Wika, Balarila, Linggwistika

• Ang wika ay isang masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na pinili at isinaayos ng mga tao sa isang kultura para magamit sa komunikasyon.

Balarila

• Ito ay grammar o tuntunin at kawastuhan ng wika.
• Lope K. Santos ay isang tradisyonalista at Alfonso O. Santiago ay isang moderno at sila ang mga Ama ng Balarila.
• Manuel Luis Molina Quezon ay Ama ng Wikang Pambansa

Linggwistika

• Ito ay maka-agham na pag-aaral ng wika.

• Cecilio Lopez ang Ama ng linggwistika.

• Tagalog ay wika sa NCR, dayalekto sa labas ng NCR.

• Retorika ay nagbabagong-wika; "rhetor" na nangangahulugang guro.

• Komisyon ng Wikang Filipino (KWF), pinatupad ni Corazon Coajunco Aquino (1991), nagpapayaman ng Wikang Filipino. Punong Komisyoner nito si Arthur Cassanova (2021).

• Ponciano Pineda ay Ama ng KWF.

• Buwan ng Wika ay pinatupad ni Fidel Valdez Ramos.

• Sinasalitang tunog: Galunggong – 2 G ("ga" at "go"); ng – digrapo kasama ng salata.

• Ponema ay makabuluhang tunog.

• Ponemang segmental ay patinig at katinig

• Patinig – Ang pinakatampok na ponema, (a,e,i,o,u) at walang salitang mabubuo na walang patinig.

• Ang parirala ay lipon ng mga salitang walang kahulugan. Halimbawa nito ay "inalis ng bata”

• Ang pang-angkop ay naglalarawan sa pangngalan, sa halimbawa ay, "Batang mataba – “ng” (pang-angkop)"

• Diptonggo: Malapatinig, kasama sa syllable (awto – aw/to; kasoy – ka/soy).

• Cluster: Tambal katinig (transaksyon – tran/sak/syon; plato – pla-to).

• Malayang nagpapalitan: I/e at d/r. Halimbawa, lalaki-lalake, dito-rito. Tanggal na o/u.

Ponemang Suprasegmental

• Tono ay walang kasiguruhan
• Haba ay kasiguruhan.
• Diin
• Antala: “,". Halimbawa, "Sina Juan Diego, at Pedro ay magkakaibigan.”

Masistemang Balangkas

• Tunog → salita → parirala → sugnay (clause) → pangungusap → talata → diskurso.

• Ponema ay mga lipon ng mga salita na walang kahulugan

• Parirala ay may buong diwa.

• Diskurso ay lipon ng mga pangungusap na may kaisahan.

• Morpema: Pinakamaliit na yunit ng salita na may kakayahan na makapagpabago ng kahulugan.

Tatlong Parte ng Morpema

• Salitang ugat

• Ponema

• Panlapi

• Kasarian ng mga Pangalan: Aktor, tandang, sisiw, barbero.

• Laguhan: Constatino

Panlapi

• Ito ay Ikinakabit sa salitang ugat tulad ng unlapi, gitlapi, hulapi, kabilaan.
• Ponolohiya: Pag-aaral ng mga ponema
• Morpolohiya: Pag-aaral ng mga morpema
• Pangungusap

Uri ng Pangungusap

• Payak

• Hugnayan (Complex): Independent Clause + Dependent Clause + Pangatnig. Halimbawa, "Aalis ako kung hindi uulan."

• Tambalan (Compound): IC + IC + Pangatnig. Halimbawa, "Nagsasampay ng labada ang ina habang ang tatay ay nag-iigib."

• Langkapan: 2 IC + 2 DC

Bahagi ng Pangungusap

• Paksa
• Panaguri

Pangungusap na Walang Paksa

• Sambitla - nagpapahayag ng matinding damdamin.

• Penomenal – gawa ng kalikasan.

• Temporal - nagsasaad ng oras, araw, pagdiriwang.

• Pormulasyong Panlipunan – pagbati.

• Eksistensiyal – sumasagot sa tanong na meron o wala

• Sintaksis/ Syntax – Maka-agham na pagbuo ng salita sa isang pangungusap.

