Түріктер тарихы

Түрік этнонимі

• «Түрік» этнонимі алғаш рет 542 жылы қытай жылнамаларында аталған.
• Түріктер ғұндардың ұрпақтары ретінде қарастырылған.
• Қытай жылнамаларында түріктердің Вэй кінәздігіне шапқыншылық жасауы туралы жазылған.

Түрік этносының қалыптасуы

• Түрік этносының қалыптасуы III ғасырдан VI ғасырға дейінгі кезеңде Гәңсу, Шығыс Түркістан және Алтайда өтті.
• Ұлы қоныс аудару дәуірі (II – V ғасырлар) Қазақстан мен Орта Азияның этникалық картасын өзгертті.
• V ғасырда түркі тілдес теле тайпалары Солтүстік Моңғолиядан Шығыс Еуропаға дейін қоныстанды.

Түркі қағанаты

• Түркі қағанаты 552 жылы Бумын қаған негізін қалаған.
• Бумын 553 жылы қайтыс болып, орнына Қара-Еске билік ете бастады.
• Мұқан қаған (553-572) кезінде Түркі қағанаты Орта Азияда саяси үстемдікке ие болды.

Жорықтар мен иеленулер

• Түркілер Маньчжуриядағы қидандар мен Енисейдегі қырғыздарды жеңді.
• Түркі қағанаты Жібек жолына иелік ете бастады.
• Иштеми басқарған батысқа жорықтар кезінде Түркі қағанатының ықпалы Матшұриядан Жерорта теңізіне дейін жетті.

Ішкі қақтығыстар мен әлсіреу

• 582-593 жылдары қағанатта билік үшін қырқыс басталды.
• Түркілердің өзара қырқыстары қағанатты әлсіретті.
• Иран 588 жылы Герат түбінде түріктерді жеңді.

Қағанаттың бөлінуі

• 603 жылы Шығыс және Батыс Түркі қағанаттарына бөлінуі қағанаттың әлсірегенін көрсетті.
• Шығыс Түркістаннан Амударияға дейінгі жерлер қағанат қарауына жатты.
• Түркі қағанаты 4 аймаққа бөлінді; қағанның ордасы Алтайда орналасты.

Әлеуметтік құрылым

• Түркі қоғамы үш әлеуметтік топқа бөлінеді: бектер, қара будундар (қарапайым халық), таттар (құлдар).
• Түріктерге тәуелді тайпалар оғыз деп аталған.

Суй династиясының әсері

• 581 жылы Чжоу династиясынан кейін Суй династиясының билігі орнады.
• Суй династиясы түріктермен сауда қарым-қатынасын үзді, бұл түрік қағандарының Жібек жолындағы рөлін азайтты.

Бұл тест түріктердің тарихы мен олардың алғаш рет атауы туралы мәліметтерді жинақтайды. Қытай жылнамаларында түріктер туралы жазбалар және олардың ғұндардың ұрпақтары ретіндегі рөлдері туралы қызықты ақпараттар арқылы танысасыз.