विज्ञानाची ओळख

• विज्ञान म्हणजे निरीक्षण, प्रयोग आणि विश्लेषणाद्वारे नैसर्गिक जगाला समजून घेण्यासाठी एक पद्धतशीर आणि संघटित दृष्टीकोन.
• यात अनेक शाखा आहेत, प्रत्येकाचे लक्ष विश्वाच्या वेगवेगळ्या पैलूंवर आहे.

मूलभूत सिद्धांत

• विज्ञान अनुभवाधिष्ठित पुराव्यावर अवलंबून असते, जो निरीक्षण किंवा प्रयोगाद्वारे गोळा केलेला डेटा आहे.
• वस्तुनिष्ठता हा एक महत्त्वाचा सिद्धांत आहे, ज्याचा उद्देश डेटा संकलन आणि विश्लेषणात वैयक्तिक पूर्वग्रह कमी करणे आहे.
• संशयवाद म्हणजे दाव्यांवर प्रश्नचिन्ह लावणे आणि ते सत्य म्हणून स्वीकारण्यापूर्वी पुराव्याची मागणी करणे.
• चाचणीक्षमता म्हणजे प्रयोग किंवा निरीक्षणांची रचना करण्याची क्षमता जी गृहितकConfirm करू शकते किंवा नाकारू शकते.
• खोटेपणा हे तत्व आहे की वैज्ञानिक कल्पना पुराव्याद्वारे चुकीची सिद्ध केली जाऊ शकते.

वैज्ञानिक पद्धत

• निरीक्षणामध्ये नैसर्गिक जगातील नमुने किंवा घटना लक्षात घेणे समाविष्ट आहे.
• गृहितक निर्मिती निरीक्षणासाठी तात्पुरते स्पष्टीकरण देते.
• भविष्यवाणीमध्ये गृहितक बरोबर असल्यास काय घडू शकते हे सांगणे समाविष्ट आहे.
• प्रयोग म्हणजे गृहितकाशी संबंधित पुरावे गोळा करण्यासाठी चाचण्यांची रचना आणि आचरण करणे.
• विश्लेषणामध्ये प्रयोगादरम्यान गोळा केलेल्या डेटाचा अर्थ लावणे समाविष्ट आहे.
• निष्कर्षांमध्ये पुरावे गृहितकाचे समर्थन करतात की खंडन करतात हे निश्चित करणे समाविष्ट आहे.
• संप्रेषणामध्ये प्रकाशने आणि सादरीकरणांद्वारे वैज्ञानिक समुदायास निष्कर्ष सामायिक करणे समाविष्ट आहे.
• प्रतिकृतीमध्ये परिणामांची पडताळणी करण्यासाठी प्रयोग किंवा निरीक्षणांची पुनरावृत्ती करणे समाविष्ट आहे.

विज्ञानाच्या शाखा

• नैसर्गिक विज्ञान भौतिक जगाचा अभ्यास करतात, ज्यात जीवशास्त्र, रसायनशास्त्र, भौतिकशास्त्र आणि पृथ्वी विज्ञान यांचा समावेश आहे.
• सामाजिक विज्ञान मानवी वर्तन आणि समाजांचा अभ्यास करतात, ज्यात मानसशास्त्र, समाजशास्त्र, अर्थशास्त्र आणि मानववंशशास्त्र यांचा समावेश आहे.
• औपचारिक विज्ञान अमूर्त प्रणाली आणि तर्कशास्त्र वापरतात, ज्यात गणित, संगणक विज्ञान आणि आकडेवारी यांचा समावेश आहे.
• उपयोजित विज्ञान व्यावहारिक समस्या सोडवण्यासाठी वैज्ञानिक ज्ञानाचा वापर करतात, ज्यात अभियांत्रिकी, औषध आणि कृषी यांचा समावेश आहे.

