Ορμονολογικές επιδράσεις στην τριχοφυΐα PDF

Ορμονολογικές επιδράσεις στην τριχοφυΐα Ευστάθιος Α. Ράλλης Αναπλ. Καθηγητής Δερματολογίας – Αφροδισιολογίας ΠΑ.Δ.Α.  Ορισμός Οι τρίχες είναι κεράτινοι σχηματισμοί της επιδερμίδας που δεν εμφανίζουν κάποια κύρια λειτουργία. Όμως, η ανεπιθ...

Ορμονολογικές επιδράσεις στην τριχοφυΐα Ευστάθιος Α. Ράλλης Αναπλ. Καθηγητής Δερματολογίας – Αφροδισιολογίας ΠΑ.Δ.Α.  Ορισμός Οι τρίχες είναι κεράτινοι σχηματισμοί της επιδερμίδας που δεν εμφανίζουν κάποια κύρια λειτουργία. Όμως, η ανεπιθύμητη αύξηση τους (υπερτρίχωση, δασυτριχισμός) ή η ελάττωση τους (αλωπεκία) μεταβάλλει την αισθητική εικόνα του ασθενή, επιβαρύνοντας σημαντικά την ψυχολογία του.  Εντόπιση Οι τρίχες εμφανίζονται παντού στην επιφάνεια του δέρματος εκτός από: Παλάμες, πέλματα Πλάγια επιφάνεια δακτύλων Ραχιαία επιφάνεια ονυχοφόρου φάλαγγας Πόσθη Ημιβλεννογόνοι (ερυθρό χείλους, βάλανος, κλειτορίδα)  Εμβρυολογία τρίχας (1/2) Το δέρμα έχει διπλή προέλευση. Η επιδερμίδα προέρχεται από το επιπολής εξώδερμα και το χόριο, από το υποκείμενο μεσέγχυμα. Οι τρίχες εμφανίζονται ως παχύνσεις της επιδερμίδας που καταδύονται στο χόριο.  Εμβρυολογία τρίχας (2/2) Στα τελικά άκρα σχηματίζονται κοιλότητες που «γεμίζουν» με μεσέγχυμα από το οποίο σχηματίζονται αγγεία και νεύρα. Τα κύτταρα στο κέντρο του βολβού κερατινοποιούνται σχηματίζοντας το στέλεχος της τρίχας. Ατριχία: Πρόκειται για την έλλειψη τριχών η οποία είναι συχνά συγγενής και μπορεί να συνοδεύεται από ανωμαλίες και των άλλων εξαρτημάτων.  Ο κύκλος της τρίχας (1/2) Οι άνθρωποι εμφανίζουν ένα «μωσαϊκό» τύπο ανάπτυξης τριχών. Η ανάπτυξη και η απώλεια τους δεν είναι κυκλική ή εποχιακή αλλά συμβαίνει τυχαία, με αποτέλεσμα να είναι συνεχής.  Ο κύκλος της τρίχας (2/2) Στον κύκλο της τρίχας υπάρχουν 3 φάσεις: ▪ Αναγενής: Πρόκειται για μια μακρά περίοδος ανάπτυξης που διαρκεί 2-6 χρόνια και αφορά περίπου το 85-90% των τριχών (του τριχωτού της κεφαλής). ▪ Καταγενής: Είναι μια μεταβατική περίοδος ή φάση υποστροφής του τριχικού θυλάκου, που διαρκεί 2-4 εβδομάδες και αφορά περίπου το 1- 3% των τριχών (του τριχωτού της κεφαλής). ▪ Τελογενής: Είναι μια φάση ανάπαυσης ή αδράνειας του τριχικού θυλάκου που διαρκεί 2-4 μήνες και αφορά περίπου το 10-15% των τριχών (του τριχωτού της κεφαλής).  Φυσιολογική ενδοκρινολογική εικόνα (1/2) Στα θηλαστικά οι ορμόνες και συγκεκριμένα τα ανδρογόνα επηρεάζουν φυσιολογικά, την τριχοφυϊα. Γενικά φαίνεται ότι, ο τριχικός θύλακος επηρεάζεται από μια ποικιλία ορμονικών ερεθισμάτων και κατά συνέπεια είναι συχνή η συσχέτιση νοσημάτων των ενδοκρινών αδένων με διαταραχές της τριχοφυΐας. Ανάλογα με την ανταπόκριση στα ανδρογόνα, στον άνθρωπο, οι τρίχες διακρίνονται σε:  Φυσιολογική ενδοκρινολογική εικόνα (2/2) 1. Ανδρογονο-εξαρτώμενες (Sexual) ✓ Η ανάπτυξη των τριχών σχετίζεται με τα επίπεδα των ανδρογόνων στο πλάσμα σε άρρενες συνήθως. ✓ Ανευρίσκονται στο γένειο, κορμό, εφήβαιο. 