Wetenschapsfilosofie

Wetenschapsfilosofie

• Onderzoekt de grens tussen wetenschap en niet-wetenschap.
• Karakteriseert verschillende takken van wetenschap.
• Onderzoekt de rechtvaardiging van wetenschappelijke uitspraken.
• Denkt na over de plaats van wetenschap in cultuur en samenleving.

Logisch Positivisme

• Benadert het standaardidee van wetenschap het meest.
• Wetenschap moet bewezen kunnen worden (toetsbaarheid).
• Empirische kennis (via zintuiglijke waarneming) is de enige kennisbron.
• Verificatiecriterium: een theorie is juist als ze via wetenschappelijke methode bevestigd kan worden.

Auguste Comte (1798-1857)

• Grondlegger van het positivisme.
• Geloofde in vooruitgang en orde, wilde de samenleving verbeteren.
• Wet van de drie stadia:
  • Theologisch stadium: mythen verklaren natuurverschijnselen.
  • Metafysisch stadium: geloof in onzichtbare krachten (goedheid, waarheid).
  • Stadium van het positivisme: denken in feitelijke verbanden, focus op waarneembare zaken.
• Ontwikkelde sociologie, een studie van de samenleving gebaseerd op natuurwetenschappen.

Wiener Kreis (1920-1938)

• Groep wetenschappers en logisch positivistische filosofen die voortbouwde op het positivisme.
• Strenge invulling van een zinvolle uitspraak: enkel tautologieën of verifieerbare uitspraken zijn zinvol.
  • Tautologie: waarheid zit besloten in de uitspraak zelf.
  • Verifieerbare uitspraak: kan gemeten en geverifieerd worden.
• Kritisch tegenover ontologie, metafysica, etc.
• Viel uiteen door de opkomst van het nazisme; veel leden vluchtten naar de Verenigde Staten.

Kritisch Rationalisme

• Karl Popper (1902-1994) was vaak aanwezig bij bijeenkomsten van de Wiener Kreis, maar was geen lid.
• Kritiek op het verificatiecriterium: men kan nooit zeker zijn tot het tegendeel bewezen is.
• Stelde het falsificatieprincipe voorop.

Empirische Wending van Thomas Kuhn (1922-1996)

• Kritiek op positivisme en kritisch rationalisme.
• Wetenschappelijke vooruitgang is een cyclus, geen rechte lijn.
• Paradigma: het denkkader waarbinnen de meeste wetenschappers de wereld zien.
• Crisis: ontstaat wanneer nieuwe feiten niet meer verklaard kunnen worden door het paradigma.
• Revolutie: verandert de wetenschap na een crisis.
• Anomalieën: theorieën die niet passen in het paradigma.
• Kuhn geloofde niet dat wetenschap zich volledig alleenstaand en objectief ontwikkelt.

Constructivisme

• Kritiek op het positivisme.
• Feiten worden gecreëerd, niet ontdekt.
• Feiten zijn resultaat van menselijke keuzes en interpretaties.
• Sommige constructivisten beweren dat wetenschap een interactie is tussen wetenschappers.
• Context (tijd, plaats, sociale context) bepaalt wetenschap.
• Minder uitgesproken constructivisten geloven in objectieve kennis, maar benadrukken de rol van context.

Donna Haraway (°1944)

• Wetenschapshistoricus en filosoof.
• A cyborg Manifesto (1985): stelt tweedelingen ter discussie (mens/machine, mens/dier, man/vrouw, zwart/wit).
• Tweedelingen zijn constructen en hebben niets te maken met een natuurlijke werkelijkheid.
• Grenzen zijn zelf opgebouwd en kunnen dus verschoven worden.

Evolutie van het Sociaal Constructivisme

• Onderzoekt en beschrijft onderscheidingen waar de maatschappij belang aan hecht.
• Onderscheidingen zijn sociale constructies die ongelijke machtsverhoudingen in de hand werken.
• Komt sterk terug in de feministische wetenschapsfilosofie.
• Onderscheid tussen man en vrouw is sociale constructie die waarde toekent aan mannelijkheid/vrouwelijkheid.
• Rationaliteit wordt gelinkt aan mannelijkheid, relationaliteit aan vrouwelijkheid.

