Untitled Quiz

Тамгалы Петроглифлары

• Тамгалы петроглифлары – Җидесудагы иң борынгы истәлекләрнең берсе.
• 2004 елдан бирле бу объект ЮНЕСКОның Бөтендөнья мирасы объектлары исемлегенә кертелгән.
•  Бүгенге көндә 3800 гектар мәйданны биләгән бу табигать тыюлыгы безнең эрага кадәр XIV-XIII гасырдан XIX-XX гасырга кадәрге яшәү урыннары, каберләр, таштан эшләнгән торак пунктлар, таш рәсемнәр галереялары (аларда 5000дән артык рәсем бар) һәм дини корылмалар (корбан чалына торган урыннар) формасында 100гә якын истәлекне үз эченә ала.
• Тамгалы каньондагы петроглифларның иң борынгы һәм иң гаҗәеп комплексы бронза гасырының петроглифлары булып санала, алар эстетик һәм мәдәни кыйммәтләргә ия. 
• Тамгалы каньондагы петроглифлар галереясы безнең ата-бабаларыбыз тарафыннан бронза, соң бронза, күчү чоры (борынгы скифлар), борынгы тимер чоры (скифлар һәм үзбәкләр), урта гасыр (борынгы төрекләр) һәм яңа заман (җоңгарлар һәм казакълар) кебек төрле тарихи чорларда төзелгән.
•  Тамгалы петроглифлары Алматы шәһәреннән төньяк-көнбатышта 170 километр ераклыкта, Алматы өлкәсенең Чу-Ил тауларының көньяк-көнчыгыш өлешендә урнашкан. 
• Петроглифлар чоры безнең эрага кадәр XIV гасырдан безнең эраның VI-VIII гасырларына кадәрге вакытны үз эченә ала, ягъни бронза гасырыннан бөек даланы төрек халыклары яулап алганга кадәрге чоры. 
• Тамгалы каньонда яшәгән борынгы кешеләр табигатьнең матур җирләрендә үзенчәлекле, кабатланмас ландшафтлар булдырганнар. 
•  1998 елда Тамгалы комплексын саклау һәм комплекслы программасын эшләү башланган. 
• 1999 елда ЮНЕСКОның Бөтендөнья Мирасы Комитеты Тамгалыны престижле истәлек буларак 2001-2002 елларда номинациягә кушарга кирәк дип таный. 

### Тамгалы Петроглифлары - Тарих һәм Зертләнү

• Петроглифлар (грек теленнән "таш" һәм "кисү” сүзләреннән килеп чыккан) - таш рәсемнәр. 
• Петроглифлар Казахстан территориясендә борынгы заманнарда барлыкка килгән бейнеле сәнгать төре. 
• Казахстандагы таш рәсемнәр турында XI гасырдагы галим Әл-Бируни искә алган. 
• ХIX гасырда Җидесу һәм Көньяк Казахстан зур таш рәсемнәр тупланган районнар булып саналган.
•  Узган гасырның 40-50 елларында республиканың көнчыгышында Тарбагатай, Нарын, Кальба, Моңрак, Сауыр тауларында "рәсемнәр күргәзмәсе" сериясе ачылды. 
• Көнчыгыш Казахстан таш рәсемнәр белән баеган иде. 
• 1957 елда Тамгалы каньондагы беренче петроглифлар Казахстанның профессиональ археологы Анна Георгиевна Максимова җитәкчелегендәге гыйльми тикшеренүләр төркеменнән чыккан А.А. Попов тарафыннан рәсемгә төшерелгән.
•  1977-1978 елларда Тамгалы истәлеген тикшерү А.Г. Максимова җитәкчелегендә дәвам итә.
• 1980 еллар ахырында гыйльми мәкаләләр һәм таш рәсемнәр белән бәйле Тамгалы зур популярлыкка ия була, чит ил һәм туган ил белгечләренең игътибарын җәлеп итә.
• 1990-1994 елларда Тамгалы истәлеген тикшергән галимнәр петроглифларны саклау буенча үзләре алдына максатлар куйдылар. 
• 1994 елда петроглифларны тикшерү акча җитмәү сәбәпле туктатыла.
• 1995-2001 елларда Тамгалы петроглифларының популярлыгыннан туристлар агымы арту сәбәпле истәлекне күзәтү кыенлаша. 
•  2004 елда Тамгалы петроглифлары ЮНЕСКОның Бөтендөнья мирасы объектлары исемлегенә кертелгән.

### Тамгалы Петроглифлары - Рәсемнәр

• Тамгалы каньондагы таш рәсемнәрнең барысы да пикетаж техникасы белән ясалган, кайвакыт кына тимер корал яки таш ярдәмендә ташланган, буяу белән ясалганнары очрамый.
•  Тавышларның таралган урыннарының кулайлылыгы шундый ки, берничә рәсемне карарга мөмкинлек бирә. 
•  Таш рәсемнәрнең төп темалар: кешеләр, хайваннар, ат чабучылар, авыга тору вакыты, кеше тормышындагы корбан чалу тәртибе, йола-йола биюләре. 
• Борынгы осталар таш әйберләрен аларның тигезлегенә карап куллануда, Кояшка карата тозгырлыгын һәрвакыт исәпкә алып йөргәннәр. 
• Кояш нурларының төшүе тәүлеккә карап күчеп, рәсемнәр төрле төстә күренгәннәр. 
• Таш рәсемнәрнең рәсемнәре арасында борынгы авыруларны сурәтләгән түгәрәк, тамга, дога язулар, йола биюләре күренеше, гаҗәеп дөяләр сурәте, дуңгызлар булган. 
•  Казахстан тарихында эз калдырган бик күп халыклар өчен Тамгалы каньон изге җир булып саналган, йола тәртипләре үткәрелгән, Аллаһыга табыну, ата-баба рухына хөрмәт күрсәтелгән. 
•  Аспан астында берләшкән сарай булган.