जीवशास्त्र

• जीवशास्त्र म्हणजे सजीवांचा अभ्यास, ज्यात त्यांची रचना, कार्य, वाढ, उत्पत्ती, उत्क्रांती आणि वितरण यांचा समावेश आहे.
• पेशी जीवशास्त्र पेशींची रचना, कार्य आणि वर्तनाचे परीक्षण करते, जे जीवनाचे मूलभूत घटक आहेत.
• आनुवंशिकी आनुवंशिकता आणि वारशाने मिळालेल्या वैशिष्ट्यांतील फरकांचा अभ्यास करते.
• उत्क्रांती कालांतराने जीवांच्या लोकसंख्येमध्ये होणाऱ्या बदलांची तपासणी करते.
• पर्यावरणशास्त्र जीव आणि त्यांचे वातावरण यांच्यातील परस्परसंबंधांचा अभ्यास करते.
• शरीर रचना जीवांची रचना आणि त्यांचे भाग तपासते.
• शरीर विज्ञान सजीवांची कार्ये आणि प्रक्रिया तपासते.
• सूक्ष्मजीवशास्त्र सूक्ष्मजीवांचा अभ्यास करते, जसे की जीवाणू, विषाणू आणि बुरशी.
• वनस्पतीशास्त्र वनस्पतींचा अभ्यास आहे, ज्यात त्यांचे शरीरविज्ञान, रचना, आनुवंशिकी आणि पर्यावरणशास्त्र यांचा समावेश आहे.
• प्राणीशास्त्र प्राण्यांचा अभ्यास आहे, ज्यात त्यांचे वर्तन, शरीरविज्ञान, शरीर रचना आणि उत्क्रांती यांचा समावेश आहे.

रसायनशास्त्र

• रसायनशास्त्र म्हणजे पदार्थाचा आणि त्याच्या गुणधर्मांचा तसेच पदार्थ कसा बदलतो याचा अभ्यास.
• सेंद्रिय रसायनशास्त्र कार्बन असलेल्या संयुगांच्या अभ्यासावर लक्ष केंद्रित करते.
• অজৈব रसायनशास्त्र অজৈব संयुगांचे गुणधर्म आणि वर्तनाचा अभ्यास करते.
• विश्लेषणात्मक रसायनशास्त्र पदार्थांच्या ओळख आणि प्रमाणीकरणावर लक्ष केंद्रित करते.
• भौतिक रसायनशास्त्र रासायनिक प्रणालींच्या अभ्यासासाठी भौतिकशास्त्र लागू करते.
• जैव रसायनशास्त्र सजीवांमध्ये आणि त्यांच्याशी संबंधित रासायनिक प्रक्रियांचा अभ्यास करते.
• थर्मोकेमिस्ट्री उष्णता आणि रासायनिक अभिक्रिया यांच्यातील संबंधांचा अभ्यास करते.
• इलेक्ट्रोकेमिस्ट्री वीज आणि रासायनिक अभिक्रिया यांच्यातील संबंधांचा अभ्यास करते.

भौतिकशास्त्र

• भौतिकशास्त्र म्हणजे विश्वाचे नियंत्रण करणारे मूलभूत नियम आणि सिद्धांतांचा अभ्यास.
• क्लासिकल मेकॅनिक्स स्थूल वस्तूंच्या गतीचा अभ्यास करते.
• थर्मोडायनामिक्स उष्णता आणि ऊर्जा हस्तांतरणाचा अभ्यास करते.
• इलेक्ट्रोमॅग्नेटिझम विद्युत आणि चुंबकीय क्षेत्राच्या परस्परसंवादाचा अभ्यास करते.
• ऑप्टिक्स प्रकाशाच्या वर्तनाचा अभ्यास करते.
• क्वांटम मेकॅनिक्स अणु आणि उप-अणु स्तरांवर पदार्थ आणि ऊर्जेच्या वर्तनाचा अभ्यास करते.
• nuclear physics अणूंच्या केंद्राकांची रचना, गुणधर्म आणि प्रतिक्रियांचा अभ्यास करते.
• कण भौतिकशास्त्र पदार्थाचे मूलभूत घटक आणि त्यांच्यातील परस्परसंवादांचा अभ्यास करते.
• खगोल भौतिकशास्त्र खगोलीय वस्तू आणि घटनांच्या भौतिकशास्त्राचा अभ्यास करते.