Helen Longino (°1944)

• Bekend om haar werk over objectiviteit in de wetenschap.
• Bestudeert sociale interacties binnen wetenschap en wetenschappelijke gemeenschappen.
• Sociale waarden in de wetenschap zijn belangrijk voor objectiviteit.
• Kritische toetsing vanuit verschillende ideologische hoeken verhoogt de geloofwaardigheid.
• Pluralistische aanpak leidt tot betere en meer betrouwbare kennis.
• Diversiteit onder wetenschappers is van groot belang om bevooroordeelde ideeën te voorkomen.
• Verdedigt de waarde van bijdragen van vrouwen aan de wetenschap.

Indeling van de Wetenschappen

• Formele wetenschappen:
  • Logica en wiskunde.
  • Uitspraken worden bekomen zonder gebruik te maken van ervaring.
  • Onderzoek naar denkwetten, logische afleidingen van stellingen uit axioma’s.
  • Verschaffen symboolsystemen om de werkelijkheid uit te drukken.
• Ervaringswetenschappen:
  • Onderzoeken hoe de werkelijkheid in elkaar zit.
  • Betrouwbare kennis over de werkelijkheid is bereikbaar door een beroep te doen op ervaring (empirische data).
  • Drie deelgroepen: natuurwetenschappen, gedragswetenschappen, cultuurwetenschappen.

Deelgroepen van Ervaringswetenschappen

• Natuurwetenschappen: bestuderen de wetten van de dode materie en levende wezens (natuurkunde, scheikunde, biologie, geologie).
• Gedragswetenschappen (sociale/menswetenschappen): onderzoeken het gedrag van de mens als individu of in groep (psychologie, sociologie, economie).
• Cultuurwetenschappen: bestuderen producten van menselijke creativiteit (kunst, literatuur, filologie, linguïstiek, rechtswetenschap, archeologie, geschiedenis).
• Grenzen tussen de deelgroepen zijn moeilijk te trekken.
• Onderscheid tussen 'natuurwetenschappen' en 'geesteswetenschappen' is verouderd.
• Alle wetenschappen moeten streven naar exactheid.

Zuivere vs. Toegepaste Wetenschappen

• Toegepaste wetenschappen gebruiken wetenschappelijke gegevens om menselijke noden te bevredigen en praktische problemen op te lossen.
• Voorbeelden: ingenieurswetenschappen, geneeskunde, psychodiagnostiek, psychotherapie.
• Faculteit Wetenschappen zou eigenlijk Faculteit Natuurwetenschappen moeten heten.
• Wiskunde en logica horen in een aparte faculteit thuis.

Positieve Wetenschappen

• Term uit de 19e eeuw voor wetenschappen die op gegevens (feiten) berusten (ervaringswetenschappen).
• Onderscheidde ze van 'speculatieve' wetenschappen (bespiegelingen).
• Niet erg nuttig omdat ook geschiedenis, rechtswetenschap, literatuurwetenschap opgebouwd kunnen worden op basis van nauwkeurig feitenmateriaal.
• Alleen speculatieve gedeelten van wijsbegeerte en theologie zijn 'niet-positief'.

Valkuilen in het Redeneren

• Wetenschappers kunnen tot verschillende conclusies komen ondanks dezelfde data.
• Mensen kunnen verder van elkaar gaan staan na het lezen van hetzelfde artikel.
• Verklaard door 'confirmation biases' (voorkeur voor bevestiging, tunnelvisie).
• Mensen hebben deze vooroordelen vaak onbewust.

Types van Confirmation Biases

• Bevooroordeelde zoektocht naar informatie:
  • Men zoekt bewijs om theorie te staven, niet om theorie te ontkrachten.
  • Vragen worden zo verwoord dat het antwoord de theorie bevestigt.
• Bevooroordeelde interpretatie van informatie:
  • Twee wetenschappers met dezelfde informatie kunnen door bevooroordeelde interpretatie tot verschillende conclusies komen.
  • 'Disconfirmation bias': hogere eisen stellen aan feiten die mening tegenspreken, focussen op details die mening bevestigen.
• Bevooroordeelde herinnering van informatie:
  • Men herinnert zich selectief bewijs dat verwachtingen bevestigde.
  • Men vergeet informatie die verwachtingen niet bevestigde.

Deze les behandelt de grondslagen van de wetenschapsfilosofie, inclusief het logisch positivisme en de ideeën van Auguste Comte. Onderwerpen zijn onder andere criteria voor wetenschappelijke theorieën en de stadia van kennisontwikkeling volgens Comte.