Yapı Bilgisi Temel Kavramlar Quiz

Yapının Tanımı

• Yapı, canlıların ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli malzeme ve tekniklerle inşa edilen tesislerdir.

Yapının Özellikleri

• Amaca Uygunluk: İstenilen işlevi görmelidir.
• Gereç ve Yapım Tekniğine Uygunluk: Malzemeler uygun seçilmeli ve kullanılmalıdır.
• Dayanım: Ağırlık, hareketli yükler, hava koşulları, deprem ve yangın gibi etkilere karşı dayanıklı olmalıdır.
• Ekonomiklik: Yapı malzemesi ve teknikleri maliyet açısından verimli olmalıdır.

Yapıların Sınıflandırılması

• Yapılar, çeşitli kriterlere göre sınıflandırılır.

Gereçlerine Göre

• Kerpiç, ahşap, hımış, yarım kârgir, kârgir (taş veya tuğla), betonarme, çelik yapılar.

Bulundukları Yere Göre

• Altyapılar: Yol, su, kanalizasyon, köprü gibi zemin altında kalan yapılar.
• Üstyapılar: Zemin üzerinde kalan tüm yapı kesimleri.

Sürekliliğine Göre

• Geçici yapılar: Kısa süreli kullanımlar için (şantiye barakaları, depolar).
• Sürekli yapılar: Kalıcı ve uzun süreli hizmet veren yapılar.

Hizmet Amaçlarına Göre

• Konutlar, konaklama, kültür, sağlık, dini, sosyal, ticaret, endüstri, anıtlar, ulaşım, spor, su yapıları.

Mülkiyetlerine Göre

• Resmî, vakıf, özel yapılar.

Taşıyıcı Elemanları Yönünden

• Yığma (masif) yapılar: Ahşap yığma, kârgir yığma.
• Karkas (iskelet) yapılar: Ahşap karkas, betonarme karkas, çelik karkas.
• Prefabrik yapılar.

İnşaat Aşamalarına Göre

• Kaba inşaat: Temel, duvar, merdiven gibi taşıyıcı sistemler.
• İnce inşaat: Kaplama, boya, yalıtım, tesisat gibi işler.

Yapının Elemanlarına Göre

• Taşıyıcı elemanlar (kaba yapı): Temeller, duvarlar, kolonlar, kirişler, döşemeler, merdivenler, çatılar.
• Tamamlayıcı elemanlar (ince yapı): Kapı ve pencere doğramaları, kaplamalar, korkuluklar, yalıtımlar, boyalar.
• Tesisatlar: Su, elektrik, ısıtma, havalandırma, klima, asansör, kanalizasyon.

Temel Zemini

• Yapı yükünü taşıyan zemine temel zemini denir ve iyi etüt edilmelidir.

Zemin Türleri

• Sağlam yapı zemini: Yüksek taşıma gücüne sahip zeminler (püskürük, tortul, metamorfik zeminler, çakıllı zeminler, kil, killi topraklar). Taşıma güçleri 5–30 kg/cm² arasında olabilir.
• Orta yapı zemini: Sıkışabilen zemin tabakaları.
• Çürük yapı zemini: Yük altında kayabilen, yüksek su içerikli veya kolay sıkışan zeminlerdir (ince kum, ıslak kil, killi toprak, bataklık, dolgu zeminler).

Zeminin Tanınması

• Zemin hakkında bilgi edinmek önemlidir.
• İncelenmesi gereken konular: Tabaka kalınlığı, zemin cinsi, taşıma gücü, yeraltı su seviyesi, kayma mukavemeti, donma derinliği, kimyasal madde durumu.

Başlıca Zemin Etütleri

• Soruşturma yapmak, muayene çukuru açmak, sondalama yapmak, sondaj yapmak, sondaj kazığı kullanmak.

Zeminin Taşıma Gücünün Belirlenmesi

• Zeminin danelerinin yapısı bozulmadan yük taşıma yeteneğidir.
• Zemin yükleme deneyi: Zeminin taşıyabileceği yükü belirlemek için yapılan araştırmalar.
• Oturma miktarı 10–20 mm’yi geçerse, yapıda çatlamalar, çarpılmalar, kopmalar ve sonunda çökmeler görülür.

Deney Türleri

• Statik yükleme deneyleri (Tabla deneyi), dinamik yükleme deneyleri.

Tabla Deneyi

• Zeminin taşıma gücünü belirlemede sıkça kullanılan statik yükleme deneyidir.
• Basınçlı hava veya suyla, Lorenz sistemiyle veya kökler yöntemiyle yapılan statik yükleme deneyleri de vardır.

