanusların En Derin Bölgeleri | Derin Bölgelerin Bulunduğu Okyanuslar | |---|---|---|---| | 1 | Arktik Okyanusu (Ortalama derinliği 1117 m) | Kuril Adaları (Derinliği 10.374 m) | Pasifik Okyanusu (En derin bölgeleri: Kuril adaları , Marianna çukuru ve Filipinler) | | 2 | Hint Okyanusu (Ortalama derinliği 3840 m) | Filipinler (Derinliği 10.540 m) | Pasifik Okyanusu (En derin bölgeleri: Kuril adaları , Marianna çukuru ve Filipinler) | | 3 | Atlantik Okyanusu (Ortalama derinliği 3575 m) | Porto Rico Çukuru (Derinliği 9280 m) | Atlantik Okyanusu (En derin yeri 9280 m olarak bilinen Porto Rico Çukuru) | | 4 | Pasifik Okyanusu (Ortalama derinliği 4282 m) | Marianna Çukuru (En derin bölge Marianna çukuru (10.980 m - 11 km)) | Pasifik Okyanusu (En derin bölgeleri: Kuril adaları , Marianna çukuru ve Filipinler) | ## Kıtaların Kayması Teorisi - Dünya kıtası (Pangea), Dünya Okyanusu (Pantalassa) olarak tek bir parça şeklinde bulunuyordu. - **Permiyen döneminde (225 milyon yıl önce)** kıtaların ayrılmaya başladığı ve **Tetis Denizi**'nin oluştuğu varsayılmaktadır. - **Triyas döneminde (200 milyon yıl önce)** Kuzeyde **Laurasia**, güneyde **Gondwana** olarak ayrılmış bulunuyordu. - **Jurasik döneminde (135 milyon yıl önce)** ayrılan kıtalar mevcut konumlarına doğru hareket etti. - **Kretase döneminde (65 milyon yıl önce)** kıtaların günümüz konumlarına yakın bir konuma geldiği varsayılmaktadır. ## Okyanus ve Deniz Diplerinin Jeomorfolojik Bölümleri - Okyanus ve deniz dipleri jeomorfolojik özellikleri açısından başlıca üç büyük bölgeye ayrılır: - Kıtasal kenar - Okyanus çukuru - Okyanus ortası sırtlardır. - ***Kıtasal Kenar*** : Okyanus ve denizlerin hemen bitişiğinde bulunan ve deniz suyundan devamlı etkilenen karasal bölge ile karadan etkilenen denizel bölgeden oluşur. - Kıtasal Kenar kendi içinde; **Kıyısal Bölge**, **Kıta Sahanlığı**, **Kıta Yamacı**, **Kİta Yüksekliği** olmak üzere dört alt bölgede incelenir. - Okyanus dibinin alt birimleri: - **Kıyısal Bölge** - **Kıta Sahanlığı** - **Kıta Yamacı** - **Kıta Yükseltisi** - **Abissal Düzlükler** - **Abissal Tepeler** - **Denizaltı Dağları ve Masa Dağı** - **Ada Yaylaları ve Çukurları** - **Oseanik Yükseltiler** - ***Okyanus Çukuru*** - ***Okyanus Orta Sırtları*** ## Okyanus ve Deniz Diplerini Örten Sedimentler - Okyanus ve denizlerin çok dik yada şiddetli dip akıntılarının etkin olduğu bölgeleri dışında kalan tüm dipleri, kalın bir **sediment tabakasıyla örtülmüştür**. - **Terrijenik** parçacıklar: Karasal ortamdan denizlere taşınan parçacıklar. - **Pelajik** parçacıklar: Deniz suyunda asılı halde bulunan parçacıklar. - **Terrijenik** parçacıklar okyanus ve denizlerin sahile yakın çukur bölümlerinde, **Pelajik** parçacıklar okyanus ve denizlerin tüm diplerine yeknesak olarak dağılır. - Okyanus ve denizlerin dibini örten **sediment tabakaları** incelendiğinde bunların çok değişik kaynaklardan geldiği görülebilir. - Kaynaklar beş grupta incelenir: - Karasal aşınım - Biyolojik - Kozmik - Volkanik - Kimyasal - Sedimentlerin boy ve