Untitled Quiz

Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Öğrenim Amaçları

• Sterilizasyon ve dezenfeksiyon kavramlarını öğrenmek amaçlanır.
• Sterilizasyon uygulamalarına hakim olmak önemlidir.
• Sterilizasyon kontrol yöntemlerini sıralayabilme hedefi vardır.
• Dezenfeksiyon kavramı ve dezenfektan bilgisi edinmek amaçlanır.
• Dezenfeksiyon uygulamaları hakkında fikir sahibi olmak hedeflenir.
• Antisepsi kavramını bilmek önemlidir.

Ders İçeriği

• Sterilizasyon ve dezenfeksiyon kavramlarına giriş ve ilişkili tanımlar verilir.
• Spaulding sınıflandırılması anlatılır.
• Sterilizasyon yöntemleri, uygulanmaları, avantaj ve dezavantajları açıklanır.
• Sterilizasyonun kontrolünün önemi ve yöntemleri belirtilir.
• Dezenfeksiyon yöntemleri anlatılır.
• Aktif bileşenlerine ve etkinliklerine göre dezenfektanlar tanımlanır.
• Dezenfeksiyon uygulamaları açıklanır.
• Antisepsi tanımı ve uygulamaları detaylandırılır.

Tıpta Sterilizasyon ve Dezenfeksiyonun Önemi

• Enfeksiyon kontrolü için mikroorganizma üremesini kontrol altında tutmak şarttır.
• Hasta bakımında kullanılan alet ve malzemelerdeki mikroorganizmaları etkisiz hale getirmek veya ortadan kaldırmak için temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon önemlidir.

Mikroorganizmaların Kontrol Edilme Nedenleri

• Steril ürünlerin kontaminasyonunu önlemek amaçlanır.
• Hastalık etkeni mikroorganizmaların geçişini engellemek önemlidir.
• Gıda ve gıda ürünlerinin mikroorganizma kaynaklı bozulmalarını önlemek hedeflenir.
• Saf kültürlerde istenmeyen mikroorganizmaların üremesini önlemek amaçlanır.
• Aseptik bölgeleri kontaminasyondan korumak önemlidir.

Mikrobiyal Üremenin Kontrol Altına Alınması

• 1800'lerde Semmelweiss ve Lister aseptik tekniklerle cerrahi yaraların kontaminasyonunu önlemeye yardımcı olmuştur.
• Önceden cerrahi işlemlerin %10'u nozokomiyal enfeksiyonlarla sonuçlanmaktaydı.
• Önceden hastanelerde doğum yapan annelerin neredeyse %25'i enfeksiyondan ölüyordu.
• Hastanede enfeksiyon kontrolü; sterilizasyon, dezenfeksiyon, el hijyeni uygulamaları ve sürveyans-izolasyon önlemlerinin birlikteliğinden geçer.

Sterilizasyon

• Bir madde ya da bir cismin birlikte bulunduğu mikroorganizmaların tüm şekillerinin (sporlar dahil) öldürülmesi, tahrip edilmesi veya ortamdan uzaklaştırılmasıdır.
• Fiziksel veya kimyasal işlemlerin başarılı bir şekilde uygulanılmasıyla gerçekleştirilir.
• Sterilizasyon işlemleri sonucunda kesin, mutlak mikropsuzluk sağlanır.
• Tek bir canlı mikroorganizma kalma olasılığı ≤10⁻⁶ olmalıdır.
• Transfüze edilen sıvılar için bu olasılığın 10⁻⁷ olması istenir.
• İşlem sonunda canlı mikroorganizma kalma ihtimalinin 10⁻⁶ da bir (1/1.000.000) olmasını ifade eden terim "Sterilite Güvence Düzeyi" olarak adlandırılır.

Dezenfeksiyon

• Bir cisim ya da maddenin patojen mikroorganizmalardan (bakteri sporları hariç) arındırılması (öldürülmesi veya üremelerinin durdurulması) işlemidir.
• Sterilizasyon kesin ve mutlak anlamlı bir işlem iken dezenfeksiyon işlemi çok geniş bir spektruma sahiptir.
• Bir ortamdaki mikroorganizma sayısının azaltılmasından sterilizasyona kadar uzanan geniş bir spektrumu vardır.
• Dezenfeksiyon cansız objelerdeki tüm tanımlanan patojen mikroorganizmaları yok eder AMA; bakteri sporları ve mikobakterileri etkilemez.
• Dezenfeksiyon; yüksek, orta ve düşük düzey dezenfeksiyon olarak 3 kategoride değerlendirilir.
• Dezenfeksiyon işlemi fiziksel ve kimyasal yöntemlerle yapılabilir.
• Dezenfeksiyonda kimyasal maddeler daha çok kullanılır ve bu maddelere dezenfektan denir.