Diskurso

• Pagsasalaysay (Narration) – “Pagkukwento”; pagsusunod-sunod ng mga pangyayari
• Paglalarawan (Description) – pagbibigay katangiang pisikal ng pangngalan (noun)
• Paglalahad (Exposition) – pagpapaliwanag

Elemento ng Paglalahad

• Balita ay ang bagong kaganapan sa loob at labas ng bansa.
• Editoryal (Pangulong Tudling) – Nagpapaliwanag ng balita; subjective
• Kolum/Pitak/Komento – Mata, tenga, at tinig ng masa
• Lathalain (Feature) – Kawili-wili, may pagbabalita, may pagsasaliksik.
• Pangangatwiran (Argumentation) – Paninindigan sa isang paniniwala; panghihikayat

Debate

• Oregon - Oxford – May 3 tagapagsalita, 1 kalihim, at 1 tagabuod

• Lincoln – Douglas – 5 tagapagsalita

• Balagtasan – Pagtatalong patula

• Makabagong Balagtasan – Fliptop

• Makabagong pangagatwiran – Pick-up lines

• Arbitraryo - napagkasunduang salita

Teorya ng Wika

• Pooh-Pooh – matinding damdamin
• Bow-wow – gawa ng kalikasan
• Dingdong - bagay sa paligid
• Tata - kumpas ng kamay at bibig
• Yoheho - pwersang pisikal
• Tararaboom-de ay- ritwal
• Charles Darwin – family of Monkey
• Biblical – Kwentong hango sa Bibliya

Tungkulin ng Wika (Michael Alexander Kirk Halliday)

• Pampersonal – pagbibigay ng sariling opinion o pananaw.
• Interpersonal/Interaksyonal – nagpapatatag ng relasyong sosyal
• Instrumental - tumutugon sa pangangailangan; pag-uutos
• Regulatori – kumokontrol ng kilos
• Heuristiko – kumukuha ng impormasyon
• Impormatibo – nagbibigay ng kaalaman/impormasyon
• Imahinatibo – nagpapagana ng imahinasyon

Antas ng Wika

• Pambansa - ginagamit sa paaralan, batas, at tanggapan; nauunawaan ng lahat; e.g. Ama, Ina, Anak
• Pampanitikan – humahamon sa tayog ng isipan
• Panlalawigan – ginagamit sa probinsya; may punto
• Kolokyal - nagkakaltas ng ponema, hinihiram ang Ingles
• Balbal - nagpapanatiling buhay sa ating wika

Halimbawa ng Antas ng Wika

• Talinghaga – “talino” at “hiwaga"

• Bulong - "Tabi-tabi po"

• Idioma - Ina/ llaw ng Tahanan; Ama/ Haligi ng Tahanan

• Ama/Pa; Tatay/Tay; Softdrinks; Cellphone

• Etneb, matsala

• Bulgar - pagmumura

• Ginagamit ang wika bilang kasangkapan sa komunikasyon.

• Dinamiko/ Buhay – Ang isang wika ay maaring nadaragdagan ng mga bagong bokabularyo

• Nakabuhol sa Kultura – Nagkaiba-iba ang mga wika sa daigdig dahil sa pagkakaiba-iba ng mga kultura ng mga bansa at mga pangkat

• Review – Pagkilatis sa kahinaan at kalakasan ng akda

Teoryang Pampanitikan

• Queer- pagpapahalaga sa ikatlong kasarian (LGBTQ++)
• Feminismo – pag-angat sa karapatan ng mga kababaihan. Halimbawa, si Lualhati Bautista ay isang advocate.
• Romantisismo
• Klasismo – pagiging praktikal
• Modernismo
• Realismo – maingat na paglalarawan sa katotohanan ng buhay
• Impresyunismo – nag-iiwan ng kaalaman

Katangian ng Wika

• Natatangi
• Talastasan
• Komunikasyon – “communis” means pangaraw-araw
• Dinamiko
• Pantao

Gamit ng Wika (Jacobson)

• Pagpapahayag na Damdamin (Emotive)
• Paghihikayat (Conative)
• Pagsisimula ng Pakikipag-ugnayan (Phatic)
• Paggamit bilang sanggunian (Referential)
• Paggamit ng kuro-kuro (Metalingwal)
• Patalinhaga (Poetic)