2. Ανδρογονο-εξαρτώμενες και μη-ανδρογονο-εξαρτώμενες (Ambisexual) ✓ Η ανάπτυξη των τριχών σχετίζεται με τα επίπεδα των ανδρογόνων στο πλάσμα όπως αυτό συμβαίνει φυσιολογικά στις γυναίκες. ✓ Αφορούν το εφήβαιο και τις μασχάλες. 3. Μη ανδρογονο-εξαρτώμενες (Nonsexual) ✓ Μερικές τρίχες δεν επηρεάζονται καθόλου από τα ανδρογόνα όπως οι τρίχες των φρυδιών και των βλεφαρίδων. Ορμονική επίδραση σε νοσήματα των τριχών 1. Δασυτριχισμός 2. Υπερτρίχωση 3. Ανδρογενετική αλωπεκία Δασυτριχισμός  Ορισμός Πρόκειται για την εμφάνιση τελικών τριχών σε θέσεις εξαρτώμενες από τα ανδρογόνα, παθολογικές για θήλεα και φυσιολογικές για άρρενες. Η νόσος δεν αφορά άνδρες μετεφηβικής ηλικίας. Επηρεάζει το 2-10% των γυναικών, ηλικίας 18-45 ετών. Η πυκνότητα και η κατανομή των τριχών είναι δείκτες επίδρασης των ανδρογόνων. Neithardt AB, Semin Reprod Med 2003; 21:285-93. Azziz R, Obstet Gynecol 2003; 101:995-1007. Revised 2003 consensus on diagnostic criteria and long-term health risks related tο PCOS. Hum Reprod 2004; 19:41-7.  Κλινική εικόνα Διαταραχές τριχοφυϊας Αμηνόρροια, αραιομηνόρροια Αύξηση μυϊκής μάζας Αύξηση libido Πρόσθια – κροταφική αλωπεκία Υπερτροφία κλειτορίδας Μείωση μεγέθους μαστών Βαθειά φωνή  Προέλευση τεστοστερόνης στις γυναίκες Η τεστοστερόνη στις γυναίκες, προέρχεται από: ✓ 50% από τις ωοθήκες (LH) και τα επινεφρίδια (ACTH). ✓ 50% από το λίπος, ήπαρ και δέρμα από μεταβολισμό προ- ορμονών (DHEA, DHEA-S, Ανδροστενδιόνης). Περίπου το 75-80% των ανδρογόνων συνδέονται με την Sex hormone binding globulin (SHBG), το 15-20% με τις αλβουμίνες και μόλις 1-3% είναι ελεύθερο. Η παρουσία οιστρογόνων για παράδειγμα αυξάνει την SHBG, ελαττώνοντας παράλληλα τα επίπεδα των ελεύθερων ανδρογόνων. Neithardt AB, Semin Reprod Med 2003; 21:285-93. Azziz R, Obstet Gynecol 2003; 101:995-1007.  Παθογένεια (1/2) Παθογενετικός μηχανισμός εμφάνισης τελικών τριχών Κατά την αύξηση της παραγωγής ανδρογόνων από τις ωοθήκες ή τα επινεφρίδια, η κύρια θέση μεταβολισμού της τεστοστερόνης είναι το ήπαρ. Σε μεγάλη αύξηση της τεστοστερόνης, αναλαμβάνουν τον μεταβολισμό της και οι τριχικοί θύλακοι. Εκεί ενεργοποιείται η 5α-ρεδουκτάση. Με τη βοήθεια της 5α ρεδουκτάσης, η τεστοστερόνη μετατρέπεται σε διυδροτεστοστερόνη (DHT) και ανδροστανδιόλη. Λόγω της παρουσίας υψηλών επιπέδων DHT ,διεγείρεται ο πολλαπλασιασμός του θυλάκου και η εμφάνιση τελικών τριχών. Neithardt AB, Semin Reprod Med 2003; 21:285-93. Azziz R, Obstet Gynecol 2003; 101:995-1007.  