Yapı Planının Zemine Uygulanması (Aplikasyonu)

• Yapının projeye uygun konum, ölçü ve kotlarda araziye aktarılmasıdır.
• Zemin temizliği ve strip kazısı: Bitkisel toprak tabakasının sıyrılması (20–30 cm).
• Vaziyet planına göre yerleşim: Yapı hattı ve köşelerin belirlenmesi.
• Diğer köşelerin belirlenmesi: Optik aletlerle dikler çıkılarak diğer köşelerin bulunması.
• Kullanılan aletler: Takeometre/Teodolit, nivo, jalon, mira, şakul, gönye, hortum terazisi, keser, marangoz metre vb.

İp İskelesi Kullanımı

• Temel kazıları sırasında aplikasyon kazıklarının konumunu korumak için kullanılır.
• Temel köşe noktaları referansları kaybedilmez.

Kazı İşleri (Hafriyat)

• Temel zemini üzerindeki fazla toprağın alınmasıdır.
• Terasman: Eğimli arazilerde kademeli tesviye kazıları.
• Dolgu (İmla): Kazı kotunun altında kalan yerlerin doldurulması.
• Klas Tespiti: Zeminin cinsi ve sınıflandırılmasının belirlenmesi.

Zemin Türleri (Kazı Açısından)

• Toprak zeminler: Yumuşak topraklar, sert topraklar.
• Küskülük zeminler: Yumuşak küskülük, sert küskülük.
• Kaya zeminler: Yumuşak kaya, sert kaya, çok sert kaya.
• Batak ve balçık zeminler: Su muhtevası yüksek, yapışkan zeminler.

Elle Yapılan Serbest, Derin ve Özel Kazılar

• Serbest kazılar: Taban kotu ile doğal zemin kesişiminin en alçak noktasının üstünde kalan kazılar.
• Derin kazılar: Taban genişliği 1 m'den fazla veya az olan, aşağıdan yukarıya yapılan kazılar.
• Özel kazılar: Tünel, galeri, su altında hava basınçlı keson, 8 m’den daha derin kuyu kazıları.

Tahkimat İşleri

• Temel çukuru yan duvarlarının kaymasını engellemek için yapılan destekleme işidir.

İksa

• Yeraltı suyu olmayan, kuru veya gevşek zeminlerde yan kaymaları önlemek için ahşap kerestelerle yapılan destekleme.

Palplanşlar

• Akışkan zeminlerde ve yüksek yeraltı suyu seviyesinde kullanılan perde şeklinde destek sistemleri: Ahşap, çelik, betonarme palplanşlar.

Batardolar

• Irmak, göl, deniz kenarlarında su altında kazı yapabilmek için uygulanan çevreleme işidir.
• Ahşap, toprak, çelik, beton/betonarme batardolar.

Temeller

• Yapı yükünü zemine aktaran taşıyıcı elemanlardır.

İyi Bir Temel Dizaynında Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Temel tabanı sağlam zemine oturtulmalı, don seviyesi altında kalmalı, oturma 1–3 cm’yi aşmamalı, yatay/eğik yük gelmesi önlenmeli, zemindeki homojen olmayan tabakalaşmalara dikkat edilmeli, farklı oturmalar için dilatasyon derzleri bırakılabilir.

Başlıca Temel Türleri

• Yüzeysel Temeller: Zemine yakın, ancak don seviyesinin altında yapılan temel türleridir (tekil, sürekli, radye-jeneral).
• Derin Temeller: Sağlam zemin derinlerde ise kullanılan temel türleridir (ayak, kazık, keson temeller).

Yüzeysel Temeller

• Tekil (Münferit) Temeller: Her kolon veya duvar altına tek tek yerleştirilir.
• Sürekli (Mütemadi) Temeller: Duvarlar veya kolonların altına şerit hâlinde kesintisiz uzanır.
• Radye-Jeneral (Radye) Temeller: Zemin emniyet gerilmesi düşükse veya kolonlar yakınsa, tüm zemini kaplayan kalın bir plak hâlinde yapılır (düz plak, kirişli plak, ters kirişli plak, mantar plak, ters kemer, rijit temel).

Derin Temeller

• Ayak Temeller: Kolon veya duvar birleşim yerlerinin altına konan betonarme ayaklar.
• Kazık Temeller: Yapı yükünü derindeki sağlam tabakaya aktaran kazıkların uç veya sürtünme dayanımıyla çalışır (basınç, çekme kazıkları; çakma, delme, kombine kazıklar).