पृथ्वी विज्ञान

• पृथ्वी विज्ञान म्हणजे पृथ्वीची रचना, प्रक्रिया आणि इतिहासाचा अभ्यास.
• भूगर्भशास्त्र पृथ्वीची भौतिक रचना आणि पदार्थ, तिचा इतिहास आणि त्यावर कार्य करणाऱ्या प्रक्रियांचा अभ्यास करते.
• हवामानशास्त्र वातावरण आणि हवामानाचा अभ्यास करते.
• समुद्रशास्त्र समुद्राच्या भौतिक, रासायनिक आणि जैविक पैलूंचा अभ्यास करते.
• पर्यावरण विज्ञान सजीव आणि त्यांचे वातावरण यांच्यातील परस्परसंबंधांचा अभ्यास करते.
• जीवाश्मशास्त्र जीवाश्मांद्वारे प्रागैतिहासिक जीवनाचा अभ्यास करते.
• भूभौतिकशास्त्र पृथ्वीचे भौतिक गुणधर्म आणि प्रक्रियांचा अभ्यास करते.
• जलविज्ञान पृथ्वीवरील पाण्याच्या हालचाली, वितरण आणि गुणवत्तेचा अभ्यास करते.
• जलवायुशास्त्र दीर्घकालीन हवामानाचे स्वरूप आणि हवामान बदलाचा अभ्यास करते.

गणित

• गणित हा संख्या, रचना, जागा आणि बदल यासारख्या विषयांचा अमूर्त अभ्यास आहे.
• বীজगणিত चिन्हे आणि त्या चिन्हे हाताळण्यासाठी नियमांचा वापर करते.
• भूमिती आकार, आकारमान, आकृत्यांची सापेक्ष स्थिती आणि जागेच्या गुणधर्मांचा अभ्यास करते.
• कॅल्क्युलस सतत बदलाचा अभ्यास करते.
• सांख्यिकी डेटाचे संकलन, विश्लेषण, व्याख्या, सादरीकरण आणि संस्थेचा अभ्यास करते.
• त्रिकोणमिती त्रिकोणाच्या लांबी आणि कोन यांच्यातील संबंधांचा अभ्यास करते.
• संख्या सिद्धांत संख्यांचे गुणधर्म आणि संबंधांचा अभ्यास करते.
• टोपोलॉजी भूमितीय वस्तूंच्या गुणधर्मांचा अभ्यास करते जे सतत विकृतींमध्ये संरक्षित केले जातात, जसे की ताणणे, फिरवणे, चुरगळणे आणि वाकणे, परंतु फाडणे किंवा चिकटवणे नाही.

तंत्रज्ञान

• तंत्रज्ञान म्हणजे व्यावहारिक उद्देशांसाठी वैज्ञानिक ज्ञानाचा उपयोग.
• अभियांत्रिकी रचना, मशीन आणि प्रणाली तयार करण्यासाठी वैज्ञानिक आणि गणितीय तत्त्वे लागू करते.
• संगणक विज्ञान संगणकाची तत्त्वे आणि वापराचा अभ्यास करते.
• औषध रोग आणि आजारांचे निदान, उपचार आणि प्रतिबंध करण्यासाठी वैज्ञानिक ज्ञान लागू करते.
• कृषी पीक उत्पादन आणि पशुसंवर्धन सुधारण्यासाठी वैज्ञानिक तत्त्वे लागू करते.
• जैवतंत्रज्ञान नवीन उत्पादने आणि तंत्रज्ञान विकसित करण्यासाठी जैविक प्रणाली वापरते.

मापन

• मापनामध्ये भौतिक प्रमाणांना संख्यात्मक मूल्ये देणे समाविष्ट आहे.
• इंटरनॅशनल सिस्टम ऑफ युनिट्स (SI) ही विज्ञानात वापरली जाणारी मापनाची मानक प्रणाली आहे.
• लांबी मीटर (m) मध्ये मोजली जाते.
• वस्तुमान किलोग्राम (kg) मध्ये मोजले जाते.
• वेळ सेकंदात (s) मोजला जातो.
• तापमान केल्विन (K) किंवा अंश सेल्सिअस (°C) मध्ये मोजले जाते.
• घनफळ घन मीटर (m³) किंवा लिटर (L) मध्ये मोजले जाते.
• घनता किलोग्राम प्रति घन मीटर (kg/m³) किंवा ग्रॅम प्रति मिलीलीटर (g/mL) मध्ये मोजली जाते.

