Podcast
Questions and Answers
Тамғалы шатқалында қанша петроглиф бар?
Тамғалы шатқалында қанша петроглиф бар?
Тамғалы петроглифтері қай кезеңдерге жатады?
Тамғалы петроглифтері қай кезеңдерге жатады?
Тамғалы петроглифтері қай жерге орналасқан?
Тамғалы петроглифтері қай жерге орналасқан?
Тамғалының петроглифтерінде қандай ерекше көріністер бейнеленген?
Тамғалының петроглифтерінде қандай ерекше көріністер бейнеленген?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифтері қай жылы Юнеско Әлемдік мұралар тізіміне енген?
Тамғалы петроглифтері қай жылы Юнеско Әлемдік мұралар тізіміне енген?
Signup and view all the answers
Петроглифтерді қалай сипаттауға болады?
Петроглифтерді қалай сипаттауға болады?
Signup and view all the answers
Тамғалы шатқалында қандай молалар орналасқан?
Тамғалы шатқалында қандай молалар орналасқан?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифтері кайда урнашкан?
Тамғалы петроглифтері кайда урнашкан?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифтері қандай ауқымдылыққа ие?
Тамғалы петроглифтері қандай ауқымдылыққа ие?
Signup and view all the answers
Тамғалының петроглифтері үшін мультимедийлік энциклопедияның жауапты ұйымы кім?
Тамғалының петроглифтері үшін мультимедийлік энциклопедияның жауапты ұйымы кім?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифләре кайсы елда ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандары тізіміне кертелгән?
Тамғалы петроглифләре кайсы елда ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандары тізіміне кертелгән?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифләрен кемнең җитәкчелегендә ачканнар?
Тамғалы петроглифләрен кемнең җитәкчелегендә ачканнар?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифтерінде қандай нысандар бейнеленген?
Тамғалы петроглифтерінде қандай нысандар бейнеленген?
Signup and view all the answers
Петроглифләрнең яңа дәверләре кайсы тарихи чорларга карый?
Петроглифләрнең яңа дәверләре кайсы тарихи чорларга карый?
Signup and view all the answers
Тамғалыда табылган петроглифләрнең саны күпме?
Тамғалыда табылган петроглифләрнең саны күпме?
Signup and view all the answers
Тамғалыда петроглифлар кайсы техникада ясала?
Тамғалыда петроглифлар кайсы техникада ясала?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифләренең эстетик һәм мәдәни кыйммәте кайсы дәверләргә карый?
Тамғалы петроглифләренең эстетик һәм мәдәни кыйммәте кайсы дәверләргә карый?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифләре кайсы археологик комплексның бер өлеше булып тора?
Тамғалы петроглифләре кайсы археологик комплексның бер өлеше булып тора?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифләрендә кешенең нинди кәрзиннәр турында белергә мөмкин?
Тамғалы петроглифләрендә кешенең нинди кәрзиннәр турында белергә мөмкин?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифләренең кайсы материаллардан ясалган булулары күзәтелгән?
Тамғалы петроглифләренең кайсы материаллардан ясалган булулары күзәтелгән?
Signup and view all the answers
Тамғалы шатқалында нинди тарихи жәдігерлер табылған?
Тамғалы шатқалында нинди тарихи жәдігерлер табылған?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифтары кайда орналаскан?
Тамғалы петроглифтары кайда орналаскан?
Signup and view all the answers
Анна Георгиевна Максимова кай жылы Тамғалы шатқалында петроглифтерді зерттей бастады?
Анна Георгиевна Максимова кай жылы Тамғалы шатқалында петроглифтерді зерттей бастады?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифтары кай дәуірге тиесілі?
Тамғалы петроглифтары кай дәуірге тиесілі?
Signup and view all the answers
Тамғалы шатқалындағы петроглифтердің суретке түсірілуі нендей ғалымдармен байланысты?
Тамғалы шатқалындағы петроглифтердің суретке түсірілуі нендей ғалымдармен байланысты?
Signup and view all the answers
1980 жылдардың аяғында Тамғалы петроглифтері неге танымал болды?
1980 жылдардың аяғында Тамғалы петроглифтері неге танымал болды?
