Xã hội học - Câu hỏi và kiến thức cơ bản

Xã hội học là việc nghiên cứu có hệ thống về xã hội loài người. Nó tập trung tìm hiểu cách con người sống, tương tác và tạo nên các cấu trúc xã hội phức tạp.

Là các hệ thống phức hợp bao gồm nhiều thiết chế như trường học, chính phủ, hôn nhân,...

Nghiên cứu sự biến đổi, phát triển, tiến bộ của các thiết chế xã hội theo thời gian. Ví dụ: sự thay đổi trong giáo dục hay gia đình qua các thế hệ.

Nghiên cứu trạng thái tĩnh, tức là cấu trúc, tổ chức và chức năng của các thiết chế xã hội.

Đó là cách hành động, suy nghĩ, cảm nhận mang tính tập thể. Các hành vi thường gặp và được chia sẻ trong xã hội.

Nghiên cứu những khuôn mẫu chung của tập thể, không phải cá nhân cũng không phải cả xã hội loài người. Ví dụ, nghiên cứu về các giá trị văn hóa chung của một nhóm người.

Xã hội học phải bắt đầu bằng việc nghiên cứu hành động của con người.

Là hành động có mục đích rõ ràng và lựa chọn phương tiện hiệu quả để đạt được mục đích. Ví dụ: học tập để có công việc tốt.

Lựa chọn phương tiện dựa trên niềm tin vào các giá trị lớn hơn. Ví dụ: hi sinh bản thân để giúp đỡ người khác.

Hành động dựa trên thói quen, phong tục tập quán. Ví dụ: ăn cơm bằng đũa vì lớn lên đã quen.

Là sự gắn bó của một tập hợp các thực thể sống cùng loại và chia sẻ cùng một quan hệ sống (thực vật, động vật, con người).

Là khả năng giúp chúng ta hiểu sự khác biệt giữa các xã hội, có cái nhìn đa chiều về thế giới và tránh nhìn nhận đời sống của người khác dựa trên trải nghiệm của bản thân.

Giúp đánh giá lại những quan niệm không phản ánh đúng bản chất vấn đề, nhận ra cơ hội và thách thức trong cuộc sống, thúc đẩy tham gia đời sống xã hội tích cực và phát triển nghề nghiệp cá nhân.

Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phù hợp, giúp đánh giá hiệu quả của chính sách và nâng cao nhận thức của các nhóm xã hội để hành động đổi mới cuộc sống.

Dựa trên hiểu biết về các mối quan hệ xã hội để đưa ra dự báo về tương lai, ví dụ như dự báo kết quả bầu cử.

Là quan điểm đặc thù của Xã hội học để nhìn ra các mô thức chung của xã hội thông qua đời sống con người cụ thể.

Tìm ra khuôn mẫu chung thông qua hành vi của từng cá nhân cụ thể, từ đó khái quát hóa hành vi của nhóm.

Nhận ra rằng xã hội góp phần hình thành quyết định và đời sống cá nhân, thay vì chỉ là cá nhân quyết định.

Xác định rằng quyết định của cá nhân chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ bối cảnh xã hội, ví dụ như kỳ vọng của phụ nữ khi sinh con hay chi tiêu gia đình.

Cách mạng Công nghiệp (1760-1840) đã thay đổi trật tự kinh tế - chính trị, dẫn đến sự ra đời của giai cấp công nhân và các thành phố công nghiệp, gây ra vấn đề xã hội.

Cuộc cách mạng Pháp năm 1978 và phong trào Khai Sáng tạo ra những mô hình tư tưởng mới về con người, tự nhiên, xã hội.

Các phát kiến khoa học tạo ra nhiều quy luật vận hành của tự nhiên, thúc đẩy việc áp dụng các phương pháp khoa học tự nhiên để nghiên cứu xã hội.

Auguste Comte (1798-1857) mong muốn lý giải các nguyên lý vận hành xã hội bằng cách áp dụng phương pháp thực chứng của khoa học tự nhiên.

Hệ thống triết học thực chứng được phát triển từ năm 1830-1842, Xã hội học được đặt tên vào năm 1838.

Là toàn bộ những giá trị vật chất, tinh thần do con người sáng tạo ra thông qua hoạt động thực tiễn.

Văn hóa mang tính dân tộc, tính giai cấp hơn nhân loại.

Dùng để chỉ trình độ phát triển về giá trị vật chất (là chủ yếu) của một cộng đồng người trong một giai đoạn lịch sử nhất định đặc trưng cho một khu vực rộng lớn, một thời đại hoặc cả nhân loại.

Là bộ phận của văn hóa, là truyền thống văn hóa lâu đời thiên về những giá trị tinh thần thể hiện tính dân tộc, tính lịch sử rõ nét.

Là bộ phận của văn hóa, chỉ những công trình vật chất có giá trị nghệ thuật văn hóa, lịch sử, những nhân tài lịch sử trở thành di sản văn hóa của một dân tộc.

Giá trị là một thành tố của văn hóa. Các giá trị này mang ý nghĩa định hướng các chuẩn mực của xã hội.

