Tweede Wereldoorlog in Europa

§3.1 Oorlog in Europa

• De Tweede Wereldoorlog werd veroorzaakt door nazi-Duitsland.
• Hitler bereidde Duitsland voor op een nieuwe oorlog direct na zijn machtsovername.
• Hitler sloot bondgenootschappen met Japan en Italië gericht tegen het Westen en de Sovjet-Unie.
• Hitler wilde een 'rassenoorlog' voeren en de Sovjet-Unie vernietigen.
• Hitler zocht naar lebensraum in het oosten, om het Duitse volk meer grondgebied te geven.
• In 1938 begon Hitler met de uitbreiding van Duitsland.
• Hitler nodigde de Oostenrijkse kanselier Schuschnigg uit en intimideerde hem.
• Hitler eiste dat de nazi Seyss-Inquart de leiding kreeg over de Oostenrijkse regering.
• Het Duitse leger viel Oostenrijk binnen op uitnodiging van Seyss-Inquart om 'vrede en orde te herstellen'.
• Hitler verklaarde dat Oostenrijk 'terugkeerde' in het Duitse rijk en lijfde het land in (Anschluss).
• Na de Anschluss eiste Hitler het Tsjechische Sudetenland op, waar drie miljoen etnische Duitsers woonden.
• De Britse en Franse regeringen beloofden Tsjecho-Slowakije te steunen bij een buitenlandse aanval, maar dit schrikte Hitler niet af.
• In september 1938 leek oorlog onvermijdelijk nadat Hitler het Sudetenland opeiste.
• Tijdens een conferentie sloten Chamberlain, Daladier, Hitler en Mussolini een overeenkomst over het Sudetenland.
• Tsjecho-Slowakije moest het Sudetenland aan Duitsland afstaan in ruil voor Hitlers belofte van vrede.
• Chamberlain claimde peace for our time te hebben bereikt door zijn politiek van appeasement.
• Appeasement hield in dat hij de vrede wilde redden door toe te geven in de hoop dat Hitlers beleid minder agressief zou worden.
• Begin 1939 bedreigde Hitler Polen, waarop Groot-Brittannië en Frankrijk beloofden Polen te steunen bij een buitenlandse aanval.
• Duitsland en de Sovjet-Unie sloten in augustus 1939 een niet-aanvalsverdrag met een geheime afspraak om Polen te verdelen.
• Op 1 september viel het Duitse leger Polen binnen.
• Groot-Brittannië en Frankrijk verklaarden Duitsland de oorlog op 3 september, wat het begin van de Tweede Wereldoorlog in Europa betekende.

Duitse veroveringen

• Duitsland rukte snel op in Polen met een blitzkrieg, waartegen Polen kansloos was.
• Nadat het Sovjetleger Oost-Polen binnenviel, was de strijd snel beslist.
• West-Polen werd na de verovering door Duitsland ingelijfd.
• Denemarken en Noorwegen werden in april 1940 bezet door Duitsland.
• Op 10 mei 1940 begon een blitzkrieg tegen Nederland, België en Frankrijk.
• De Duitsers bombardeerden Rotterdam op 14 mei, waarbij delen van het centrum verwoest werden en veel burgers omkwamen.
• Het Nederlandse leger gaf zich een dag na het bombardement op Rotterdam over.
• België capituleerde na achttien dagen, Frankrijk na zes weken.
• Duitsland startte luchtoorlog tegen Groot-Brittannië, in de verwachting dat de Britten om een wapenbestand zouden vragen.
• Groot-Brittannië hield stand onder leiding van premier Winston Churchill.
• Hitler werd gedwongen tot een tweefrontenoorlog en viel Joegoslavië en Griekenland binnen als hulp voor Italië.
• Op 22 juni 1941 begon de Duitse aanval op de Sovjet-Unie.
• Duitse troepen werden voor Leningrad en Moskou tegengehouden door het Rode Leger.
• Duitse soldaten vermoordden grote aantallen burgers en krijgsgevangenen in het oosten.
• In West-Polen voerden Duitse soldaten etnische zuiveringen uit, waarbij Poolse bewoners werden verdreven en vervangen door etnische Duitsers.
• Japan viel de Verenigde Staten aan in december 1941, waarna Duitsland de oorlog verklaarde aan de VS.
• Groot-Brittannië, de VS en de Sovjet-Unie werden de belangrijkste geallieerden.
• Duitsland, Italië en Japan werden de asmogendheden genoemd.
• In 1942 rukten Hitlers soldaten op naar Stalingrad, maar werden teruggedrongen door het Rode Leger.
• Begin 1943 gaven Duitse soldaten zich voor het eerst over aan hun vijand bij Stalingrad.
• De Duitsers verloren bij Koersk de grootste tankslag uit de geschiedenis.
• De Duitsers werden teruggedrongen door de overmacht van het Rode Leger.
• In januari 1944 maakte het Rode Leger een einde aan de Duitse belegering van Leningrad.
• In januari 1945 trokken Sovjetsoldaten Oost-Pruisen binnen.
• Miljoenen Duitsers vluchtten naar het westen als gevolg van de opmars van het Sovjetleger.
• Vanaf 1943 waren de geallieerden oppermachtig op zee en in de lucht in het westen.
• In Duitsland bombardeerden Amerikaanse en Britse vliegtuigen militaire doelen en steden.
• In juni 1943 landden de westerse geallieerden in Zuid-Italië, waarna Mussolini werd afgezet en Italië zich overgaf.
• Duitse soldaten bevrijdden Mussolini, bezetten Italië en vertraagden de geallieerde opmars.
• Op 6 juni 1944 begon een geallieerde invasie in West-Frankrijk (D-day).
• 130.000 Britse, Amerikaanse en Canadese militairen landden op de stranden van Normandië.
• 24.000 parachutisten werden achter de Duitse kustverdediging gedropt.
• De geallieerden bevrijdden Frankrijk, België en Zuid-Nederland.
• In maart 1945 trokken ze over de Rijn Duitsland in.
• In april begon het Rode Leger met de verovering van Berlijn.
• Tijdens de gevechten pleegde Hitler in zijn bunker zelfmoord.
• Op 8 mei volgde de Duitse capitulatie.
• Duitsland werd bezet door het Amerikaanse, Britse en Sovjetleger.

