Anatomi Genel Bilgiler PDF

ANATOMİ Öğr. Gör. Tanju ÖZSOY  Anatomi Nedir? Anatomi terimi Yunanca bir kelimedir. Ana (içinden) ve Tome (kesmek, parçalara ayırmak) kelimelerinin birleşmesinden oluşur. Yine latince bir kelime olan diseksiyon da kesmek, parçalar...

ANATOMİ Öğr. Gör. Tanju ÖZSOY  Anatomi Nedir? Anatomi terimi Yunanca bir kelimedir. Ana (içinden) ve Tome (kesmek, parçalara ayırmak) kelimelerinin birleşmesinden oluşur. Yine latince bir kelime olan diseksiyon da kesmek, parçalara ayırmak anlamında olup her ikisi de birlikte kullanılmaktadır. Fakat günümüzde anatomi terimi daha geniş anlamda kullanılmaktadır. Bu anlamıyla baktığımızda; insan vücudunun şeklini, yapısını, vücudu meydana getiren organları, sistemleri ve bunlar arasındaki ilişkileri inceleyen bir bilim dalıdır.  Anatominin Kısımları Günümüzde insan anatomisi iki kısımda incelenir: 1. Makroskopik Anatomi: İnsan vücudunu bir alet yardımı olmaksızın sadece çıplak gözle gözlemleyen anatomi bölümüdür. Bu terimin yerine tıp dünyasında sık olarak Gross anatomi terimi de kullanılır. 2. Mikroskopik Anatomi: Ancak mikroskop gibi bir alet yardımı ile vücut kısımlarını inceleyen anatomi bilimine verilen isimdir.  Makroskopik anatomiye dayalı olarak geliştirilmiş anatomi çeşitleri de vardır. Bunlar: A) Sistematik Anatomi: İnsan vücudunu sistemler halinde ele alarak, organların yerlerini, komşuluklarını ve görevlerini bir bütün halinde inceleyen anatomi dalıdır.  B) Topografik (bölgesel) Anatomi: İnsan vücudunu bölgelere ayırmak suretiyle, her bölgeyi kendi içinde bir bütün olarak kabul edip, yüzeyden derine doğru tabakalar halinde inceleyen anatomi dalıdır.  C) Fonksiyonel Anatomi: Doku ve organların çalışmalarını fonksiyonel bir bütünlük içinde ele alan bir anatomi dalıdır. Bunun klinikte uygulanan şekline klinik anatomi adı verilir.  D) Radyolojik Anatomi: Röntgen (X-ray), ultrason (US), bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MRG) gibi teknolojik cihazlarla, insan vücudundan elde edilen görüntü ve kesitlerin incelenmesi ve yorumlanması, anatominin farklı bir yönü olarak radyolojik anatomiyi oluşturur.  E) Gelişimsel Anatomi: İnsanı anne karnındaki gelişiminden (zigot, embriyo ve fetus safhasından) ölüme kadar bütün safhalarıyla inceleyen bir anatomi dalıdır. Genel olarak iki kısımda ele alınır:  i) Prenatal Anatomi: Diğer adıyla embriyoloji olarak bilinen bu dal içinde, ana rahmindeki zigotun gelişimi doğuma kadar takip edilir. ii) Postnatal Anatomi: Doğumdan sonra insan yavrusunun geçirdiği safhaları, yenidoğan ve süt çocuğu döneminden başlayarak en son şekil olan yaşlılık dönemine (geriatrik anatomi) kadar takip eden anatomi dalıdır.  F) Karşılaştırmalı (komperatif) Anatomi: İnsan ile başka tür canlıların vücut yapılarındaki farklı ve benzer tarafları karşılaştırmalı olarak ele alan ve bunu insan anatomisinin daha iyi anlaşılmasında kullanan anatomi dalıdır. Daha çok Veteriner Fakültelerinde anlatılan anatomi bölümlerindendir.  