Signup and view all the answers
Тамғалы шатқалындағы петроглифтерді сақтау мақсатында қандай жоба қабылданды?
Тамғалы шатқалындағы петроглифтерді сақтау мақсатында қандай жоба қабылданды?
Signup and view all the answers
Тамғалы шатқалында қандай өсімдіктер мен жануарлар кездеседі?
Тамғалы шатқалында қандай өсімдіктер мен жануарлар кездеседі?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифтері қандай шығармашылық көрмеге ұқсайды?
Тамғалы петроглифтері қандай шығармашылық көрмеге ұқсайды?
Signup and view all the answers
Тамғалы шатқалындағы алғашқы петроглифтер қай жылы шықты?
Тамғалы шатқалындағы алғашқы петроглифтер қай жылы шықты?
Signup and view all the answers
Тамғалы шатқалында қандай петроглифтер бейнеленген?
Тамғалы шатқалында қандай петроглифтер бейнеленген?
Signup and view all the answers
Күнбасты құдайдың бейнесі кімдердің зерттеулерінде қарастырылған?
Күнбасты құдайдың бейнесі кімдердің зерттеулерінде қарастырылған?
Signup and view all the answers
Тамғалы шатқалының табиғи ерекшелігі неде?
Тамғалы шатқалының табиғи ерекшелігі неде?
Signup and view all the answers
1994 жылы петроглифтерді зерттеу қандай себептен тоқтатылды?
1994 жылы петроглифтерді зерттеу қандай себептен тоқтатылды?
Signup and view all the answers
Тамғалы кешенін сақтау бойынша бағдарлама қай жылы басталды?
Тамғалы кешенін сақтау бойынша бағдарлама қай жылы басталды?
Signup and view all the answers
Тамғалы кешені Юнесконың Әлемдік Мұралар Тізіміне қай жылы енгізілген?
Тамғалы кешені Юнесконың Әлемдік Мұралар Тізіміне қай жылы енгізілген?
Signup and view all the answers
Салттық рәсімдер қай жерлерде жүргізілді?
Салттық рәсімдер қай жерлерде жүргізілді?
Signup and view all the answers
Тамғалы шатқалында қандай салттық көріністер бейнеленген?
Тамғалы шатқалында қандай салттық көріністер бейнеленген?
Signup and view all the answers
Тамғалы петроглифтері несімен ерекше?
Тамғалы петроглифтері несімен ерекше?
Signup and view all the answers
Тамғалы кешені туралы ғылыми-зерттеу жұмыстары қашан жаңғырады?
Тамғалы кешені туралы ғылыми-зерттеу жұмыстары қашан жаңғырады?
Signup and view all the answers
Study Notes
Тамгалы Петроглифлары
- Тамгалы петроглифлары – Җидесудагы иң борынгы истәлекләрнең берсе.
- 2004 елдан бирле бу объект ЮНЕСКОның Бөтендөнья мирасы объектлары исемлегенә кертелгән.
- Бүгенге көндә 3800 гектар мәйданны биләгән бу табигать тыюлыгы безнең эрага кадәр XIV-XIII гасырдан XIX-XX гасырга кадәрге яшәү урыннары, каберләр, таштан эшләнгән торак пунктлар, таш рәсемнәр галереялары (аларда 5000дән артык рәсем бар) һәм дини корылмалар (корбан чалына торган урыннар) формасында 100гә якын истәлекне үз эченә ала.
- Тамгалы каньондагы петроглифларның иң борынгы һәм иң гаҗәеп комплексы бронза гасырының петроглифлары булып санала, алар эстетик һәм мәдәни кыйммәтләргә ия.
- Тамгалы каньондагы петроглифлар галереясы безнең ата-бабаларыбыз тарафыннан бронза, соң бронза, күчү чоры (борынгы скифлар), борынгы тимер чоры (скифлар һәм үзбәкләр), урта гасыр (борынгы төрекләр) һәм яңа заман (җоңгарлар һәм казакълар) кебек төрле тарихи чорларда төзелгән.
- Тамгалы петроглифлары Алматы шәһәреннән төньяк-көнбатышта 170 километр ераклыкта, Алматы өлкәсенең Чу-Ил тауларының көньяк-көнчыгыш өлешендә урнашкан.
