व्यवसाय कायदा: परिचय

• व्यवसाय कायद्यामध्ये व्यावसायिक व्यवहार, व्यावसायिक संस्था आणि व्यवसाय-संबंधित क्रियाकलाप यांच्याशी संबंधित कायदेशीर तत्त्वांचा समावेश आहे.
• हा कायदा व्यवसायाच्या व्यवस्थापनाच्या कायदेशीर पैलूंचा अभ्यास करतो.

व्यवसाय कायद्याचे महत्त्वाचे क्षेत्र

• करार कायदा: पक्षकारांमधील करार आणि त्यांची अंमलबजावणी यांचा अभ्यास.
• एजन्सी कायदा: एक पक्ष (एजेंट) दुसऱ्या पक्षाच्या (Principal) वतीने कार्य करतो तेव्हा त्याचे नियंत्रण करतो.
• कॉर्पोरेट कायदा: कंपन्यांची स्थापना, व्यवस्थापन आणि कामकाज या संबंधित आहे.
• भागीदारी कायदा: भागीदारी, अधिकार आणि भागीदारांच्या दायित्वांचे कायदेशीर पैलू स्पष्ट करतो.
• बौद्धिक संपदा कायदा: नविन शोध, ट्रेडमार्क आणि कॉपीराइट्सचे संरक्षण करतो.
• दिवाळखोरी कायदा: कर्ज फेडण्यास असमर्थ असलेल्या व्यक्ती किंवा व्यवसायांसाठी कायदेशीर प्रक्रिया प्रदान करते.
• रोजगार कायदा: मालक आणि कर्मचारी यांच्यातील संबंधांचे नियमन करते.
• मालमत्ता कायदा: स्थावर आणि जंगम मालमत्तेचे संपादन, वापर आणि विल्हेवाट लावण्यास मदत करते.
• ग्राहक संरक्षण कायदा: व्यवसाय आणि ग्राहक यांच्यातील व्यवहारांमध्ये ग्राहकांच्या हक्कांचे संरक्षण करते.
• मक्तेदारी विरोधी कायदा: स्पर्धा वाढवते आणि मक्तेदारी किंवा गैर-स्पर्धात्मक प्रथांना प्रतिबंधित करते.

करार कायदा

• करार हा दोन किंवा अधिक पक्षांमधील कायदेशीर बंधनकारक करार आहे.
• वैध कराराचे आवश्यक घटक: प्रस्ताव, स्वीकृती, मोबदला, कायदेशीर संबंध निर्माण करण्याचा हेतू आणि क्षमता.
• प्रस्ताव म्हणजे करारात प्रवेश करण्याचा स्पष्ट आणि निश्चित प्रस्ताव.
• स्वीकृती म्हणजे प्रस्तावाच्या अटींना बिनशर्त मान्यता.
• मोबदला म्हणजे करारातील प्रत्येक पक्षाने दिलेले मूल्य.
• कायदेशीर संबंध निर्माण करण्याचा हेतू म्हणजे पक्षांचा करार कायदेशीर बंधनकारक असणे आवश्यक आहे.
• क्षमता म्हणजे करारात प्रवेश करण्याची पक्षाची कायदेशीर क्षमता (उदा. अल्पवयीन किंवा मानसिकदृष्ट्या अक्षम नसावे).
• कराराचे प्रकार: लेखी, तोंडी आणि निहित करार.
• कराराचा भंग म्हणजे जेव्हा एखादा पक्ष करारांतर्गत आपली जबाबदारी पूर्ण करण्यात अयशस्वी ठरतो.
• कराराच्या उल्लंघनासाठी उपाय: नुकसान भरपाई, विशिष्ट पूर्तता आणि रद्द करणे.
• नुकसान भरपाई म्हणजे उल्लंघनामुळे झालेल्या नुकसानीसाठी भरपाई देणे.
• विशिष्ट पूर्तता म्हणजे उल्लंघन करणाऱ्या पक्षाने करारातील दायित्वे पूर्ण करणे.
• rescission म्हणजे करार रद्द करणे, ज्यामुळे पक्षकारांना करारापूर्वीच्या स्थितीत परत आणले जाते.