şekilleri açısından **Kaya, Çakıl, Kum, Silt, Çamur ve Kil olmak üzere 6 grupta** incelenebilirler. - Okyanus ve denizlerin dipleri **farklı sediment tipleriyle örtülmektedir**: - **Litojenik** - **Biyojenik** - **hidrojenik** - **Kozmik** - **Çumurlar** ## Okyanus ve Deniz Diplerini Örten Sediment Kaynakları - **Litojenik Kaynaklar**: Karasal kaynaklardır. Kıtasal kitlelerin çeşitli etmenler sonucu aşınmasından oluşan parçacıklar oluşturur - **Biyolojik Kaynaklar**: Denizlerde özellikle derin deniz diplerindeki sedimentin önemli bir bölümünü biyolojik ve organik kökenli sedimentler oluşturur. - **Kırmızı Çamur**: Kuzey ve Güney Pasifik'in merkezi, Atlantik okyanusunun derin bölgeleri ile Hint okyanusunun doğu bölümünü örten, silis miktarı yüksek bir sedimentasyon mevcut olduğu gözlenmiştir. Kırmızı renkli kil olup kaynağı henüz tam olarak bilinmemektedir. - Bu materyalin karalardaki çok ince parçacıkların rüzgar ve kuvvetli akıntılarla taşınımından ve deniz altı volkanlarının patlamasından olduğu kabul edilmektedir. - 8000 m derinliğe kadar yayılım gösterir ve okyanus dibinin %30'unu örter. - **Kozmik Kaynaklar**: Atmosfer dışından gelen kaynaklar - **Hidrojenik Kaynaklar**: Çözünmüş mineraller. Allojenik ve Autijenik Çamur olmak üzere ikiye ayrılır. ## Deniz Suyunun Genel Bileşimi - Deniz suyunda 100 ppm'den fazla konsantrasyona sahip olan **Esas (Major) Elementler**'in, Borik asit dışında, **beşi Katyon beşi Anyon olmak üzere deniz suyundaki sayıları on adettir.** - **Katyonlar**: - Sodyum (Na+) - Magnezyum (Mg++) - Kalsiyum (Ca++) - Potasyum (K+) - Stronsyum (Sr++) - **Anyonlar**: - Klor (Cl-) - Sülfat (SO-) - Bikarbonat (HCO3-) - Brom (Br-) - Flor (F-) - Esas elementler deniz suyunda **çözünmüş halde bulunan elementlerin %99,7'sini**, diğer bir deyişle suyun tuzluluğunu oluştururlar. - Deniz suyunda **çözünmüş halde bulunan bazı iz ve yan elementler** radyoaktif özelliğe sahip, bazıları yaşam için gerekli, bazıları da biyokimyasal olaylarda katalizör rolü oynar. - **Radyonüklidler**'in çoğu doğal olarak bulunur. - Deniz suyunda **çözünmüş halde bulunan bazı yan ve iz elementler** biyokimyasal olaylardaki katalizör etkileri nedeniyle **organizmaların yaşamı için kaçınılmazdırlar**. **Oligoelement** adı verilir. - Bunların sayıları **on üç kadardır** ve suda yeterli düzeylerde bulunmaması halinde canlı yaşamı durabilir. - **Oligoelementler**: - Demir (Fe) - Titan (Ti) - Çinko (Zn) - Bakır (Cu) - Vanadium (V) - Brom (Br) - Bor (B) - Manganez (Mn) - Flor (F) - Alüminyum (Al) - Arsenik (As) - Kobalt (Co) - Radyum (Ra) ## Deniz Suyunun Kimyasal Özellikleri - Tuzluluk - Deniz suyunun, içerdiği **çözünmüş haldeki tuzların total miktarı** saptanmaya çalışılmıştır. - Deniz suyunda **80'den fazla çözünmüş element** bulunduğu bilinmektedir. - Bunlardan deniz suyunun **tuzluluğunu** veren **11 tanesi tüm elementlerin %99.7'sini oluşturmaktadır.** - Deniz suyunun bu kimyasal özelliği, fiziksel özellikleri kadar önemlidir. - **İnorganik çökelimler ile denizel organizmaların dağılışında baş rolü oynar.