- Петроглифлар чоры безнең эрага кадәр XIV гасырдан безнең эраның VI-VIII гасырларына кадәрге вакытны үз эченә ала, ягъни бронза гасырыннан бөек даланы төрек халыклары яулап алганга кадәрге чоры.
- Тамгалы каньонда яшәгән борынгы кешеләр табигатьнең матур җирләрендә үзенчәлекле, кабатланмас ландшафтлар булдырганнар.
- 1998 елда Тамгалы комплексын саклау һәм комплекслы программасын эшләү башланган.
- 1999 елда ЮНЕСКОның Бөтендөнья Мирасы Комитеты Тамгалыны престижле истәлек буларак 2001-2002 елларда номинациягә кушарга кирәк дип таный.
### Тамгалы Петроглифлары - Тарих һәм Зертләнү
- Петроглифлар (грек теленнән "таш" һәм "кисү” сүзләреннән килеп чыккан) - таш рәсемнәр.
- Петроглифлар Казахстан территориясендә борынгы заманнарда барлыкка килгән бейнеле сәнгать төре.
- Казахстандагы таш рәсемнәр турында XI гасырдагы галим Әл-Бируни искә алган.
- ХIX гасырда Җидесу һәм Көньяк Казахстан зур таш рәсемнәр тупланган районнар булып саналган.
- Узган гасырның 40-50 елларында республиканың көнчыгышында Тарбагатай, Нарын, Кальба, Моңрак, Сауыр тауларында "рәсемнәр күргәзмәсе" сериясе ачылды.
- Көнчыгыш Казахстан таш рәсемнәр белән баеган иде.
- 1957 елда Тамгалы каньондагы беренче петроглифлар Казахстанның профессиональ археологы Анна Георгиевна Максимова җитәкчелегендәге гыйльми тикшеренүләр төркеменнән чыккан А.А. Попов тарафыннан рәсемгә төшерелгән.
- 1977-1978 елларда Тамгалы истәлеген тикшерү А.Г. Максимова җитәкчелегендә дәвам итә.
- 1980 еллар ахырында гыйльми мәкаләләр һәм таш рәсемнәр белән бәйле Тамгалы зур популярлыкка ия була, чит ил һәм туган ил белгечләренең игътибарын җәлеп итә.
- 1990-1994 елларда Тамгалы истәлеген тикшергән галимнәр петроглифларны саклау буенча үзләре алдына максатлар куйдылар.
- 1994 елда петроглифларны тикшерү акча җитмәү сәбәпле туктатыла.
- 1995-2001 елларда Тамгалы петроглифларының популярлыгыннан туристлар агымы арту сәбәпле истәлекне күзәтү кыенлаша.
- 2004 елда Тамгалы петроглифлары ЮНЕСКОның Бөтендөнья мирасы объектлары исемлегенә кертелгән.
### Тамгалы Петроглифлары - Рәсемнәр
- Тамгалы каньондагы таш рәсемнәрнең барысы да пикетаж техникасы белән ясалган, кайвакыт кына тимер корал яки таш ярдәмендә ташланган, буяу белән ясалганнары очрамый.
- Тавышларның таралган урыннарының кулайлылыгы шундый ки, берничә рәсемне карарга мөмкинлек бирә.
- Таш рәсемнәрнең төп темалар: кешеләр, хайваннар, ат чабучылар, авыга тору вакыты, кеше тормышындагы корбан чалу тәртибе, йола-йола биюләре.
- Борынгы осталар таш әйберләрен аларның тигезлегенә карап куллануда, Кояшка карата тозгырлыгын һәрвакыт исәпкә алып йөргәннәр.
- Кояш нурларының төшүе тәүлеккә карап күчеп, рәсемнәр төрле төстә күренгәннәр.
- Таш рәсемнәрнең рәсемнәре арасында борынгы авыруларны сурәтләгән түгәрәк, тамга, дога язулар, йола биюләре күренеше, гаҗәеп дөяләр сурәте, дуңгызлар булган.
- Казахстан тарихында эз калдырган бик күп халыклар өчен Тамгалы каньон изге җир булып саналган, йола тәртипләре үткәрелгән, Аллаһыга табыну, ата-баба рухына хөрмәт күрсәтелгән.
- Аспан астында берләшкән сарай булган.
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.