एजन्सी कायदा

• एजन्सीमध्ये, एक व्यक्ती (एजेंट) दुसऱ्या व्यक्तीच्या (Principal) वतीने कार्य करण्यासाठी अधिकृत असते.
• एजेंट Principalला करार आणि इतर कायदेशीर जबाबदाऱ्यांसाठी बांधील करू शकतो.
• एजन्सीचे प्रकार: एक्सप्रेस एजन्सी, इम्प्लाइड एजन्सी आणि अप्रent एजन्सी.
• एक्सप्रेस एजन्सी लेखी किंवा तोंडी कराराद्वारे तयार केली जाते.
• इम्प्लाइड एजन्सी पक्षांच्या आचरणातून उद्भवते.
• अप्रent एजन्सी Principal एखाद्या तृतीय पक्षाला असे भासवतो की एजेंटला अधिकार आहे.
• एजेंटची कर्तव्ये: निष्ठा, आज्ञापालन, काळजी आणि हिशोब.
• Principalची कर्तव्ये: भरपाई, परतफेड आणि नुकसान भरपाई.
• एजेंटचा अधिकार वास्तविक (express किंवा implied) किंवा apparent असू शकतो.
• वास्तविक अधिकार म्हणजे Principalने स्पष्टपणे किंवा ضمنपणे एजेंटला दिलेला अधिकार.
• apparent अधिकार म्हणजे तृतीय पक्षाचा असा विश्वास आहे की एजेंटकडे अधिकार आहे, जो Principalच्या आधारावर असतो.
• एजन्सी संपुष्टात आणणे: करार, उद्देशाची पूर्तता, रद्द करणे किंवा कायद्याच्याoperationमुळे एजन्सी संपुष्टात येऊ शकते.

कॉर्पोरेट कायदा

• कॉर्पोरेशन ही त्याच्या मालकांपासून (शेअरहोल्डर्स) वेगळी कायदेशीर अस्तित्व आहे.
• कॉर्पोरेशन करार करू शकतात, मालमत्ता बाळगू शकतात आणि त्यांच्या स्वतःच्या नावाने खटला दाखल करू शकतात किंवा त्यांच्यावर खटला दाखल केला जाऊ शकतो.
• कॉर्पोरेशनचे प्रकार: C कॉर्पोरेशन, S कॉर्पोरेशन आणि लिमिटेड लायबिलिटी कंपन्या (LLCs).
• C कॉर्पोरेशन दुहेरी कराच्या अधीन आहेत (Corporate level आणि Shareholder level).
• S कॉर्पोरेशन Corporate उत्पन्न, तोटा, वजावट आणि क्रेडिट Shareholder पर्यंत federal income tax उद्देशांसाठी पाठवतात.
• LLCs त्यांच्या सदस्यांना मर्यादित दायित्व देतात आणि pass-through taxation प्रदान करतात.
• Corporate governance म्हणजे नियम, पद्धती आणि प्रक्रियांची प्रणाली ज्याद्वारे कंपनीचे व्यवस्थापन केले जाते.
• Shareholder कॉर्पोरेशनच्या व्यवस्थापनावर देखरेख करण्यासाठी संचालक मंडळाची निवड करतात.
• संचालकांचे कर्तव्य आहे की त्यांनी कॉर्पोरेशन आणि Shareholderच्या हितासाठी कार्य करावे.
• Corporate officer (उदा. CEO, CFO) यांची नियुक्ती संचालक मंडळाद्वारे कॉर्पोरेशनच्या दैनंदिन कामकाजाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी केली जाते.
• Corporate कृतींसाठी संचालक मंडळ किंवा Shareholderकडून मंजुरी आवश्यक आहे, जे कृतीच्या स्वरूपावर अवलंबून असते.
• विलीनीकरण आणि अधिग्रहण (M & A) मध्ये दोन किंवा अधिक कॉर्पोरेशनचे संयोजन असते.
• Dissolution म्हणजे कॉर्पोरेशनचे अस्तित्व संपुष्टात आणण्याची प्रक्रिया.