Delme Kazıklar

• Kaplama borusu kullanılmayan, kaplama borusu zeminde kalan, kaplama borusu geri çıkartılan alt tiplere ayrılır (Franki, Simpleks, Pedestal, Kornart, Ekspres kazıkları vb.).
• Kesonlar: Çok derindeki sağlam zeminlere, geniş ve dayanıklı temel yapmak gerektiğinde kullanılır (açık, pnömatik, yüzen kesonlar).

Kârgir Duvarlar

• Doğal veya yapay taş blokların harçla veya harçsız örülmesiyle oluşturulan duvarlardır.

Kârgir Duvar Gereçleri

• Doğal taşlar, yapay taşlar (fabrika tuğlaları, gazbeton bloklar, kireç-kumtaşı blokları, beton briket vb.), harçlar (çimento, kireç, kum, su karışımı).

Kârgir Duvarların Uygulama Türleri

• Yığma kârgir duvarlar: Taşıyıcı, taşıyıcı olmayan, destek duvarları.
• Yarım kârgir duvarlar: Bir kısmı kârgir, diğer kısmı ahşap veya çelik iskelet.

Kârgir Duvar Türleri (Malzemesine Göre)

• Kerpiç, taş, tuğla, hafif blok (gazbeton), panel, beton ve betonarme, karma (kompoze) duvarlar.

Taş Duvarlar

• Taşların Özellikleri: Homojen, damarsız, çatlaksız, ufalanmamalı, harca iyi yapışmalı.
• Yapım Kuralları: Taşlar temizlenip yatay tabakalar hâlinde konmalı, derzler şaşırtmalı, her 1.50 m’de bir hatıl konmalı, köşe ve pencere kenarlarında daha iri ve düzgün taşlar kullanılmalı.
• Taş Duvar Türleri: Moloz, kaba yonu, ince yonu, kesme taş duvarlar.

Tuğla Duvarlar

• Killi toprak ve balçığın pişirilmesiyle elde edilen tuğlalar ile örülür (harman tuğlası, fabrika tuğlası).
• Başlıca Tuğla Duvar Dizileri: Düz dizi, kilit dizi, düz kılıç dizi, kilit kılıç dizi, dik kılıç dizi, yatay zikzak dizi, kılıç zikzak dizi vb.
• Başlıca Tuğla Duvar Örgüleri: Düz örgü, kilit örgü, blok (şaşırtma) örgü, düz kılıç örgü, katona örgü, boşluklu duvar örgüsü vb.

Panel Duvarlar

• Hafif agregalı betondan yapılmış, donatısız hazır paneller. Bölme duvarı olarak kullanılır.

Beton ve Betonarme Duvarlar

• Genellikle yığma yapılarda bodrum kat veya temel duvarlarında uygulanır; kalınlığı min. 20 cm olmalıdır.
• Blok veya dökme beton olarak yapılabilir.
• Betonarme Duvarlar (Perde Duvarlar): Donatı yerleştirilerek kalıba beton dökülmesiyle oluşturulur.

Karma (Kompoze) Duvarlar

• İki farklı duvar malzemesinin (örneğin taş + tuğla, briket + tuğla vb.) aynı duvarda birleşik kullanımıdır.

Bacalar

• Binalarda duman ve hava tahliyesi, çöp atımı, tesisat vb. hizmetleri yerine getiren dikey kanallardır.

Baca Gruplamaları

• Ateş bacaları, havalandırma bacaları ve ışıklıklar (Şönt Bacalar), çöp bacaları, tesisat bacaları.

Dilatasyon Derzleri

• Yapının oturma, genleşme, titreşim veya farklı hareketlerini birbirinden bağımsız kılarak yapıda hasar oluşmasını engellemek için yapılan ayrım boşluklarıdır.
• İstenmeyen hareketlere yol açan etkenler: Zeminin homojen olmaması, Y.A.S.S. değişkenliği, yük dağılımının değişken olması, elemanların farklı genleşme özellikleri.

Dilatasyon Derzi Gruplamaları

• Oturma ve genleşme derzleri, titreşim derzleri, hareket derzleri.

Oturma ve Genleşme Derzleri

• Temelde, duvarda, döşemede, çatı ve terasta. Farklı oturma ve eleman genleşmelerini engellemek için bırakılır.

Titreşim Derzleri

• Fabrika, atölye, sanayi yapılarında, makine titreşimlerinin binaya zarar vermesini veya gürültüyü azaltmayı amaçlar.