§3.2 Oorlog buiten Europa

• In Oost-Azië ontstond de Tweede Wereldoorlog door de agressie van Japan.
• Japan was een dichtbevolkte industriestaat waar nationalistische militairen veel invloed hadden.
• Japan vond dat het land alleen kon overleven als het werd uitgebreid met gebieden die konden voorzien in de Japanse behoefte aan voedsel en grondstoffen.
• In 1936 sloot Japan een bondgenootschap met Duitsland en Italië.
• Japan had al kolonies gemaakt van Korea en de Chinese provincie Mantsjoerije (Mantsjoekwo).
• In 1937 vielen Japanse troepen de rest van China binnen.
• Japan veroverde Peking, Shanghai en andere kuststeden, maar het Chinese leger hield stand in het binnenland.
• In mei 1939 deed Japan een inval in Mongolië, maar werd verslagen door het Rode Leger.
• Japan besloot zijn agressie niet te richten tegen de Sovjet-Unie, maar tegen de Europeanen en Amerikanen in Zuidoost-Azië.
• Op 7 december 1941 viel de Japanse luchtmacht de Amerikaanse marinehaven Pearl Harbor op Hawaï aan.
• Door de uitschakeling van de Amerikaanse militaire macht konden de Japanners bijna heel Zuidoost-Azië veroveren.
• De Japanse opmars eindigde in juni 1942 toen een Japanse vloot werd verslagen in de zeeslag bij Midway in de Stille Oceaan.
• De Japanners noemden hun rijk 'de Grote Oost-Aziatische welvaartssfeer' en vielen de westerse koloniën binnen met de slagzin 'Azië voor de Aziaten'.
• De Japanners onderdrukten de Aziatische volken en eisten absolute onderdanigheid.
• De Japanners buitten de bezette gebieden meedogenloos uit door grondstoffen en voedsel te roven.
• Miljoenen mensen kwamen om door honger en ziektes.
• Meisjes en vrouwen werden tot seksslavin voor het leger gemaakt en 'troostmeisjes' genoemd.
• Europese en Aziatische mannen moesten dwangarbeid verrichten.
• Blanke vrouwen en kinderen werden opgesloten in concentratiekampen, die in Indonesië 'jappenkampen' werden genoemd.
• In China gingen de Japanners verschrikkelijk tekeer.
• Japanse soldaten verkrachtten en vermoordden honderdduizenden Chinese vrouwen en meisjes en vermoordden de mannen op een gruwelijke wijze.
• Vanaf 1943 drongen de Amerikanen de Japanners terug.
• De geallieerden richtten zich eerst op de bevrijding van Europa.
• De Japanners bleven fanatiek vechten en zetten kamikazes (zelfmoordpiloten) in.
• President Truman besloot Japan tot overgave te dwingen met een atoombom.
• Op 6 augustus 1945 wierpen Amerikanen een atoombom op Hiroshima.
• Drie dagen later volgde een atoombom op Nagasaki.
• Op 15 augustus gaf Japan zich over.
• Ook andere werelddelen waren betrokken bij de wereldoorlog.
• In Noord-Afrika vochten Amerikanen en Britten tegen Duitsers en Italianen.
• De Amerikaanse economie schakelde over op oorlogsproductie.
• Suriname leverde 60 procent van de bauxiet (aluminium grondstof) voor Amerikaanse vliegtuigen.
• De olieraffinaderij op Curaçao leverde vliegtuigbrandstof.