G) Patolojik Anatomi (Anatomopatoloji): Normal anatomik yapının bozulduğu durumlarda ortaya çıkan hastalıklı tablonun incelendiği bir bilim dalı olup, klinik tanı için sık başvurulan bir alandır.  H) Sportif Anatomi: Spor yüksek okullarında okutulan anatomi çeşidi olup daha çok hareket sistemi ağırlıklıdır. I) Artistik anatomi: Güzel sanatlar eğitimi veren okullarda (resim, heykeltraş) okutulan ve yüzeyel anatomi ağırlıklı anatomi çeşididir.  Mikroskopik anatomi kendi içinde iki kısma ayrılır: a) Histoloji: Dokuları inceleyen bilim dalıdır. b) Sitoloji: Hücreleri inceleyen bilim dalıdır.  Anatomik Duruş (Pozisyon) Anatomik yapıların yerlerini tarif ederken, temel bir pozisyona ihtiyaç duyulur. Ayakta dik duran bir kişinin, gözleri ve el ayası karşıya bakacak şekilde, kolları gövdenin yanlarında sarkık ve ayak topukları bitişik duruşuna anatomik pozisyon denilir.  Yön Bildiren Terimler Aynı isimli birden fazla Anterior: Ön, önde bulunan, ön taraf bulunan yapılarda kullanılacak. Posterior: Arka, arkada bulunan, arka taraf m. gluteus maximus m. gluteus medius m. gluteus minimus m. serratus anterior m. serratus posterior  Dexter, Dextra: Sağ, sağda bulunan Sinister, Sinistra: Sol, solda bulunan  Verticalis: Dikey Horizontalis: Yatay  Sagittalis: Önden arkaya doğru Transversalis: Enine  Lateralis: Dıştaki, dış tarafta bulunan, orta çizgiye uzak Medialis: İçteki, orta çizgiye yakın Medianus, mediana: Tam ortada bulunan  Intermedius: İki şeyin ortasında bulunan  Superior: Üst, yukarı Inferior: Alt, aşağı  Cranialis: Kafaya yakın olan Caudalis: Kuyruğa yakın olan  Superficialis: Yüzeysel, yüzeyde bulunan Profundus: Derin, derinde bulunan  Dorsalis: Sırt, sırt tarafında bulunan Ventralis: Karın tarafında bulunan  Externus: Dış İnternus: İç  Proximalis: Gövdeye (merkeze) yakın Distalis: Gövdeye (merkeze) uzak  Vücut Bölümleri ve İlgili Anatomik Terimler Caput: Baş Collum: Boyun Truncus: Gövde  Dorsum: Sırt Thorax: Göğüs Abdomen: Karın Pelvis: Leğen  Membrum superior: Üst taraf a) Omos: Omuz b) Brachium: Kol c) Antebrachium: Önkol d) Manus: El  Membrum inferior: Alt taraf a) Gluteus: Kalça b) Femur: Uyluk c) Crus: Bacak d) Pes: Ayak  Hareket Bildiren Terimler Abduksiyon: Bir uzvun vücut orta hattından uzaklaşması Adduksiyon: Bir uzvun vücut orta hattına yaklaşması  Fleksiyon: Bükülme yada eklem açısının küçülmesi Ekstansiyon: Gerilme yada eklem açısının büyümesi  Sirkumdüksiyon: Dairesel bir çevirme hareketi olup; abduksiyon, adduksiyon, fleksiyon ve ekstansiyon hareketlerinin birleşimi ile ortaya çıkar.  Rotasyon: Bir uzvun veya vücut kısmının uzun (vertikal) eksen boyunca dönmesi anlamında kullanılan bir terimdir. İçe dönme hareketine iç rotasyon; dışa dönme hareketine ise dış rotasyon denir.  Bu hareketler önkolda özel olarak pronasyon ve supinasyon ismi verilir. El avucunun aşağıya bakacak şekilde rotasyonu pronasyon; yukarı bakacak şekilde rotasyonu ise supinasyon olarak adlandırılır.  