** - **Suların tuzluluk derecesi** bu kimyasal özelliğin başında gelmektedir. - **Tuzluluk Derecesi (Salinite)** : 1 kg deniz suyunda erimiş halde bulunan katı cisimlerin gram olarak ağırlığı. - **Klorluluk Derecesi (Klorinite)** : 1 kg deniz suyunun içerdiği halojenlerin (florür hariç) gram olarak kütlesi. - **Klorosite**: 20°C'deki 1 litre deniz suyunun içerdiği halojenlerin gram olarak kütlesi. - Doğada mevcut su kütleleri **tuzluluk derecelerine göre başlıca beş grupta** incelenebilirler: - Tatlısular - Acısular - Normal deniz suyu - Tuzlu sular - Çok tuzlu sulardır. ## Çözünmüş Gazlar - Atmosferden suların yüzey tabakasına geçen gazlar, daha sonra **okyanus** ve **denizlerdeki çeşitli hareketler** sırasındaki daha derin su tabakalarına yayılırlar. - **Durgun sulara** sahip bazı bölgelerde (lagünler, kapalı koy ve körfezler v.b.) oksijen tamamen ortadan kalkabilir, fakat bunun yerini **hidrojensülfür, metan v.b.** gazlar alır. | | Atmosferde | Deniz Suyunda | |---|---|---| | Azot | % 78.09 | % 62.1 | | Oksijen | % 20.95 | % 34.4 | | Argon | % 0.93 | % 1.7 | | Karbondioksit | % 0.03 | % 1.8 | ## Karbondioksit - Denizlerdeki biyolojik olaylar için çok önemli olan **karbondioksit bitki ve hayvanların solunumu sırasında üretilen, fotosentez sırasında tüketilen bir gazdır.** - Atmosferde çok düşük miktarda bulunduğu halde, sudaki yüksek çözünürlüğü nedeniyle deniz suyundaki miktarı çok daha fazladır. - **Deniz suyunda üç şekilde bulunur**: - **çözünmüş gaz halinde (CO2)** - **iyonlar halinde (karbonat ve bikarbonat)** - **karbonik asit halinde** - **İlkbaharda** fotosentez olayı solunumdan daha fazla oluştuğundan **karbondioksit miktarı düşme gösterir**. - Bununla beraber suların **temperatürünün** yükselmesi **karbondioksit miktarını bir ölçüde azaltabilmektedir**. - **Yazın** sıcaklığın artışı ve biyolojik olayların hızlanmasına paralel olarak **karbondioksit miktarı minumuma erişir**. - **Kışın** solunum ve organik madde çürümesinin fazla olması suyun **karbondioksit konsantrasyonunun ocak ayında maksimuma yükselmesine neden olur.** - ## Azot, Hidrojensülfür, Metan - **Azot**: Deniz suyunda çözünmüş halde bulunan Azot gazını, bazı bakteri ve mavi-yeşil alglerin serbest azotu tespit edebildikleri saptanmıştır. - Deniz suyunda çözünmüş halde bulunan Azot gazının **atmosferik basınca ve o andaki su sıcaklığına bağlı olduğu** kabul edilmektedir. - **Hidrojensülfür**: Protein moleküllerinin parçalanması veya hetorotrof bakterilerinin proteinleri parçalanmasıyla oluşur. - Sülfit ve sülfat gibi anorganik bileşikler, organik maddelerin bulunduğu anaerobik şartlarda hetotrofik bakteriler tarafından hidrojensülfüre indirgenebilirler. - **Metan**: Doğadaki bazı olaylar sonucu da oluşabileceği sanılmaktadır. - Sahillerde nispeten yüksek konsantrasyonda, açık denizlerin yüzey sularındaki konsantrasyonun ise atmosferle dengede bulunduğu saptanmıştır. ## Asit ve Bazik Özellikleri- Denizlerde PH - Okyanus ve deniz suları pH'sının genellikle **7.5 - 8.4 arasında** olduğu saptanmış olup, tüm okyanus ve denizler için kabul edilen **ortalama değer 7.8 dir.