Παθογένεια (2/2) Ο δασυτριχισμός μπορεί να οφείλεται: 1. Σε αύξηση της παραγωγής ανδρογόνων από τις ωοθήκες ή τα επινεφρίδια. 2. Όταν ασθενή ανδρογόνα μετατρέπονται σε ισχυρά. 3. Όταν υπάρχει μείωση της SHBG και αύξηση της ελεύθερης τεστοστερόνης (Free Testosterone), παρά την φυσιολογική ολική τεστοστερόνη. 4. Αυξημένη ευαισθησία των υποδοχέων με την παρουσία φυσιολογικών επίπεδων ανδρογόνων.  Αιτιολογικά, ο δασυτριχισμός διακρίνεται σε: Αιτιολογία Ι. Ιδιοπαθή ΙΙ. Σχετιζόμενο με νοσήματα των ωοθηκών Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών Ca με υπερέκκριση ανδρογόνων ΙΙΙ. Σχετιζόμενο με νοσήματα των επινεφριδίων Συγγενής υπερπλασία επινεφριδίων Ιδιοπαθές συν. Cushing Ca επινεφριδίων ΙV. Σχετιζόμενο με νοσήματα της υπόφυσης Υποθυρεοειδισμός Υπερπρολακτιναιμία Ακρομεγαλία V. Iατρογενή (Φάρμακα) Azziz R. The evaluation and management of hirsutism. Obstet Gynecol 2003; 101:995-1007.  Εργαστηριακός έλεγχος (1/3) 1. Τεστοστερόνη ορού – ελεύθερη (FT) - Είναι αυξημένη στο 75-100% των ασθενών 2. Τεστοστερόνη ορού – ολική (T) - Είναι αυξημένη στο 30-80% των ασθενών - > 2ng/mL, υποδεικνύει όγκο - Καθορίζονται τα επίπεδα τεστοστερόνης ανεξαρτήτου προέλευσης 3. Θειϊκή διυδρο-επιανδροστενδιόνη - Είναι αυξημένη στο 75% των ασθενών ορού (DHEA-S) - < 2500 ng/mL φυσιολογικά - > 9000 ng/mL υποδεικνύει Ca επινεφριδίων - Αποτελεί δείκτη παραγωγής ανδρογόνων από τα επινεφρίδια 4. LH/FSH ή LH ορού - To πηλίκο LH / FSH > 2/1, στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών 5. Προλακτίνη (PRL) 6. SHBG - Ελάττωση με κορτικοστεροειδή - Αύξηση με οιστρογόνα, προγεστερόνη, κύηση, υπερθυρεοειδισμός - Η υπερεπάρκεια ανδρογόνων μειώνει την παραγωγή της από το ήπαρ 7. Θυροξίνη ορού (Τ4)  Εργαστηριακός έλεγχος (2/3) 8. 17-υδροξυ προγεστερόνη ορού - Είναι αυξημένη στην έλλειψη της 21-υδροξυλάσης (συγγενής υπερπλασία επινεφριδίων) 9. Διυδρο-επιανδροστενδιόνη ορού - Είναι αυξημένη στο 50% των ασθενών (DHEA) - > 20ng/mL υποδεικνύει Ca επινεφριδίων 10. Διυδροτεστοστερόνη ορού (DHT) - Είναι αυξημένη στο 30-70% των ασθενών 11. Ανδροστενδιόνη ορού - Είναι αυξημένη στην έλλειψη της 21-υδροξυλάσης - Είναι αυξημένη στο 50-100% των ασθενών 12. Ανδροστανδιόλη ούρων - Είναι μεταβολίτης της T και της DHT - Είναι αυξημένη στο 80% των ασθενών 13. Αυξητική ορμόνη (GH) - Eίναι αυξημένη στην ακρομεγαλία - Δρα άμεσα ή μέσω συγγ. υπερπλασίας επινεφριδίων Με τον έλεγχο αυτό, σε ποσοστό >90%, μια τουλάχιστον εξέταση είναι παθολογική. Εάν ο έλεγχος είναι φυσιολογικός, τότε: Ιδιοπαθής δασυτριχισμός Εργαστηριακός έλεγχος (3/3) [U/S ωοθηκών] Υπερτρίχωση  Ορισμός Υπερτρίχωση Πρόκειται για την αύξηση των μη ανδρογονο- εξαρτώμενων τριχών του σώματος και αφορά και τα δύο φύλα.  