İnversiyon: Ayak tabanının içe döndürülmesi Eversiyon: Ayak tabanının dışa döndürülmesi  Düzlem ve Eksenler Anatomik pozisyonda olan bir kişinin vücudundan geçtiği kabul edilen hayali düzlem ve eksenler şunlardır: 1. Düzlemler Sagittal Düzlem (planum sagittale): Vücudu herhangi bir yerinden önden arkaya veya arkadan öne doğru keserek gövdeyi sağ ve sol iki parçaya ayıran ve yere dik olan düzlemdir. Bu düzlem üzerinde fleksiyon-ekstansiyon hareketleri yapılır.  Median Düzlem (planum medianum): Vücudu tam ortasından geçen ve yere dik olan sagittal düzleme median düzlem denir. Bu düzlem, vücut orta hattından geçmek suretiyle vücudu sağ ve sol olarak iki eşit parçaya ayırır.  Frontal/Koronal Düzlem (planum frontale/coronale): Yukarıdan aşağıya doğru uzanarak, vücudu ön ve arka olmak üzere iki kısma ayıran ve yere dik olan düzleme frontal düzlem denir. Bu düzlem üzerinde abduksiyon-adduksiyon hareketleri yapılır.  Transvers/Horizontal Düzlem (planum transversum-horizontale): Yere paralel olarak uzanan ve vücudu üst-alt parçalara ayıran düzlemdir. Bu düzlem üzerinde rotasyon hareketleri yapılır.  2. Eksenler Vertikal/Dikey Eksen (axis verticalis): Tepe kısmından ayak tabanına inen ve yatay eksene dik olan eksendir. Bu eksende rotasyon hareketleri yapılır.  Transvers/Yatay Eksen (axis transversalis): Yere paralel olarak, vücudun sağından soluna veya solundan sağına geçen eksendir. Bu eksende fleksiyon- ekstansiyon hareketleri yapılır.  Sagittal Eksen (axis sagittalis): Önden arkaya veya arkadan öne uzanan, yere paralel eksendir. Bu eksende abduksiyon-adduksiyon hareketleri yapılır.  İSKELET SİSTEMİ (Systema Skelatale)  Hareket sisteminin bir parçası olan iskelet sistemi, kemik ve eklemlerden meydana gelir. Diğer ismiyle lokomotor sistem olan hareket sistemi, iki unsurdan oluşur: 1- Aktif unsur, 2- Pasif unsur.  Hareketin aktif unsurunu kaslar; Pasif unsurunu ise kemik ve eklemler meydana getirir.  Anatominin kemikleri inceleyen bölümüne osteoloji (osteologia, kemik bilim), Eklemleri inceleyen bölümüne ise artroloji (arthrologia, eklem bilim). Hareketin aktif unsuru olan kasları inceleyen bilime ise miyoloji (myologia, kas bilim) denir.  KEMİKLER Erişkin bir insan vücudunda 206 adet kemik vardır. Bu sayı yenidoğanda 270’tir. Daha sonra bazı kemiklerin birleşmesi sonucu 206 olur.  Kemik dokusunun yaklaşık 1/3’ü organik, 2/3’ü ise inorganik maddelerden oluşur. İnorganik yapının büyük çoğunluğunu kalsiyum ve fosfat’tan zengin tuzlar oluşturur. Organik yapıların çoğunluğunu da kollajen lifler meydana getirir.  Kemiğin eklem yüzü dışında kalan kısımları ince bir zar ile çevrilmiştir. Bu zara periost (periosteum) adı verilir.  Kemiğin Görevleri 1- Vücudumuza şekil verir ve organları taşırlar. 2- Beyin, kalp, akciğer, yumurtalık ve rahim gibi bir kısım hassas organların korunmasını sağlarlar. 3- Çizgili kaslar için bir tutunma noktası olarak harekete destek sağlarlar. 4- Kan hücrelerinin üretiminde rol alırlar (hematopoetik organ). 5- Kalsiyum ve fosfor mineralleri için depo görevi yaparlar.  Morfolojik olarak incelendiğinde kemikler iki kısımdan oluşur: 1- Kompakt kısım (substantia compacta): Kemiğin dış kısmını oluşturan sert yapıdır. İçinde kılcal damar içeren Havers kanalları bulunur.  