Antisepsi

• Canlı dokular üzerindeki veya içindeki mikroorganizmaların öldürülmesi veya üremelerinin engellenmesidir.
• Canlı dokulara uygulanan dezenfeksiyon işlemidir.
• Vücudun deri, mukoza gibi yüzeyel doku ve lezyonlarında bulunan patojen mikroorganizmaların kimyasal maddeler kullanılarak yok edilmesidir.
• Bu işlem sırasında kullanılan maddelere antiseptik denir.
• Genellikle her antiseptik aynı zamanda dezenfektandır, ancak her dezenfektan antiseptik olarak kullanılamaz !

Tanımlar

• Germisid: Mikroorganizmaları öldüren (gelişme ve çoğalmalarını engelleyen) ajanlara denir. Germisidal etki geri dönücü değildir.
• Bakterisid: Bakterileri öldürücü madde.
• Fungusid: Mantarları öldürücü madde.
• Virusid: Virüsleri öldürücü madde.
• Sporosid: Bakteri sporlarını yok edici madde anlamında kullanılır.
• Mikrobiyostatik etki: Mikroorganizmaların üremelerinin, sayıca çoğalmalarının önlenmesidir. Bu etki geri dönücü bir etkidir.
• Bakteriyostatik: Bakterilerin üremelerini önleyen etkiye sahip ajanlar.
• Fungustatik: Mantarların üremelerini önleyen etkilere sahip ajanlar için kullanılan terimlerdir.
• Sepsis: Bakteriyel kontaminasyona işaret etmektedir.
• Asepsi: Belirgin kontaminasyonun yokluğunu ifade eder. Asepsi'nin amacı canlı (cilt ve doku) ve cansız (cerrahi aletler) yüzeylerdeki mikroorganizmaları yok etmek veya sayılarını güvenli bir sınıra indirmektir.
• Aseptik teknikler: Sağlık hizmeti verilen kuruluşlarda, mikroorganizmaların enfeksiyona yol açabilecekleri vücut alanlarından uzak tutulması için gösterilen çabaların tamamına verilen isimdir. Gıda endüstrisinde bakteriyel kontaminasyonunun önüne geçmek için kullanılır.
• Dekontaminasyon: Sağlık ve temizlik personelinin kullandığı cansız nesnelerin sterilizasyon / dezenfeksiyon /temizlik öncesi güvenli hale getirilmesine verilen isimdir.
• Geniş yüzeyler, muayene ve ameliyat masaları, cerrahi işlem sırasında veya sonrasında kan veya vücut sıvılarınca kontamine edilmiş eldiven veya cerrahi aletlerdir.
• Kullanılmış (kontamine olmuş) alet ve malzemeler üzerindeki kontaminasyonun ( kan ve vücut sıvılarındaki protein, enzimlerin) giderilme işlemidir.

Laboratuvarda Enfeksiyon Zincirini Kırmak İçin

• Klinik örnekler ve kültür materyalleri atılmadan önce dekontamine edilmelidir.
• Yüzeyler ve cansız nesneler iş bitince ve düzenli aralıklarla temizlenmelidir.
• Yüzeyler dökülme saçılmalardan sonra dekontamine edilmelidir.
• Temizlik: Ortamın kir ve organik maddelerden arındırılmasıdır (Su ve sabun ya da deterjan özelliği olan temizlik maddeleri ile). Biyolojik yükü yüksek yüzeylerin dezenfeksiyonu daha uzun sürer.

Mikroorganizmaların Duyarlılığı

• Dirençliden duyarlıya doğru sıralama: Prionlar, bakteri sporları, protozoa kistleri, mikobakteriler, zarfsız virüsler, mantarlar, vejetatif bakteriler, zarflı virüsler.

Koruyucu Bariyerler

• El yıkama, eldiven kullanma, yara temizliğinde veya cerrahi öncesi cildin hazırlanmasında antiseptik solüsyonların kullanılması önemlidir.
• Tüm malzemelerin dekontaminasyon, temizlenme ve sterilizasyon veya YDD edilmesi gerekir.

Etkin Sterilizasyon & Dezenfeksiyon

• Objelerin temizliği, organik ve inorganik madde yükü önemlidir.
• Mikrobiyal kontaminasyonun tipi ve yoğunluğu dikkate alınmalıdır.
• Dezenfektanın/sterilizanın konsantrasyonu ve temas süresi önemlidir.
• Tıbbi gerecin yapısı, kuru-nemli oluşu önemlidir.
• Ortamın ısısı, nem oranı ve pH'ı dikkate alınmalıdır.