** - **Karbondioksit yönünden zengin sular pH yönünden zayıf, Karbondioksit yönünden fakir sular pH yönünden kuvvetli** olduğu bulunmuştur. - Sulardaki sıcaklık artışına paralel olarak pH değerinin de arttığı gözlenmiştir. - **Suların pH'ı kış aylarında düşük, yaz aylarında ise en yüksek değerdedir.** - pH'nın deniz suyundaki **vertikal dağılışı oksijenin dağılışına benzer**, 500 m derinliğe kadar olan azalmadan sonra yeniden çoğalmaya başlar. - **Alkanite**: 20°Cdeki 1 litre deniz suyunu nötralize edebilen **H+ iyonunun mili eşdeğer sayısına** o suyun Alkanitesi denir. - Denizler içerdikleri bazı zayıf asit anyonlarına karşın bol olarak bikarbonat, karbonat ve borat iyonlarını içermeleri nedeniyle **alkalik özelliktedirler.** ## Besleyici Elementler - Deniz suyunda **silikat şeklinde bulunan silis**, **nitrit, nitrat ile amonyum şeklinde bulunan azot**, ve **fosfat halinde bulunan fosfor canlıların yaşantısında önemli rolleri olan elementlerdir.** - **Besleyici (Nütrient) Elementler** adı verilir. ## Organik Maddeler - Deniz suyunun içerdiği organik maddeler **başlıca üç şekilde bulunabilirler**: - **Canlı bulunan organik maddeler** - **Çözünmüş ve asılı parçacıklar halinde olan organik maddeler** - **Denizel humus** (deniz dibinde çürümüş olarak bulunan organik maddeler) | Organik Madde | Kaynak | Oran | |---|---|---| | Canlı bulunan organik maddeler | Deniz bitkileri, fitoplankton, zooplankton, deniz hayvanları | %2 | | Çözünmüş ve asılı parçacıklar halinde olan organik maddeler | Canlı organizma artıklarından ve ölmüş organizmalardan kaynaklanırlar. | %89 | | Denizel humus | | %9 | - **Organik maddeler dört kaynaktan gelmiş olabilir:** - Karalardan gelen organik maddeler - Denizel formların öldükten sonra ayrışmaları - Alglerin ve özellikle fitoplankton türlerinin hücre dışı metabolitleri - Zooplankton ve diğer deniz hayvanlarının salgılarıdır. ## Işık - Işığın su içine girişiminde **ışık şiddeti ve dalga boyu** etkilidir. - **Işık şiddeti düşük ışınlar belli derinliklerde** kaldıkları halde, **ışık şiddeti yüksek olan ışınlar oldukça derinlere erişebilirler**. - Işığın girişiminde etkili olan diğer bir faktör de **ışığın sahip olduğu dalga boyudur**. - **Uzun dalga boyundaki ışınlar hemen yüzeyde absorblanmakta**, buna karşın **kısa dalga boyundaki ışınlar derinlere yayılmaktadırlar**. - **Denizler ışık mevcudiyetine göre dikey yönde üç zona ayrılır:** - **Öfotik Zon**. Yüzeyden itibaren 100 m derinliğe kadar olan su tabakasını içerir. Fotosentez için yeterli ışığa sahip zondur. - **Oligofotik (Disfotik) Zon**. Öfotik zonun altında yer alan yarı karanlık zon. 1000 m derinliğe kadar uzanır. - **Afotik Zon**. Bu zonun altında ise karanlık olan ve dibe kadar devam eden aftatik zon bulunur. - **Afotik Formlar**: Işıksız ortamlarda yaşantılarını sürdürebilen organizmalardır. - **Alglerin özellikle dikey zonasyonu ışıkla ilgilidir.