Các giá trị đạo đức có khả năng tập hợp, cổ kết mọi người trong một cộng đồng.

Các giá trị đạo đức đều tồn tại thông qua các cá thể nhưng nó lại mang những đặc điểm xã hội, được con người tiếp cận một cách hiển nhiên không cần suy ngẫm. Do đó, nó có tính quyền lực với con người.

Cho phép họ phân biệt các giá trị tự nhiên với giá trị văn hóa.

Văn hoá là hơi thở cuộc sống, lối sống, quan niệm của con người về xã hội và các mối quan hệ xã hội.

Nhiều bộ phận có quan hệ mật thiết, khăng khít với nhau.

Được hình thành trong quá trình và được tích lũy qua nhiều thế hệ.

Được đúc kết thành những khuôn mẫu xã hội và cố định hoá dưới dạng ngôn ngữ, phong tục, tập quán, nghi lễ, pháp luật, dư luận.

Mỗi nền văn hóa cụ thể thường được hình thành dựa trên điều kiện tự nhiên (địa lý, khí hậu…) và điều kiện sinh hoạt vật chất của con người trong quá trình tương tác theo tiến trình lịch sử.

Văn hóa kết tinh hệ giá trị và chuẩn mực xã hội được thử thách và hình thành.

Là kết quả của quá trình đánh giá của chủ thể (con người) về những gì đúng, tốt, mong muốn hướng dẫn hành động.

Là những quy tắc, quy phạm mà con người buộc phải tuân theo, thường mang tính chất tình cảm và được chia sẻ trong một cộng đồng.

Là toàn bộ các tác phẩm tinh thần mang tính biểu tượng, phản ánh đời sống sinh hoạt của một nhóm người trong xã hội, được hình thành dựa trên những cơ sở như nghề nghiệp, trình độ học vấn, giai cấp, tôn giáo.

Là một loạt những dạng thức thành văn của văn hóa, dưới sự sáng tạo và có khả năng truyền đạt, được bảo lưu, phổ biến và tiêu thụ thông qua các thiết chế văn hóa như nhà văn hóa, rạp chiếu bóng, thư viện.

Là một trong những biểu hiện cơ bản nhất để phân biệt giữa người và các sinh vật khác, giúp con người chuyển giao và thu nhận giá trị, chuẩn mực, văn hóa, khuôn mẫu hành vi, là yếu tố chủ chốt trong chuyển giao văn hóa và biểu tượng của nền văn hóa.

Là một bộ phận quan trọng cấu thành nền văn hóa, mang tính chất lịch sử, có ảnh hưởng trở lại với văn hóa, tạo thành mối quan hệ hai chiều.

Là một hoạt động không thể thiếu trong đời sống, mang đậm bản sắc dân tộc, phản ánh mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo, giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần và xã hội.

Là phạm trù xã hội khái quát toàn bộ hoạt động sống của các dân tộc, giai cấp, nhóm xã hội trong một hình thái kinh tế xã hội nhất định, biểu hiện trên các lĩnh vực của đời sống, trong lao động, hưởng thụ, trong quan hệ giữa người với người.

Là văn hóa của các cộng đồng xã hội có những sắc thái riêng, nhưng về cơ bản vẫn không khác với nền văn hóa chung của xã hội, có thể chia theo vùng địa lý, đặc trưng xã hội, tôn giáo, nghề nghiệp.

Là tập hợp các giá trị - chuẩn mực của một nhóm người trong xã hội có sự đối lập, xung đột với các giá trị - chuẩn mực chung của toàn xã hội, là hành động có ý thức đi ngược lại những chuẩn mực, hệ giá trị chung.

Là hệ thống các giá trị, quan niệm, tập tục được hình thành trong nhóm, được hình thành từ khi các mối quan hệ trong nhóm được thiết lập và cùng với thời gian các quy chỉ được hình thành, các thông tin được trao đổi và các thành viên cùng trải qua các sự kiện.

Là hành vi mang tính chất bản năng sinh học, vượt qua sự kiểm soát của các cá nhân, đôi khi người ta làm nó mà không cần suy nghĩ.

Là kết quả của sự học hỏi và nó phụ thuộc vào các giá trị, chuẩn mực văn hóa, được gọi là xã hội hóa.

Là quá trình mà cá nhân học cách thức hoạt động tương ứng với vai trò của mình, kinh nghiệm xã hội cung cấp cho cá nhân những phẩm chất và năng lực mà chúng ta kết hợp với tình trạng con người hoàn toàn đối với xã hội nói chung.

Là diễn tiến ảnh hưởng tương hỗ giữa một người và một người khác, kết quả là chấp nhận những khuôn mẫu tác phong xã hội và thích nghi với những khuôn mẫu đó.

Là quá trình tương tác xã hội kéo dài suốt đời mà qua đó các cá nhân thu nhận các giá trị và chuẩn mực xã hội, kỹ năng sống cần thiết để hình thành nhân cách và để thích ứng với cuộc sống.

Là quá trình mà cá nhân tiếp nhận kinh nghiệm xã hội bằng cách thâm nhập vào môi trường xã hội, vào hệ thống các quan hệ xã hội.