§3.3 Bezet Nederland

• Op 10 mei 1940 viel Duitsland Nederland aan.
• Duitse parachutisten werden gedropt om de koningin en de ministers gevangen te nemen, maar deze ontkwamen naar Londen.
• Na de Nederlandse capitulatie begon de Duitse bezetting.
• Seyss-Inquart werd als rijkscommissaris de hoogste bestuurder van Nederland.
• Rauter leidde de geheime politie en een SS-politiemacht.
• De rechtsstaat en de democratie werden afgeschaft.
• De eerste maanden viel de bezetting mee, de economie deed het goed en de Duitsers gedroegen zich vriendelijk.
• Seyss-Inquart wilde de medewerking van Nederlanders en zei dat de Duitsers met hen wilden samenwerken.
• Er was censuur, kranten kregen dagelijks instructie over wat ze mochten schrijven.
• Organisaties werden gelijkgeschakeld en kregen een nazi aan het hoofd.
• De Duitsers begonnen met het vervolgen van joodse Nederlanders.
• In Amsterdam vielen NSB'ers joden aan.
• Rauter besloot als vergelding een razzia te houden waarbij 427 joodse mannen werden opgepakt.
• Arbeiders in Amsterdam en omgeving gingen uit protest massaal in staking (Februaristaking).
• De Duitsers grepen hard in, arresteerden honderden stakers en executeerden achttien van hen.
• Seyss-Inquart koos na de Februaristaking voor intimidatie en terreur.
• Nederlanders kregen het steeds moeilijker door schaarste en roof van machines en voedsel door de Duitsers.
• Vanaf 1942 moesten alle mannen tussen de 17 en 40 jaar zich melden voor dwangarbeid in Duitsland.
• De Duitsers schoten tientallen stakers dood die protesteerden tegen de arbeidsinzet.
• De meeste Nederlanders waren anti-Duits en werden 'goede Nederlanders' genoemd.
• Een klein deel durfde zich te verzetten.
• Het grootste deel paste zich zo goed mogelijk aan de nieuwe situatie aan.
• Door de meedogenloze onderdrukking groeide het verzet tegen de 'moffen'.
• Een groeiend aantal Nederlanders hielp mannen die zich schuilhielden om aan dwangarbeid te ontkomen.
• Verzetsgroepen maakten valse bonkaarten om voedsel voor onderduikers te kopen.
• Andere groepen maakten illegale krantjes, zoals Trouw, Vrij Nederland en Het Parool.
• Er werden aanslagen gepleegd op Duitsers en NSB'ers.
• Een kleine minderheid was pro-Duits en koos voor collaboratie.
• De meeste 'foute Nederlanders' waren lid van de NSB.
• Nederlandse nazi's namen de plaats in van ontslagen burgemeesters en leidinggevenden.
• Ongeveer 25.000 Nederlandse mannen vochten als SS'er aan het oostfront.
• Er waren aannemers die bunkers voor de Duitsers bouwden en politiemensen die hielpen bij het arresteren van joden.
• De Nederlandse Spoorwegen werkten mee aan de deportatie van joden.
• In september 1944 vielen de geallieerde troepen Nederland binnen vanuit België.
• Ze werden tegengehouden in de Slag om Arnhem.
• Het duurde nog ruim een half jaar voordat Nederland boven de grote rivieren werd bevrijd, terwijl het zuiden in 1944 al was bevrijd.
• De Duitsers zetten Walcheren onder water voordat het gebied werd bevrijd.
• In de strenge winter van 1944/1945 werd West-Nederland niet meer bevoorraad, waardoor een groot tekort aan voedsel en brandstof ontstond (Hongerwinter).
• Ongeveer 20.000 mensen stierven van honger en ellende.
• In 1945 werd de onderdrukking nog harder.
• Mannen werden opgepakt voor dwangarbeid.
• Aanslagen van het verzet werden beantwoord met terreur.
• In april 1945 werden eerst Oost- en Noord-Nederland door Canadese troepen bevrijd.
• Op 5 mei gaf het Duitse leger in Nederland zich over.
• Na de bevrijding kwamen er wraakacties.