** - En üstte **yeşil algler (Chlorophyceae)** - Bunların altında **esmer algler (Phaeophyceae)** - En altta da **kırmızı algler (Rhodopyceae)** yerleşmiş durumdadır. ## Sıcaklık - Okyanus ve denizlerin sıcaklığı **bir yandan suların soğumasını, diğer taraftan suların ısınmasını etkileyen iki zıt faktörün etkisindedir**. - Teorik olarak en sıcak sulara ekvatorda rastlanılacağı düşünülürse de, aslında bu suların da **tam ekvatorda değil, bu bölgenin biraz güneyinde veya kuzeyinde** bulunduğu saptanmıştır. - **Genellikle tüm okyanus ve deniz sularında yüzeyden dibe doğru bir sıcaklık azalışı** mevcuttur - Derinliğe bağlı sıcaklık değişimleri **kutup bölgelerinde, çok düşük veya sıfır olmasına karşın sıcak bölgelere yaklaştıkça yükseliş gösterir**. - **Ekvator** ve **çevresindeki alçak enlemlerde derinliğe bağlı olarak, atmosferde olduğu gibi bir tabakalaşma** saptanmış olup, bunlar yüzeyden zemine doğru sırasıyla; - **Yüzeysel Tabaka (Troposfer)** - **Geçiş Tabakası (İntermedier= Termoklin)** - **Derin Su Tabakası (Stratosfer)** dir. ## Basınç - Sulardaki basınç miktarı, deniz suyunun **fiziksel ve bazı kimyasal özelliklerini** etkiler. - **Hidrostatik Basınç**: Bütün sıvıların içerisinde sıvı moleküllerinin ağırlığı nedeniyle bir kuvvet oluşur; birim yüzeyi dik olarak etkileyen bu kuvvete Hidrostatik Basınç denir. - Basınç **bari (din/cm2), bar (10 bari) veya milibar ile** ifade edilirse de oseanografide **tor (1 atmosfer= 760 tor) ve desibar** denilen birimlerle ifade edilmektedir. - **Desibar**: 1 m derinlikteki deniz suyunun cm2'ye yaptığı basınç demektir. - Okyanus ve denizlerde **derinliğe paralel olarak basıncın arttığı** bilinmektedir. - Bu artış **her metrede yaklaşık olarak 1 desibar veya 10 metrede 1 atmosfer** olmaktadır. - Okyanuslardaki hidrostatik basınç **0 ile 11.000 desibar veya 0 ile 1100 atmosfer arasında değişmektedir.** ## Özkütle- Yoğunluk - **Yoğunluk veya Özkütle**: Bir cismin birim hacminin kütlesine oranına denir. - **Deniz suyunun yoğunluğu sıcaklık, tuzluluk ve basıncın etkisinde değişen bir fiziksel özelliğidir.** - Yoğunluk **tuzluluk ve basınç artışına paralel olarak arttığı halde, sıcaklık artışına paralel olarak azalır.** - **Okyanus ve deniz sularının yoğunluğunun, hangi bölgede olursa olsun derinliğe paralel olarak arttığı** görülmüştür. - **Suyun yoğunluğu sıcaklık artışına paralel olarak azalır.** - ## Viskozite - Gerçek sıvılar ve gazlar akışları sırasında içte ve dışta olmak üzere **iki sürtünme kuvvetiyle karşılaşmaktadırlar**. - **Dış sürtünme sıvı ile akışını sınırlayan yüzey arasında** oluştuğu halde, **iç sürtünme sıvının kendi molekülleri arasında** oluşmaktadır. - Bir sıvının kendi molekülleri arasında oluşan sürtünmeye **Viskozite veya Moleküler Viskozite** denir. ## Su Hareketleri - Denizlerde oluşan su hareketleri **başlıca üç bölümde** incelenebilir: - **Akıntılar** - **Çalkantı ve Dalgalar** - **Med-cezir hareketleridir.