Зат есім (Noun) - 5-сынып

Зат есім (Noun)

• Зат есім сөйлемде затты, құбылысты, жалпы түсініктерді, тіпті адамды білдіреді.
• Зат есім әр түрлі сұрақтарға жауап бере алады:
  • Кім?
  • Не?
  • Қайсысы?
  • Қанша?
• Зат есімдердің түрлері:
  • Адамдарды білдіретін зат есімдер (мысалы, мұғалім, оқушы, аға, әже)
  • Жансыз заттарды білдіретін зат есімдер (мысалы, үй, мектеп, компьютер)
  • Құбылыстарды білдіретін зат есімдер (мысалы, жаз, қыс, ауа райы, ыстық)
  • Абстрактілі заттарды білдіретін зат есімдер (мысалы, білім, сүйіспеншілік, ұмтылыс, үміт)
• Зат есімдердің жалпы ережелері:
  • Зат есімдер жалпы атаулар немесе жеке атаулар болуы мүмкін.
  • Жалпы атаулар бірнеше затты білдіреді. (мысалы, үй, қала)
  • Жеке атаулар нақты бір затты білдіреді (мысалы, Астана, Қазақстан).
• Зат есімдерді мүшелеу:
  • Зат есімдер жалпы ережеге сәйкес жалпы атау деп білдіріледі немесе жеке атау деп білдіріледі. Оны ажырата білу маңызды.
• Зат есімдердің жалғаулары:
  • Зат есімдер соңына қосылатын қосымшалар жалғаулар деп аталады.
  • Жалғаулардың көмегімен зат есімдердің формалары (және мағыналары) өзгереді. Мысалы:
    • "-лер" жалғауы көпше форманы білдіреді (мысалы, оқушылар).
    • "-ның" жалғауы илік жалғауы болып табылады (мысалы, оқушының кітабы).
• Зат есімнің жалғауларының пайдасы:
  • Зат есімнің функциясын (көпше, жалпы атау, жеке атау) білу.
  • Сөйлемде зат есімнің орнын анықтау.

Зат есімдердің тәсілдері

• Зат есімдер сөйлемде әр түрлі рөл атқара алады, олардың атқаратын қызметіне байланысты.
• Зат есімдер номинативтік, объектілі, қосымшалық рөлді атқарады. Осыларды білу маңызды, себебі олар сөйлемнің әр түрлі бөлігін көрсетеді.
• әрбір зат есімді мүшелеу кезінде оның атқаратын рөлі қарастырылуы керек, себебі бұл сөйлемдегі мағынасын анықтауға көмек береді.
• Зат есімдердің тәсілдері жайлы егжей-тегжейлі түсінік алу үшін оларды сөйлемде қолдану мысалдары зор маңызға ие.
  • Оқушылар кітап оқыды. ('оқушылар' – субъект)
  • Мұғалім оқушыларға түсіндірді. ('оқушыларға' – қосымша)
  • Мен дәптер алдым. ('дәптер' – объект)
  • Астана - Қазақстанның астанасы. ('Астана' – субъект/номинатив)

Зат есімдердің тұқымдары

• Зат есімдердің бірнеше түрін егжей-тегжейлі қарастыру маңызды. Бұл топтар арасындағы айырмашылықтарды білу зат есімдерді тиісті түріне жіктеу және олардың мағыналарын түсінуге мүмкіндік береді.
• Жалпы атау, Жеке атау, мөлшерлік зат есімдер, абстрактілі зат есімдер, материалдық зат есімдер және т.б. Осы түрлердің әрқайсысының ерекшеліктері бар. Олардың мағыналық ерекшеліктерін түсіну оларды тиімді пайдалануға көмектеседі.
• Бұл топтарды саралай отырып, оқушы мысалдарды, сөйлемдерді салыстыра отырып, өзін дамытуға мүмкіндік алады.