Kasaysayan ng Wikang Pambansa

• 1937 – Batay sa Tagalog ang Wikang Pambansa
• Tagalog, Ilocano, Cebuano, Pampango, Waray, Bicolano, Hiligaynon, Pangasinense; 8 Major languages ayon kay Constantino (1936)
• KWF – 130 major languages with 40 dying
• MTB-MLE (2016) – 19 Major languages
• Batas Komonwel 184 – Surian ng Wikang Pambansa → KWF

Komunikasyon

• Verbal - Oral and written
• Di Verbal

Uri ng mga Di Berbal na Komunikasyon

1. Proxemics - Space
2. Haptics - Pandama
3. Chronemics - Oras
4. Kinesics - Galaw
5. Vocalics - tunog (sipol)
6. Objectics - Bagay
7. Colorics – Kulay
8. Pictics - Facial expression
9. Opthalmics – Mata
10. Paralanguage – Bigkas
11. Iconics – Signs
12. Olfactori – Pang-amoy

Barayti ng Wika

• Idyolek – Istilo ng indibidwal sa pagsasalita/grupo (imitation)
• Ekolek – Wika sa loob ng tahanan
• Sosyolek – Wika ayon sa lipunang ginagalawan
• Dayalek – Wika base sa lokasyong heograpikal; Tagalog-Cavite, Tagalog-Bulacan
• Unang Wika/ Sinusong wika – Wikang natutuhan mula pagkabata
• Pangalawang Wika – Anumang wika natutuhan pagkatapos ng unang wika
• Polyglot/Multilingual – Taong nakakapagsalit ng higit pa sa dalawang wika
• Lingua Franca – Wikang ginagamit ng mga taong may magkaibang wika para magkaintindihan
• Yunibersal na lingua franca – Ingles
• Pambansang Lingua Franca- Filipino
• Rehiyonal na Ligua Franca – Bawat rehiyon
• Pambansang Wika- Wikang tinatadhana ng saligang batas
• Wikang opisyal – Wikang ginagamit, umiiral, pinag-aaralan
• Wikang Panturo – Wikang ginagamit sa paaralan
• Etnolek - Wika ng pangkat etniko
• Pitologo - Matandang katawagan sa taong nag-aaral ng wika
• Multicultural – Pagkakaroon ng maraming kultural o etnikong pangkat sa isang lipunan
• Lokalisasyon
• Rehistro ng Wika – Wikang ginagamit sa iba't ibang domeyn. May kinalaman

Rehistro ng Wika ayon sa Gamit

• Consultative
• Casual
• Intimate
• Oratorical -Sining ng pagsasalita sa harapan ng madla na ang tanging layunin ay manghikayat.

Bahagi ng Talumpati

• Pambungad – Kumukha ng atensyon
• Paglalahad – Binabanggit ang paksa
• Paninindigan – Pinakamahalagang bahagi/ kaluluwa ng talumpati
• Pamimitawan – Ito ang bahaging nag-iiwan ng hamon
• Bionote- mahahalagang tala o kabatiran ng nagsasalita o manunulat
• Resume – "blueprint” ng isang tao

Uri ng talumpati ayon sa layunin

• Daglian (impromptu)– walang paghahanda
• Maluwag (extempo) – May konting panahon para maghanda
• Pinaghandaan/Memoryado – Pormal

Makasanayang

• Pakikinig

• Pagsasalita

• Pagbasa

• Pagsusulat

• Panonood

• Globalisasyon ay pagbubukas ng mga bansa sa bawat isa at pag-uugnayan ng mga bansa dahil sa pagbabagong teknolohiya.

• Pansilang Pananaw – Pananaw ng mga dayuhan sa mga Pilipino

• Pantayong Pananaw – Pagmamalaki ng Pilipino bilang Pilipino

• Pang-kaming Pananaw – Pagtatanggol sa sariling kulturalgn kinabibilangan

Modelo ng Komunikasyon

• Berlo's Model: Sender → Message → Receiver
• Schramm's Model: Sender → Tsanel → Receiver