Sterilizasyon-Dezenfeksiyon Seçimini Etkileyen Faktörler

• Tıbbi gerecin kullanılacağı alan, kontamine eden mikroorganizma önemlidir.
• Alet uyumu, hasta, sağlık çalışanı ve çevreye etkisi göz önünde bulundurulmalıdır.
• İş yükü ve maliyet de etkilidir.

Spaulding Sınıflaması

• Spaulding, 1968 yılında sağlık alanında kullanılan ve hasta ile temas eden araç ve gereçleri; taşıdıkları enfeksiyon riskine ve sterilizasyon ve dezenfeksiyon gerekliliklerine göre 3 grupta toplamıştır.
  • Kritik: Organ, doku ve dolaşan kan ile temas edenler : Sterilizasyon / (Yüksek Düzey Dezenfeksiyon)
  • Yarı Kritik: Mukoza ve bütünlüğü bozulmuş deri ile temas edenler : Yüksek Düzey /(Orta) Dezenfeksiyon
  • Kritik Olmayan: Sağlam deri ile temas edenler : Düşük Düzey Dezenfeksiyon

Kritik Araçlar

• Steril vücut boşluklarına ve vasküler sisteme giren objeler steril olmalıdır.
• Mümkünse otoklavda sterilizasyon yapılır. Isıya duyarlı malzemelerden yapılmışsa etilenoksit gazı, plazma sterilizasyonu veya kemosterilizörler (kimyasal sterilizörler) kullanılabilir. Cerrahi araçlar, Kalp-damar kateterleri, Üriner kateterler, İmplantlar, Drenler, Biyopsi aletleri bu gruptadır.

Yarı Kritik Araçlar

• Bu araçlar bütünlüğü bozulmuş deri veya mukozalarla temas eden araçlardır.
• Mukozalar genellikle bakteri sporlarına dirençlidir, tuberculoz basiline ve bazı virüslere duyarlıdır.
• Fleksible gastrointestinal endoskoplar, Laringoskoplar bu gruba dahildir. Yüksek düzeyli dezenfektanlar ve kimyasal germisidler ile dezenfeksiyonu yapılmalıdır.

Kritik Olmayan Araçlar

• Sadece deriye temas eden araçlardır.
• Sağlam derinin mikroorganizmalara karşı koruyucu bariyeri nedeniyle düşük düzeyde dezenfeksiyon uygulaması yeterlidir.
• Stetoskoplar, tansiyon aleti manşonu bu sınıfta yer alır.
• Hastanın vücut çıkartıları ile kontamine olurlarsa dezenfektan uygulanabilir.
• Yatak çarşaflarının sıcak ve deterjanlı suyla yıkanıp ütülenmesi yeterlidir.

Sterilizasyon Yöntemleri ve Sterilizasyonun Kontrolü

• Aletlerin kullanım alanından transferi, ön temizlik ve dekontaminasyon steril edilerek tüm işlemler dizisidir.
• Sterilizasyon işleminden önce sterilize edilecek araç-gereçleri hazırlamak gerekir.
• Yeniden kullanılacak malzemeler önce deterjanlı suyla yıkanarak temizlenmelidir.

Sterilizasyon Yöntemleri

• Fiziksel, gaz buharları ve kimyasal ajanlar ile yapılan sterilizasyon olarak üçe ayrılır
  • Fiziksel: Isı ile (kuru ve yaş), ışın ile, süzme
  • Gaz buharı: Etilen oksit, formaldehit, H₂O₂
  • Kimyasal: Perasetikasit, glutaraldehit

Fiziksel Sterilizasyon

• Yüksek sıcaklık hücre proteinlerini koagüle eder. Etki süresi uzadıkça ısının etkisi artar.
• Ortamın nem oranı arttıkça ısının etkisi artar.

Isı ile Sterilizasyon Yöntemleri

• Kuru ısı ile sterilizasyon (alevden geçirme, kuru sıcak hava fırını, UHT)
• Yaş ısı ile sterilizasyon (kaynatma, tindalizasyon, su buharı ile)

Kuru sıcak hava fırınında (Pastör fırını) sterilizasyon

• Pastör fırını, termostatlı ve elektrik ile çalışan, üzerinde sıcaklık ve zaman ayarı için gösterge ve düğmeleri olan fırınlardır.
• Fırında nem olmadığından, sterilizasyonu sağlamak için yüksek sıcaklıkların uzun süre uygulanması gerekir.
  • 170°C'de 1 saat
  • 160°C'de 2 saat
  • 150°C'de 2,5 saat
• Yağlar (parafin, vazelin gibi), tozlar, süzgeç kağıtları; yüksek ısıda bozulmayan diğer malzemeler sterilize edilir.