डेटा विश्लेषण

• डेटा विश्लेषणात डेटा आयोजित करणे, सारांशित करणे आणि अर्थ लावणे समाविष्ट आहे.
• वर्णनात्मक आकडेवारी डेटाचा सारांश देण्यासाठी वापरली जाते, ज्यात mean, median, mode आणि standard deviation यांचा समावेश आहे.
• निष्कर्षात्मक आकडेवारी नमुना डेटावर आधारित लोकसंख्येबद्दल निष्कर्ष काढण्यासाठी वापरली जाते.
• आलेख डेटा व्हिज्युअलाइज करण्यासाठी वापरले जातात, ज्यात बार आलेख, रेषा आलेख आणि तितर आलेख यांचा समावेश आहे.
• त्रुटी विश्लेषणात मापनातील त्रुटींचे स्रोत ओळखणे आणि त्यांचे प्रमाण निश्चित करणे समाविष्ट आहे.

वैज्ञानिक संवाद

• वैज्ञानिक संवादात वैज्ञानिक समुदाय आणि जनतेला संशोधनाचे निष्कर्ष सामायिक करणे समाविष्ट आहे.
• वैज्ञानिक पेपर हे मूळ संशोधनाचे वर्णन करणारे औपचारिक अहवाल आहेत.
• परिषदा अशा सभा आहेत जिथे वैज्ञानिक त्यांचे कार्य सादर करतात आणि त्यावर चर्चा करतात.
• पिअर रिव्ह्यू म्हणजे क्षेत्रातील तज्ञांकडून संशोधनाचे मूल्यांकन करण्याची प्रक्रिया.
• विज्ञान पत्रकारिता सामान्य जनतेला वैज्ञानिक माहिती संवाद साधते.

विज्ञानातील नैतिकता

• विज्ञानातील नैतिकतेमध्ये जबाबदारीने आणि प्रामाणिकपणे संशोधन करणे समाविष्ट आहे.
• डेटा संकलन, विश्लेषण आणि अहवालWriting मध्ये प्रामाणिकपणा महत्वाचा आहे.
• संशोधनातील पूर्वग्रह दूर करण्यासाठी वस्तुनिष्ठता आवश्यक आहे.
• खुल्याMindedness मध्ये वैज्ञानिक समुदायासह डेटा आणि पद्धती सामायिक करणे समाविष्ट आहे.
• बौद्धिक संपत्तीचा आदर करणे म्हणजे इतरांच्या कामाचे श्रेय देणे.
• मानव किंवा प्राणी यांचा समावेश असलेल्या अभ्यासात संशोधन विषयांच्या कल्याणाची जबाबदारी आवश्यक आहे.

साधने आणि उपकरणे

• सूक्ष्म वस्तू किंवा रचना पाहण्यासाठी सूक्ष्मदर्शकांचा वापर केला जातो.
• दुर्बिणीचा उपयोग अवकाशातील दूरच्या वस्तूंचे निरीक्षण करण्यासाठी होतो.
• स्पेक्ट्रोमीटरचा उपयोग प्रकाशाच्या गुणधर्मांचे विश्लेषण करण्यासाठी होतो.
• वस्तुमान मोजण्यासाठी बॅलन्सचा वापर केला जातो.
• तापमान मोजण्यासाठी थर्मामीटरचा वापर केला जातो.
• ऑसिलोस्कोपचा उपयोग इलेक्ट्रिकल सिग्नल्स प्रदर्शित आणि विश्लेषण करण्यासाठी होतो.
• डेटा विश्लेषण, मॉडेलिंग आणि सिमुलेशनसाठी संगणकांचा वापर केला जातो.