Là quá trình mà cá nhân tái sản xuất một cách chủ động các mối quan hệ xã hội thông qua chính việc họ tham gia vào các hoạt động và thâm nhập vào mối quan hệ xã hội.

Xã hội hóa giúp xã hội tồn tại và truyền tải văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Xã hội hóa đảm bảo sự đồng thuận về cách ứng xử và lối suy nghĩ trong một xã hội.

Xã hội hóa là quá trình học hỏi và dạy dỗ, giúp cá nhân biết cách hành động đúng đắn theo chuẩn mực của một nhóm cộng đồng xã hội.

Trong tương tác xã hội, người khác dùng làm gương, giúp chúng ta nhìn thấy bản thân mình như chúng ta đặt mình vào vai trò của người khác theo cách tưởng tượng.

Phản ứng của những người xung quanh tác động lớn đến hành vi của các cá nhân khi chúng ta cố gắng đáp lại sự mong chờ của người khác.

Tương tác của con người thông qua biểu tượng và sự lý giải là trung tâm của những tác động hỗ tương trong xã hội và chính nó quy định kinh nghiệm xã hội đối với cá nhân.

Sự phát triển của cái tôi trải qua các giai đoạn, bắt đầu từ khi mới sinh và tiếp tục diễn ra trong suốt đời người.

Vai trò quan trọng của trường học trong việc truyền đạt kiến thức, kỹ năng xã hội và chuẩn mực đạo đức cho học sinh.

Sự hình thành cái tôi tiến triển theo sự phát triển của khả năng ngôn ngữ và khả năng đảm nhận những vai trò khác nhau trong tác động hỗ tương.

Trong quá trình giao tiếp, càng có nhiều tác động hỗ tương con người càng có hiểu biết rõ ràng hơn về các vai trò của những người khác và khả năng đảm nhận vai trò cũng lớn hơn.

Nhóm bạn bè cùng trang lứa đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ phát triển sự độc lập, tự tin, hình thành các mối quan hệ xã hội riêng và phát triển ý thức về bản thân.

Cái tôi được phát triển thông qua tác động HỖ TƯƠNG, đòi hỏi khả năng ĐẢM NHẬN VAI TRÒ, sự phát triển cái tôi mang tính chất tự ý thức và đòi hỏi có tư duy.

Sự ảnh hưởng mạnh mẽ của nhóm bạn đồng trang lứa lên các nguyện vọng ngắn hạn của trẻ, ví dụ như phong cách thời trang, âm nhạc,...

Vai trò của gia đình vẫn rất quan trọng trong việc định hướng ước mơ và nguyện vọng lâu dài của trẻ, ví dụ như nghề nghiệp, cuộc sống tương lai.

Gia đình là môi trường xã hội hóa đầu tiên, nơi trẻ em được dạy dỗ để trở thành một con người xã hội.

Ảnh hưởng của gia đình có thể được thực hiện một cách KHÔNG CHÍNH THỨC và KHÔNG CÓ CHỦ ĐÍCH.

Phương tiện truyền thông như truyền hình, báo chí, mạng xã hội,... có tác động lớn đến niềm tin, thái độ và hành vi của con người.

Chúng ta cũng học nhiều và quan sát nhiều, kinh nghiệm nhiều về những cái mà người trong gia đình chỉ bảo cho một cách CÓ CHỦ ĐÍCH.

Sự truyền đạt và tiếp nhận thông tin một chiều từ phương tiện truyền thông có thể dẫn đến định hướng thái độ và niềm tin theo hướng nhất định.

Khái niệm mô tả quá trình xã hội hóa lại, với sự tập trung cao độ vào việc thay đổi một cá nhân, thường xảy ra trong môi trường kiểm soát như trại cải tạo, nhà tù, bệnh viện tâm thần,...

Môi trường kiểm soát chặt chẽ trong các định chế toàn diện, nơi cá nhân bị cách ly với xã hội bên ngoài và sống theo quy định nghiêm ngặt.

Sự mất đi cá tính và sự độc lập của các thành viên trong các định chế toàn diện do phải tuân theo quy định và sống trong môi trường đồng nhất.

Sự tập trung cao độ vào việc thay đổi suy nghĩ, hành vi và thái độ của cá nhân trong một thời gian ngắn.

Vai trò của các yếu tố bên ngoài như trường học, nhà tù, bệnh viện tâm thần,... trong việc định hình suy nghĩ, hành vi và giá trị của cá nhân.

Sự thiếu vắng sự tương tác trực tiếp giữa người xem và chương trình truyền hình có thể dẫn đến việc tiếp nhận thông tin một chiều và hạn chế khả năng phản biện.

Sự ảnh hưởng của nhóm bạn đồng trang lứa đến các nguyện vọng và hành vi ngắn hạn của trẻ.

Vai trò của gia đình trong việc định hướng ước mơ và nguyện vọng lâu dài của trẻ, có thể bao gồm nghề nghiệp, cuộc sống cá nhân, giá trị cuộc sống, v.v.