2- Spongioz kısım (substantia spongiosa): Kemiğin iç kısmında bulunan süngerimsi yapıdır. Trabekulalar (trabecula) içerir.  Uzun ve yassı kemiklerin spongioz yani orta kısmında cavitas medullaris denilen bir boşluk bulunur. Cavitas medullaris’in içinde kemik iliği vardır. Kemik iliği gençlerde kan yapımı ile ilgili olduğu için kırmızı, yaşlılarda ise yağ dokusunun çoğalmasından dolayı sarı renkte görülür.  Kemik Tipleri 1- Uzun kemikler (ossa longa): İki uç kısım ile bir gövde kısmı olan kemiklerdir. Orta kısmına diafiz (diaphysis), uç kısmına epifiz (epiphysis), bu ikisi arasında kalan kısma ise metafiz (metaphysis) adı verilir.  Metafiz kemiğin boyuna büyümesi ile ilgilidir. Kemikleşmenin henüz tamamlanmadığı dönemlerde çekilen bir kemik grafisinde, bu kısım kıkırdak bir alan olarak görülür.  Kemiğin enine büyümesi periost sayesinde olur. Humerus (kol kemiği) ve femur (uyluk kemiği) uzun kemiklere örnektir.  2- Kısa Kemikler (ossa brevia): Uzunluğu, kalınlığı ve genişliği birbirine yakın olan kemiklerdir. El bileği kemikleri (karpal kemikler), ayak bileği kemikleri (tarsal kemikler) bu gruba girer.  3- Yassı Kemikler (ossa plana): Genişlikleri, kalınlıklarından fazla olan kemiklerdir. Kürek kemiği (scapula) ve kafatası kemikleri bu gruba örnektir.  4- Sesamoid Kemikler (ossa sesamoidea): Genellikle tendonlar içerisinde yer alan ufak kemiklerdir. Ayak ve el parmaklarında da bulunur. Vücudun en büyük sesamoid kemiği patella (diz kapağı kemiği)’dir.  5- Havalı Kemikler (ossa pneumatica): Maksilla, sfenoid kemik gibi içerisinde sinus adı verilen hava boşlukları içeren kemiklerdir.  6- İlave Kemikler (ossa accessoria): Bir kemiğe ait farklı kemikleşme merkezlerinin kaynaşmaması sonucu ortaya çıkan kemiklerdir. Os trigonum bu gruba örnektir.  7- Düzensiz Kemikler (ossa irregularia): Diğer adı geçen sınıflamaların hiçbirine uymayan kemiklerdir. Mandibula (çene kemiği) ve omurlar bu gruba örnektir. Kemiklerde Çok Kullanılan Terimler Ala: Kanat Angulus: Açı, köşe Apertura: Açıklık, delik Apex: Tepe, uç Arcus: Kavis, kemer, yay Axis: Eksen, ikinci boyun omuru Basis: Taban  Caput: Baş Canalis: Kanal Cavitas: Çukurluk, yayvan çukur Extremitas: Taraf Facies: Yüz Fissura: Yarık, çatlak Foramen: Delik Fossa: Çukur Fossula: Çukurcuk Fovea: Çukur Fundus: Dip  Impressio: İz, çöküntü Incisura: Çentik Lamina: Yaprak levha Linea: Çizgi, hat Margo: Kenar, kıyı Meatus: Yol, geçit Os (ossis): Kemik Paries: Duvar Pars: Bölüm, parça Pelvis: Leğen Porus: Geçit, delik, açıklık  Processus: Çıkıntı Recessus: Çukur, girinti Septum: Bölme Sinus: Boşluk Spina: Diken şeklinde çıkıntı Sulcus: Oluk Trigonum: Üçgen Trochlea: Makara Tuba: Boru Tuberculum: Tümsekçik İskeletteki Kemiklerin Dağılımı İnsan vücudunda bulunan 206 kemiğin dağılımı şu şekildedir:  Skeleton axiale Columna vertebralis 26 Cranium 22 Os hyoideum 1 Ossicula auditoria 6 Costae ve sternum 25 Skeleton appendiculare Ossa membri superioris 64 Ossa membri inferioris 62 Toplam 206