भागीदारी कायदा

• भागीदारी म्हणजे नफा मिळवण्यासाठी व्यवसाय करण्यासाठी दोन किंवा अधिक व्यक्तींचा गट.
• भागीदारीचे प्रकार: सामान्य भागीदारी, मर्यादित भागीदारी आणि मर्यादित दायित्व भागीदारी (LLPs).
• सामान्य भागीदारीमध्ये, सर्व भागीदार व्यवसायाच्या व्यवस्थापनात आणि दायित्वामध्ये सहभागी होतात.
• मर्यादित भागीदारीमध्ये, सामान्य भागीदार (जे व्यवसायाचे व्यवस्थापन करतात आणि неограниченный दायित्व घेतात) आणि मर्यादित भागीदार (ज्यांचे दायित्व मर्यादित आहे आणि व्यवस्थापनात भाग घेत नाहीत) असतात.
• LLP मध्ये, भागीदारांना इतर भागीदारांच्या निष्काळजीपणामुळे किंवा गैरवर्तणुकीमुळे मर्यादित दायित्व असते.
• भागीदारी करार भागीदारांचे अधिकार आणि जबाबदाऱ्या नियंत्रित करतो.
• भागीदारांचे कर्तव्य आहे की त्यांनी भागीदारीच्या आणि एकमेकांच्या हितासाठी कार्य करावे.
• भागीदार त्यांच्या करारानुसार भागीदारीच्या नफ्यात आणि तोट्यात सहभागी होतात.
• प्रत्येक भागीदाराला भागीदारीच्या व्यवसायाच्या कक्षेत व्यवहार करण्यासाठी भागीदारीला बांधील करण्याचा अधिकार आहे.
• भागीदारी विविध कारणांमुळे विसर्जित होऊ शकते, जसे की भागीदाराची माघार, भागीदारी मुदतीची समाप्ती किंवा न्यायालयाचा आदेश.

बौद्धिक संपदा कायदा

• बौद्धिक संपदा (IP) म्हणजे नविन शोध, साहित्य आणि कलात्मक कार्य, डिझाइन आणि चिन्ह, नावे आणि प्रतिमा ज्या व्यवसायात वापरल्या जातात.
• IP चे प्रकार: पेटंट, ट्रेडमार्क, कॉपीराइट आणि व्यापार गुपिते.
• पेटंट नविन शोधांचे संरक्षण करतात, पेटंट धारकाला ठराविक कालावधीसाठी नविन शोधाचा वापर, विक्री आणि निर्मिती करण्याचा विशेष अधिकार देतात.
• ट्रेडमार्क ब्रांड नावे आणि लोगोचे संरक्षण करतात, जे वस्तू किंवा सेवा ओळखण्यासाठी आणि वेगळे करण्यासाठी वापरले जातात.
• कॉपीराइट पुस्तके, संगीत आणि सॉफ्टवेअर सारख्या मूळ कामांचे संरक्षण करतात.
• व्यापार गुपिते गोपनीय माहितीचे संरक्षण करतात, जी व्यवसायाला स्पर्धात्मक फायदा देतात.
• IP अधिकार प्रादेशिक आहेत, म्हणजे ते फक्त ज्या देशांमध्ये मंजूर किंवा नोंदणीकृत आहेत, तेथेच लागू केले जाऊ शकतात.
• उल्लंघन तेव्हा होते जेव्हा कोणी IP अधिकाराचे उल्लंघन करतो, जसे की कॉपीराइट कामाची नक्कल करणे किंवा परवानगीशिवाय ट्रेडमार्क वापरणे.
• IP उल्लंघनासाठी उपाय: मनाई, नुकसान भरपाई आणि वकिलाची फी.

दिवाळखोरी कायदा

• दिवाळखोरी ही व्यक्ती किंवा व्यवसायांसाठी एक कायदेशीर प्रक्रिया आहे, जे त्यांचे कर्ज फेडू शकत नाहीत.
• दिवाळखोरी कायद्याचा उद्देश कर्जदारांना नव्याने सुरुवात करण्याची संधी देणे आणि कर्जदारांच्या मालमत्तेचे योग्य वितरण करणे आहे.
• दिवाळखोरीचे प्रकार: Chapter 7, Chapter 11 आणि Chapter 13.
• Chapter 7 मध्ये कर्जदाराची मालमत्ता विकून कर्जदारांना पैसे दिले जातात.
• Chapter 11 हे पुनर्रचना दिवाळखोरी आहे, ज्यामुळे व्यवसायांना त्यांचे कर्ज पुनर्रचना करण्याचा आणि चालू ठेवण्याचा अधिकार मिळतो.
• Chapter 13 ही नियमित उत्पन्न असलेल्या व्यक्तींसाठी परतफेड योजना आहे.
• दिवाळखोरी प्रक्रियेमध्ये दिवाळखोरी न्यायालयात याचिका दाखल करणे, मालमत्ता आणि दायित्वांची यादी करणे आणि कर्जदारांसोबत बैठकांना उपस्थित राहणे समाविष्ट आहे.
• दिवाळखोरी दाखल केल्यावर creditorsकर्जदारांविरुद्ध वसुली कारवाई करण्यापासून प्रतिबंधित केले जाते.
• दिवाळखोरी discharge कर्जदारांना बहुतेक कर्जातून मुक्त करते.