§3.4 Holocaust

• Joden in Europa waren na democratische revoluties gelijkberechtigde burgers geworden.
• Er was sprake van antisemitisme met het beeld dat joden woekeraars waren.
• Vooroordelen wakkerden haat tegen joden aan en leidde tot racistisch antisemitisme.
• Volgens Hitlers rassenleer wilde het 'Joodse ras' het Duitse 'arische' ras verzwakken en vernietigen.
• Door nazipropaganda gingen veel Duitsers geloven dat joden slecht waren.
• Na Hitlers machtsovername werden joodse Duitsers systematisch getreiterd, gediscrimineerd en geïsoleerd.
• Het Duitse volk werd opgeroepen geen joden in dienst te nemen en niets bij joden te kopen.
• Joden en hun vrienden werden in het openbaar vernederd.
• Joodse ambtenaren werden ontslagen.
• Joden mochten niet meer in parken, zwembaden, cafés en andere openbare gelegenheden komen.
• In 1935 kwamen er rassenwetten die bepaalden dat joden geen Duitser waren en dat joden niet mochten trouwen en geen seks mochten hebben met Duitsers.
• Op 9 november 1938 werden joden aangevallen, synagogen in brand gestoken, winkels geplunderd en joden vermoord (Kristallnacht).
• Na Kristallnacht sloot de SS duizenden joden op in concentratiekampen.
• Vanaf 1939 kregen de nazi’s in bezette landen veel meer joden in hun macht, vooral in Polen.
• Joodse Polen moesten verhuizen naar overvolle getto’s, waar velen stierven door gebrek en ziekte.
• Vanaf 1941 moesten joden in Duitsland en Polen een zespuntige Davidster op hun kleren dragen.
• Nazi’s wilden Europa ‘jodenvrij’ maken en dachten na over een ‘definitieve oplossing’ voor het Joodse vraagstuk.
• Eerst was er een plan om alle Joden te deporteren naar Madagascar, maar na de inval van de Sovjet-Unie kwam de genocide op Joden.
• Met steun van het Duitse leger en de plaatselijke antisemieten vonden vanaf 1941 massa-executies plaats door de SS in Oost-Polen, de Baltische staten, Wit-Rusland en Oekraïne.
• Moordcommando’s dreven in dorpen en steden alle joden bijeen en vermoordden ze.
• Ze bouwden vernietigingskampen om de moorden efficiënter te maken.
• Vanaf het voorjaar van 1942 werden joden overal in Europa opgepakt en in doorgangskampen verzameld.
• Vandaar werden ze in goederenwagons gedeporteerd naar vernietigingskampen.
• In deze kampen werden Joden meestal direct vergast.
• Bij aankomst in Auschwitz werden gedeporteerden in twee groepen gesplitst: ouderen, kinderen en zieken gingen rechtstreeks naar de gaskamers, sterke mannen en vrouwen moesten eerst dwangarbeid verrichten.
• In totaal vermoordden de nazi’s zes van de elf miljoen Europese joden (Holocaust / Shoah).
• De nazi’s vermoordden ook een groot aantal Roma en Sinti, homo’s, Jehova’s getuigen en gehandicapten.
• Ook in Nederland was er antisemitisme, al was het minder dan in andere landen.
• Joodse Nederlanders vormden een kleine minderheid.
• In Nederland kwam op 31 juli 1940 de eerste anti-joodse maatregel: een verbod op het ritueel slachten van vee.
• In oktober 1940 moesten alle ambtenaren en leraren een ‘ariërverklaring’ invullen.
• Na de Februaristaking van 1941 volgden meer discriminerende maatregelen.
• Joden moesten hun fietsen, radio’s en al hun geld boven de 250 gulden inleveren.
• Ze mochten niet meer naar bioscopen, cafés, stranden en zwembaden.
• Na de zomervakantie van 1941 gingen joodse leerlingen naar aparte scholen.
• Vanaf mei 1942 moesten joden op straat een gele ster met het woord ‘Jood’ zichtbaar op hun kleding dragen.
• In Amsterdam werd de joodse buurt bij het Waterlooplein met prikkeldraad afgezet.
• Vanaf 1942 werden groepen joden opgeroepen zich te melden voor werk in het oosten en gingen eerst naar het doorgangskamp in Westerbork.
• Vandaar werden ze met goederentreinen naar de kampen Auschwitz en Sobibor gedeporteerd.
• Joden die zich niet meldden werden opgespoord en gearresteerd.
• Speciale politieafdelingen kregen voor elke arrestant een beloning (‘kopgeld’).
• In Nederland overleefden minder dan 20.000 joden de oorlog door onder te duiken.
• Van de 107.000 joden die uit Nederland naar het oosten gedeporteerd zijn, keerden er 5000 terug.