Yaş Isı ile Sterilizasyon

• Buhar ısıyı her tarafa taşır, boşluklara iyi nüfuz eder.
  • Basınçsız su buharı (Koch kazanı) ile sterilizasyonda Koch kazanı kullanılır. Akım halindeki su buharından yararlanılır.
  • Basınçlı su buharı uygulaması otoklav denen aletlerde uygulanır.
• Otoklavlarda sterilizasyon süresi basınç ve ısıya bağlı olarak değişir.
  • En yaygın kullanılan sterilizasyon süresi;121°C'de (1kg/cm² manometre basıncında) 15dk

Buhar Sterilizasyonu

• Avantajları: toksik değildir, hızlı bakterisidal etki elde edilir, pahalı değildir, organik/inorganik maddelerin varlığından az etkilenir, medikal paketlere iyi penetre olur.
• Dezavantajları: ısıya duyarlı malzemelere uygulanamaz, yanık ve kaza riski vardır.

İdeal Bir Sterilizasyon Yönteminde Bulunması Gereken Özellikler

• Hızlı döngü, düşük sıcaklıkta etkili sterilizasyon, havalandırmaya gerek duyulmaması, çevre için güvenli olması, kolay kurulum ve kullanım.
• Plastikler dahil çok çeşitli malzeme için uygun olması, ucuzluğu.

Işınlarla Sterilizasyon

• Işınlama ile sterilizasyonun uygulama alanı sınırlıdır.
• Isı ve diğer yöntemlerin kullanılamadığı ortamların sterilizasyonunda ışınlardan yararlanılır.
• İyonizan ışınlar (x, a, b, g) ile Ultraviyole (UV) ışınlar kullanılır.

UV Işınları

• Radyasyon enerjilerinin azlığı ve penetrasyon yeteneklerinin çok sınırlı olması nedeniyle sterilizasyondan çok dezenfeksiyonda kullanılırlar.
• Hastane, ameliyathane, laboratuvar gibi alanların hacim dezenfeksiyonunda kullanılır.

Süzme İle Sterilizasyon

• Sıvıda veya havada mikroorganizmaların gözenekli çeper veya zardan geçirilerek ayrılmasına filtrasyon denir.
• Isı ile sterilizasyon sırasında bozulabilen sıvılar ve biyolojik maddelerin sterilizasyonu için iyi bir yöntemdir.

Gaz Buharı ile Sterilizasyon

• Yüksek ısıda sterilize edilemeyen cerrahi malzemelerin sterilizasyonunda kullanılmaktadır, laboratuvarlardaki kullanımları çok sınırlıdır. Etilen oksit, Formaldehit gazı kullanılır.

Etilen Oksit

• Renksiz, yanıcı, patlayıcı ve toksik bir gazdır. Düşük ısıda, nem ve etilen oksit gazı birlikte uygulanır.
• Etilen oksit iki şekilde kullanılır: az yoğunluktaki gaz ortamında, düşük ısıda uzun süre tutulur veya yüksek yoğunluktaki gaz ortamında, kısa süre tutulur.
• "ısıya dayanıksız kritik araçlar"ın sterilizasyonunda etilen oksitten yararlanılır.

Etilen Oksit Sterilizasyonu Avantajları

• Isıya ve neme hassas malzeme ve aletler, sentetik, fiberoptik ve PVC malzemeler steril edilir. Lümenli aletlerin sterilizasyonu için uygundur.

Formaldehit

• Geniş spektrumlu mikrobisidal aktivitesine rağmen; buharının solunmasının kanserojen olması nedeniyle kullanımı hemen hemen ortadan kalkmıştır. Sıvı formda kadavra ve dokuların saklanmasında kullanılır. Avantajları: Uygulama süresi ETO'ya göre kısadır Özel paketleme malzemesine gerek yoktur
• Dezavantajları: Organik materyal varlığında etkin değil, Toksik, mutajen, kanserojen, Penetrasyon gücü ETO'ya göre daha düşüktür, Yüzey sterilanı

Hidrojen Peroksit (H2O2)

• H2O2 bakterisit, virusit ve fungusittir. %6- %7,5 H2O2, Cryptosporidium parvum'u inaktive edebilen tek sterilandır
• Gaz plazma: Elektronlar, iyonlar veya nötral partiküllerden oluşan herhangi bir gazı tanımlamak için kullanılan terimdir

Kimyasal Maddelerle Sterilizasyon

• Sterilizasyonda kullanılan kimyasal maddelere kemosterilan denir.
• Kimyasal maddeler virüs, mantar, bakteri ve bakteri sporları gibi mikrobiyolojik hayatın tümünü yok edecek şekilde kullanılmalıdır.
• Glutaraldehit ve Perasetik asit kimyasal maddelerdir.