रोजगार कायदा

• रोजगार कायदा मालक आणि कर्मचारी यांच्यातील संबंध नियंत्रित करतो.
• रोजगार कायद्यातील मुख्य क्षेत्रे: नेमणूक, कामावरून काढणे, वेतन, कामाची परिस्थिती आणि भेदभाव.
• वंश, रंग, धर्म, लिंग, राष्ट्रीयत्व, वय आणि अपंगत्व या आधारावर भेदभावाला कायद्याने मनाई आहे.
• मालकांनी किमान वेतन आणि ओव्हरटाईम आवश्यकतांसह वेतन आणि तास कायद्यांचे पालन केले पाहिजे.
• कर्मचाऱ्याला सुरक्षित आणि आरोग्यदायी कामाच्या ठिकाणी काम करण्याचा अधिकार आहे.
• रोजगार करार रोजगाराच्या अटी व शर्ती निर्दिष्ट करू शकतात.
• चुकीच्या पद्धतीने कामावरून काढणे म्हणजे जेव्हा मालक कर्मचाऱ्याला बेकायदेशीर कारणांमुळे कामावरून काढतो.

मालमत्ता कायदा

• मालमत्ता कायदा स्थावर आणि जंगम मालमत्तेतील अधिकार आणि हितसंबंधांचे व्यवस्थापन करतो.
• स्थावर मालमत्तेमध्ये जमीन आणि जमिनीशी जोडलेल्या कोणत्याही वस्तूंचा समावेश होतो.
• जंगम मालमत्तेमध्ये वस्तू, वाहने आणि समभागांसारख्या चल वस्तूंचा समावेश होतो.
• मालमत्तेच्या मालकीचे प्रकार: fee simple, life estate आणि leasehold.
• Fee simple हा मालकीचा सर्वोच्च प्रकार आहे, जो मालकाला मालमत्तेचे अमर्यादित अधिकार देतो.
• Life estate एखाद्या व्यक्तीच्या आयुष्याच्या कालावधीसाठी मालकी प्रदान करते.
• Leasehold भाडेकरूला ठराविक कालावधीसाठी मालमत्ता वापरण्याचा अधिकार देते.
• मालमत्तेचे हस्तांतरण विक्री, भेट किंवा वारसा द्वारे केले जाऊ शकते.
• Adverse possession एखाद्या व्यक्तीला मालमत्तेवर उघडपणे, कुप्रसिद्धपणे आणि सतत ताबा घेऊन मालकी मिळवण्याची परवानगी देते.

ग्राहक संरक्षण कायदा

• ग्राहक संरक्षण कायदा व्यवसाय आणि ग्राहक यांच्यातील व्यवहारांमध्ये ग्राहकांच्या हक्कांचे संरक्षण करतो.
• कायदे दिशाभूल करणाऱ्या आणि अनुचित व्यापार पद्धतींना प्रतिबंधित करतात.
• ग्राहकांना उत्पादने आणि सेवांबद्दल अचूक माहिती मिळवण्याचा अधिकार आहे.
• सदोष उत्पादनांमुळे झालेल्या दुखापतींसाठी उत्पादन दायित्व कायदा उत्पादक आणि विक्रेत्यांना जबाबदार धरतो.
• ग्राहक उत्पादन सुरक्षा आयोग (CPSC) ग्राहक उत्पादनांच्या सुरक्षिततेचे नियमन करतो.

मक्तेदारी विरोधी कायदा

• मक्तेदारी विरोधी कायदा स्पर्धा वाढवतो आणि मक्तेदारी किंवा गैर-स्पर्धात्मक पद्धतींना प्रतिबंधित करतो.
• कायदे किंमत निश्चित करणे, बाजारपेठ वाटप आणि मक्तेदारीकरण प्रतिबंधित करतात.
• Sherman Act आणि Clayton Act हे प्राथमिक federal मक्तेदारी विरोधी कायदे आहेत.
• Federal Trade Commission (FTC) आणि Department of Justice (DOJ) मक्तेदारी विरोधी कायद्याची अंमलबजावणी करतात.
• विलीनीकरण आणि अधिग्रहण (Mergers and acquisitions ) जे स्पर्धा कमी करतात त्यांना मक्तेदारी विरोधी अधिकाऱ्यांकडून आव्हान दिले जाऊ शकते.