** ### Akıntılar - Okyanus ve denizlerde **gözlenen akıntıları oluşturan kuvvetler:** - **Primer Kuvvetler**. Akıntıları yaratan ve besleyen kuvvetler. Hareket Yaratan Kuvvetler olarak da adlandırılır. - **Sekonder Kuvvetler**. Dünyanın dönmesi sonucu veya bölgesel bazı etkiler sonucu ortaya çıkarlar ve mevcut akıntının yönünü değiştirebilirler. - **Primer ve Sekonder Kuvvetler** sonucu oluşan akıntılar **iki grupta** incelenebilir: - **Yüzeysel Akıntılar** - **Dip Akıntıları** - Okyanus ve denizlerde gözlenen akıntılar **kendilerini yaratan nedenlere göre beş grupta** toplanabilir: - **Rüzgar Akıntıları** - **Termohalin Akıntıları (Dip Akıntıları)** - **Boğaz (Yoğunluk) Akıntıları** - **Med-cezir Akıntıları ** - **Dalga Akıntıları** ### Çalkantı ve Dalgalar - **Rüzgar Orijinli Dalgalar**: Sadece rüzgarın etkisi sonucu oluşan dalgalardır. - Bu dalgalar **kendilerini oluşturan rüzgarın hızına, şiddetine ve deniz üzerindeki esme mesafesine bağlı olarak gelişirler**. - **İç Dalgalar-:** rüzgar orijinli dalgalara benzerler ve **farklı yoğunlukta olan iki su tabakası arasında** oluşur. - **Duran Dalgalar**: Okyanus ve denizlerin bazı özel bölgelerinde, **özel etkiler sonucu (örneğin, atmosferdeki ani basınç değişimleri v.b.)** oluşurlar. - **Dalga tepesi ve çukuru ritmik olarak hareket eder, fakat yatay olarak yer değiştirmez**. - **Katastrofik Dalgalar**: Periyotları çok kısa olan uzun dalgalardır. - **Tsunami, Fırtına ve Heyelan Dalgaları** olmak üzere **üç alt bölüme** ayrılırlar. ### Med-cezir Hareketleri - **Med-cezir**: Ayın fazlarıyla ilgili olarak gelişen bir su hareketidir. - **Med**: Seviye yükselmesi - **Cezir**: Seviye alçalması - Bu olay sırasındaki med miktarı **çekim kuvvetleri** tarafından oluşturulan su hareketlerinin hacmine bağlıdır. - Dünya kendi ekseni arasındaki bir dönüşünü 24 saatte tamamlamasına karşın, ayın bir meridyen önünden iki defa geçişi arasındaki süre 24 saat 50 dakikadır, yani bir günden fazladır. - **Ay günü**: Ay günü devresinde iki med ve iki cezir görülür. - Ay dünya etrafında **29.53 gün süren bir dönme hareketi** yapmaktadır. - Ay meridyenlere geldikten birkaç saat sonra kabarma, doğma ve batmadan birkaç saat sonra da alçalma olmaktadır. - Bir bölgede oluşan med-cezir **başlıca üç özelliği ile** tanınır: - **Med- cezir zamanı** - **Med- cezir miktarı** - **Med- cezir periyodu** # Deniz Ekoloji ## Ekoloji ve Biyotik Faktörler - **Ekoloji**: Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalı - **Habitat**: Bir organizma yada populasyonun doğal olarak yaşadığı yer. Bir türe ait birey yada bireylerinin yaşadığı alan. - **Biyota** : Biyosferi oluşturan bitkisel (Flora) ve hayvansal (Fauna) Organizmalara Biyota adı verilir. - **Substratum**: Organizmaların üzerinde yaşantılarını sürdürdükleri ortam. - **Ekolojik Niş**: Bir organizma veya populasyonun ekosistemdeki işlevini belirtir. - **Ekosistem**: Belli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle devamlı etkileşim içinde olan canlılar ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu bir bütün. - **Tür Topluluğu (Biyosönoz = Kommunite)**: Ekosistemin canlı bölümü oluşturur. Farklı türlerin