Αιτιολογία (1/3) Διακρίνεται σε: Ι. Συγγενής υπερτρίχωση α. Γενικευμένη (Congenital Hypertrichosis Lanuginosa) - Μεταβιβάζεται με κυρίαρχο αυτοσωματικό χαρακτήρα β. Εντοπισμένη - Σπίλος Becker - Συγγενής μελαγχρωματικός σπίλος  Αιτιολογία (2/3) ΙΙ. Επίκτητη υπερτρίχωση α. Γενικευμένη Μπορεί να συνδυάζεται με απώλεια γεύσης ή γλωσσίτιδα. Είναι 3 φορές συχνότερη σε γυναίκες. Σχετίζεται με: ✓ βρογχογενές Ca ✓ Ca μαστού ✓ Ca παχέος εντέρου ✓ λέμφωμα Παρότι θεωρείται ότι ο όγκος απελευθερώνει ουσία που μιμείται τη δράση ορμόνης, αυτή δεν έχει ακόμα απομονωθεί.  Αιτιολογία (3/3) β. Εντοπισμένη Έχει συσχετιστεί με: Έκζεμα Θρομβοφλεβίτιδα Τραύμα Προκνημιαίο μυξοίδημα Οστεομυελίτιδα γ. Συμπτωματική Έχει συσχετιστεί με: ✓ Κακώσεις κεφαλής ✓ Παθήσεις ΚΝΣ ✓ Φάρμακα ✓ Πορφυρίες ✓ Λιποατροφικό διαβήτη (Σ. Lawrence-Seip)  Εργαστηριακός έλεγχος Τ3, Τ4, TSH Γλυκόζη ορού Απεικονιστικές εξετάσεις Ανδρογενετική αλωπεκία  Γενικά (1/2) Αποτελεί τη συχνότερη μορφή αλωπεκίας. Συναντάται σε μεγάλο ποσοστό ανδρών και στο 1/4 γυναικών. Οφείλεται στην επίδραση των ανδρογόνων σε ειδικούς θυλάκους, γενετικά προδιαθετημένους. Τα κύρια αίτια της νόσου είναι τα ανδρογόνα (DHT), η ηλικία και η κληρονομικότητα.  Γενικά (2/2) Η κληρονομικότητα στους άνδρες πολυγονιδιακή με αυξημένη διεισδυτικότητα. Υποδεικνύεται από το γενετικό καθορισμό του υποδοχέα που συνδέεται με την DHT. Σημαντικός και ο ρόλος της SHBG αφού η αύξηση αυτής, συνεπάγεται πτώση επιπέδων τεστοστερόνης.  Αιτιολογία Εικόνα μη-ουλωτικής αλωπεκίας που μπορεί να μιμείται την ανδρογενετική αλωπεκία μπορεί επίσης να παρατηρηθεί σε σχέση με τα παρακάτω συστηματικά νοσήματα: Ι. Τελογενής αλωπεκία III. Ενδοκρινικές διαταραχές - Stress - Συν. πολυκυστικών ωοθηκών - Λοχεία - Συγγ. υπερπλασία επινεφρίδιων - Διακοπή υψηλων δόσεων Κ/Σ - Υποοιστρογοναιμία - Υψηλός πυρετός - Υπερπρολακτιναιμία - Απώλεια αίματος - Υποθυρεοειδισμός - Εξαντλητική δίαιτα - Υπερθυρεοειδισμός - Υποπαραθυρεοειδισμός ΙΙ. Μεταβολικές διαταραχές - Kwashiorkor ΙV. Φάρμακα - Marasmus - Εντεροπάθεια με ευαισθησία στη γλουτένη V. Λοιμώξεις - Σιδηροπενία - AIDS - Έλλειψη ψευδαργύρου (εντεροπαθητική ακροδερματίτιδα) - Σύφιλη - Συν. Cronkhite - Canada  Εργαστηριακός έλεγχος 1. Τεστοστερόνη ορού – ελεύθερη (FT) 2. Τεστοστερόνη ορού – ολική (T) 3. Διυδρο-επιανδροστενδιόνη ορού (DHEA-S) 4. LH/FSH ή LH ορού 5. Προλακτίνη (PRL) 6. SHBG 7. Τ3, Τ4, TSH 8. 17-υδροξυ προγεστερόνη ορού 9. Διυδρο-επιανδροστενδιόνη ορού (DHEA) 10. Διυδροτεστοστερόνη ορού (DHT) 11. Ανδροστενδιόνη ορού 12. Ανδροστανδιόλη ούρων 13. U/S ωοθηκών 14. PTH 15. Ca/P Ευχαριστώ