Hareket Derzleri

• Uzun köprülerde genleşme/ kısalma etkisiyle çatlama ve zorlanmayı önlemek için yapılır.

Yalıtım (Tecrit - İzolasyon) İşleri

• Yapıların farklı malzemeler ile kaplanarak dış etkenlerden korunmasıdır.
• Su ve neme karşı, ısı yalıtımı, ses yalıtımı için yapılır.

Su ve Neme Karşı Yalıtım

• Dışarıdan gelen sular, inşaat sırasındaki su, kullanım aşamasında sızan su yapıya zarar verebilir.

Su ve Neme Karşı Alınacak Önlemler

• Geniş saçaklı çatı, su geçirmez dış cephe kaplaması, denizlik, damlalık, parapet, tretuar, drenaj.

Su ve Nem Yalıtımında Kullanılan Başlıca Gereçler

• Doğal asfalt, yapay asfalt, mastik asfalt, bitüm, katran, bitüm emülsiyonu, rüberoit, kaneviçe, jüt bezi, Sika, Antihidro.

Su ve Nem İçin Yapılan Yalıtım Şekilleri

• Drenaj, temelde yalıtım, ıslak hacimlerde yalıtım.

Merdivenler

• Yapıda katlar arasında yaya dolaşımını sağlayan basamaklı taşıyıcı sistemlerdir.

Merdiveni Oluşturan Temel Kavramları

• Rıht (a), basamak (b), sahanlık (S), merdiven yüksekliği (H), merdiven genişliği (B), merdiven kol boyu (L), çıkış hattı, korkuluk ve küpeşte.

Temel Merdiven Şekilleri

• Düz, dönüşlü (L veya U), döner merdivenler.

Yapıldıkları Gereçlere Göre Merdiven Türleri

• Taş, tuğla, beton, betonarme, çelik, ahşap merdivenler.

Merdiven Çeşitleri

• Taş Merdivenler: Taş yapılarda kullanılır.
• Tuğla Merdivenler: Genelde tuğla yapılarda kullanılır.
• Beton Merdivenler: Bahçe girişlerinde kullanılır.
• Betonarme Merdivenler: Genelde binaların içlerinde kullanılır.
• Çelik Merdivenler: Endüstriyel amaçlı yapılarda kullanılır.
• Ahşap Merdivenler: Genelde ahşap yapılarda kullanılır.

Çatılar

• Yapıları dış etkilerden koruyan üst örtü sistemidir.
• Kar yüklerini taşıyıp aktarmak, yağış sularını zemine ulaştırmak görevleridir.

Çatı Eğimine Göre Sınıflandırma

• Düz çatılar (0°–5°), orta eğimli çatılar (5°–40°), dik çatılar (≥ 40°).

Başlıca Çatı Şekilleri

• Sundurma, beşik, kırma, mansard, kule, fenerli, şet, kombine çatı.

Gerece Göre Çatı Türleri

• Ahşap, çelik, betonarme çatılar.

Ahşap Çatı Elemanları

• Bırakma kirişi, yastık kirişi, dikmeler, aşıklar, göğüslemeler, payandalar, yanlamalar, kuşaklar, rüzgâr kirişleri, mertekler, yardımcı parçalar, örtü altı kaplaması, çatı örtüsü.

Ahşap Çatı Türleri

• Oturtma ahşap çatılar: Elemanlar doğrudan duvar veya kiriş üzerine oturur (mesnet açıklığı < 4 m).
• Asma ahşap çatılar: Makas sistemi kullanılır (açıklık > 4 m).

Çelik ve Betonarme Çatılar

• Çelik Çatılar: Genelde fabrika, depo vb. yapılarda kullanılır.
• Betonarme Çatılar: Döşeme gibi kalıplanıp beton dökülerek oluşturulur. Düz veya eğimli yapılabilir.

Rampalar

• Belirli bir kottan başka bir kota çıkmak/ inmek amacıyla yapılan eğimli yollardır (eğim < 1/2.5 veya 24°).
• Az eğimli (yaklaşık 6°, eğimi 1/10'a kadar), orta eğimli (6°–10°, eğimi 1/10–1/6 arasında), çok eğimli (10°–24°, eğimi 1/6–1/2.5 arasında) rampalar.

Bu kısa sınav, yapıların temel özelliklerini, dayanımını, altyapı kavramını ve yapı sınıflandırmalarını kapsamaktadır. Yapı türleri ve özelliklerine odaklanır. Okul binaları ve şantiye barakaları gibi örnekler içerir.