bireylerinden oluşmuş topluluk. - **Biyotop**: Ekosistemin cansız bölümünü oluşturur. Canlı varlıkların yaşamını sürdürebilmesi için uygun çevresel koşullara sahip bir coğrafik bölge. Tür topluluklarının yaşadığı ortam. - **Ekosistem**: Bir komünitede yaşayan tüm organizmalar ve onların etkileşim içinde oldukları tüm abiyotik faktörlerden meydana gelir. - **Populasyon**: Belli bir bölgede yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluk ## Denizel Ortamın Ekolojik Bölümleri - Denizel ortamlar ekolojik koşulları açısından **Bentik ve Pelajik Bölge** olmak üzere iki büyük bölümde incelenebilirler: - **Bentik Bölge**. Sahilden itibaren Denizlerin en derin yerine kadar olan tüm dipleri kapsar. - **Pelajik Bölge**. Bentik bölgeyide örten tüm su kütlesinden oluşmuştur. ### Bentik Bölge - Bentik bölge ikiye ayrılır: - **Littoral Sistem (Fital Sistem)**. Klorofilli bentik bitkilerin bulunduğu bölge. - **Derin Deniz Sistemi (Afital Sistem)**. Işık yokluğundan ve dolayısıyla klorofilli alglerin mevcut olmayışından ötürü bu bölgeye Afital Sistem veya Derin Deniz Sistemi adı verilir. #### Fital Sistemin Zonları | Sıra | Zon Adı | Açıklama | |---|---|---| | 1 | Supralitoral Zon | Su içinde bulunmayan, fakat deniz suyu etkisi ile zaman zaman ıslatılan bölgelerdir | | 2 | Mediolittoral Zon | Su seviyesine çok yakın bir zondur. Bu zonda yaşayan organizmalar devamlı olarak su içinde kalamazlar. | | 3 | İnfralittoral Zon | Bu zonun üst sınırı devamlı su içerisinde kalması gereken canlıların bulunuşundan itibaren başlar. Bu canlılar nadir olarak su dışına çıkarlar. Alt sınır ise fotofil alglerin veya deniz fanerogamlarının kayboluşu ile ortaya çıkar. | | 4 | Sirkalittoral Zon | Bu zon deniz fanerogamlarının bitiş sınırından itibaren başlayıp, ışığa en hoşgörülü olan alg topluluklarının bulunduğu derinlikte son bulur. | #### Afital Sistemin Zonları | Sıra | Zon Adı | Açıklama | |---|---|---| | 1 | Batiyal Zon | Alglerin yaşantısını sınırlandıran derinlikten itibaren başlar ve kıtasal yamaç boyunca devam eder. 3.000 m'nin biraz altında son bulur. | | 2 | Abissal Zon | Genellikle 3.000 m derinlikten başlar ve okyanusların en derin yerlerinin başlangıcına kadar (6.500- 7.000 m) devam eder. | | 3 | Hadal Zon | 6000-7000 m derinlikleri geçen çukur ve vadileri içerir. | ### Pelajik Bölge - Pelajik bölge **ikiye ayrılır**: - **Neritik Bölge**: Dikey yönde 200 m.'lik isobatla sınırlandırılmıştır. - **Oseanik Bölge**: Neritik Bölgenin dışında kalan tüm bentik ve pelajik ortamı içerir. - **Pelajik Bölge beş zonda incelenebilir**: - **Epipelajik Zon (0- 200 m)** - **Mezopelajik Zon (200-1000 m)** - **Batipelajik Zon (1000-4000 m)** - **Abissopelajik Zon (4000-6000 m)** - **Hadopelajik Zon (6000-10000 m)** ## Denizel Canlıların Ekolojik Sınıflandırılması - **Pelagos**: Denizel Canlıların Ekolojik Sınıflandırılması - **Plankton**: Pelajik bölgede **aktif olarak yer değiştirmeyen**, su hareketine bağlı olarak pasif şekilde hareket eden organizmaların oluşturduğu topluluğa **Plankton** denir. -