Prionların Sterilizasyonu

• Otoklavda, 132-134°C'de, 1-1.5 saat, oda ısısında, 1 N, NaOH içinde, 1 saat veya oda ısısında, %0.5 Sodyum hipoklorit'te (en az %2 serbest klor) 2 saat bekletilerek

Sterilizasyonun Kontrolü

• Hastanelerde sterilizasyon uygulamalarının her bir aşamasının doğru olarak yapıldığından emin olunması önem taşır.
• Sterilizasyonun en kesin kontrol şekli, sterilize edilmiş malzemelerden mikrobiyolojik örnekler alarak üreme kontrolleri yapmaktır.

Dezenfeksiyon Yöntemleri

• Dezenfeksiyon yöntemleri fiziksel (ısı) ve kimyasal maddeler (dezenfektan ve antiseptik) iledir.
• Fiziksel Dezenfeksiyon Yöntemlerinden Pastörizasyon süt ve süt gibi yüksek ısı derecelerine dayanıklı olmayan sıvı ve besin maddelerinin dezenfeksiyonu için kullanılır.

Kimyasal Dezenfeksiyon Yöntemleri

• Dezenfeksiyonda kullanılan kimyasal maddelere dezenfektan adı verilir.

Dezenfektanların Etki Mekanizmaları

• Hücre zarına etki edenler, hücre proteinlerini denatüre edenle, enzimleri işlevlerini bozanlar, nükleik asitlere etki edenler

Dezenfektan Sınıfları ve Etkinlikleri

• Alkoller (%70 etil alkol), Aldehitler (Formaldehit), Klorlu bileşikler (Sodyum hipoklorit), İyodoforlar(Povidon iyodür) Kimyasal sterilizasyon, yüksek düzey, orta düzey, düşük düzey dezenfeksiyon

Antisepsi

• Antiseptik ajanlar deri yüzeyindeki mikroorganizma sayısını azaltmak için kullanılırlar.
• Alkol, İyodoforlar, klorheksidin, Paraklorometaksilenol (PCMX) kullanılabilir.

Dezenfeksiyon Uygulamaları

• Hastanede bulunan alanlar yüksek riskli, orta riskli ve düşük riskli alanlar olarak sınıflandırılır. Yüksek riskli alanlar: Ameliyathane, acil servis, mikrobiyoloji laboratuvarı, yoğun bakım üniteleri
• Orta riskli alanlar:* Laboratuvarlar, hasta odaları Düşük riskli alanlar: Hemşire, doktor odaları, ofisler

Laboratuvarda Rutin Yer Temizliği

• Yer temizliği için hipokloritli su kullanılır, solüsyon her gün taze olarak hazırlanır.
• Dezenfektan solüsyonu hazırlayacak personel eldiven ve maske giydikten sonra solüsyonu hazırlar.

Dezenfektanların Etkinliği

• Riedel Walker deneyinde bilinmeyen dezenfektanın etkinliği fenol ile karşılaştırılır ve “fenol katsayısı” belirlenir.

Antisepsi Uygulama Yöntemleri

• El antisepsisi (Günlük yaşam için; Sağlık personelinin için; Ameliyathane ekibi), El yıkama
• AMAÇ*: Ellerdeki gözle görünür kiri uzaklaştırmanın yanı sıra geçici floranın tamamını uzaklaştırmak, kalıcı floranın da sayıca azalmasını sağlamaktır.
• HEDEF* :Eller aracılığıyla yayılan enfeksiyonların önlenmesidir

El Yıkama

• Ellerin sabunla 15 saniye sabunlanması ile ellerin yüzeyinde bulunan çoğu mikroorganizmalar uzaklaştırılır.

Cerrahi El Yıkama

• Ameliyat ekibinin özel çaba göstermesi gerekir.
• Hekzaklorofenli veya klorheksidinli solüsyonlarla ellerin 7 dakika sabunlanıp fırçalanması gerekir.
• Sonra 3 dakika alkolde ıslak bulundurmak ve havada kurutarak antisepsiyi bozmadan steril ameliyat eldivenlerini giymek gerekir.
• Toprak gibi yabancı maddeler olan yaralara sabunlu su vb. ile mekanik temasda temizleme yapılır.