Тропиктік Циклондар

Ең жойқын мұхит апаттарының бірі - Тропиктік циклон
Тропиктік циклондар әсерінен: Тайфун, құйын, дауыл, торнадо, боран құбылыстары пайда болады
Мұхиттардағы қуатты атмосфералық құйын - Тропиктік циклон
Солтүстік жартышарда: Тропиктік циклондар сағат тіліне қарсы айналады
Оңтүстік жартышарда: Тропиктік циклондар сағат тілі бағытымен айналады
Тропиктік циклондар : Дауылды жел және жойқын найзағайлы жаңбырмен жүреді
Тропиктік циклон туралы алғашқы мәліметті: Христофор Колумб қалдырды
Тропиктік циклондар : Тропиктік аймақтардағы мұхит бетінде пайда болады
Тропиктік циклондар : 5о және 20о с.е.пен о.е.аралығындағы мұхит беттерінде пайда болады
Солтүстік жартышардағы тропиктік циклондар пайда болатын аймақтар:
- Атлант мұхиты: Мексика шығанағы, Кариб теңізі, Антиль және Жасыл мүйіс аралдары
- Үнді мұхиты: Бенгал шығанағы, Арабия теңізі
- Тынық мұхиты: Каролин, Мариан, Маршалл, Гавай аралдары
Пайда болу аймақтарына байланысты тропиктік циклондардың жергілікті атаулары:
- Дауыл: Солтүстік Атлант, Солтүстік Америка, Тынық мұхитының оңтүстігі
- Тайфун: Қытай, Жапония, Вьетнам
- Вилли-вилли: Үнді мұхиты, Аустралия маңы
- Аракандар: Үнді мұхитының оңтүстігі
- Циклондар немесе дауылдар: Арабия теңізі, Бенгал шығанағы

Желдің Жылдамдығы

Үнді мұхитындағы циклондар: 10-12 км/сағ.
Атлант мұхитындағы дауылдар: 17 км/сағ.
Тынық мұхитындағы тайфундар: 20 км/сағ.

Тропиктік Циклон Атаулары

Тропиктік циклондарға: әйел аттары беріледі
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін: Тынық мұхиттайфундарына әйел атаулары беріле бастады
1953 жылдан бастап: Атлант мұхитындағы дауылдарға әйел атаулары беріле бастады
1972 жылы пайда болған тайфун: Тара
Тынық мұхит тайфундарындағы төрт таңбалы сандар (7219): Алғашқы екі цифр - жылды, соңғы екі цифр - сол жылдағы тайфунның реттік номерін білдіреді (Тара тайфуны 1972 жылы пайда болған 19-шы тайфун)

Тайфундар

Тайфун : мұхит бетінде жыл ішінде пайда болады, жылы уақытта «әрекетін бастайды»
Солтүстік жартышардағы тайфундар мезгілі: Тамыз, қыркүйек
Оңтүстік жартышардағы тайфундар мезгілі: Қыс айлары
Тропиктік циклондардың аса көп мөлшерде болатын кезеңі: «Дауылдар мезгілі», «тайфундар мезгілі»

Торнадо

Мұхиттағы қатты жылдамдықпен айналатын қуатты құйын: Торнадо
Торнадо құйындарының пішіні: Пілтұмсық, құбыр, бағана
Торнадо құйындары: сағат тіліне қарсы бағытта айналады
Торнадоның ортасында байқалатын қысым: Төменгі қысым

Долы Дауыл

Қысқа мерзім ішіндегі желдің күрт күшеюі: Долы дауыл
Найзағай немесе нөсер алдында, суық фронтты циклондардың өту кезінде, жер бетінен қызған ауа массасының тез биікке көтеріліп, оның орнына тығыз суық ауаның төмен түсуі кезінде болды: Долы дауыл
Суық және тығыз ауаның жерге түсуі кезінде пайда болатын бұлттар: Түйдек- жаңбырлы бұлт.
Долы дауыл кезіндегі желдің жылдамдығы: 20-30 м/с.
Атмосфералық фронттардың түйіскен жерінде пайда болатын дауылдар: Долы дауыл
1963 жылы қараша айында Куба қаласының үстінен өткен дауыл: Флора дауылы
1963 жылы Кубадағы Флора дауылының жылдамдығы: 65 м/с.
1963 жылы Кубада 5000 жуық адамның өліміне себепкер болған дауыл: Флора
1969 жылдың тамызында Кариб теңізінде пайда болған давыл: Камилла
1969 жылы Куба мен АҚШ-та пайда болған апатты дауыл: Камилла
1969 жылы Кариб теңізіндегі Камилла дауылының жылдамдығы: 100 м/с.

Тайфундар

Қуатты тропиктік циклондардың Қиыр Шығыстағы атауы: Тайфун
Ең жойқын тайфундар болатын аймақ: Бенгал шығанағының солтүстігі
Бенгал шығанағындағы тайфундардың биіктігі: 10-12 метр
Бенгал шығанағындағы тайфундардан жиі зардап шегетін мемлекеттер: Үндістан, Бангладеш
Бенгал шығанағындағы ең жойқын циклондардың әсерінен 300 000 адам қаза тапқан уақыт: 1970 жыл
Әлемде тіркелген цунамидың 80% болатын мұхит: Тынық мұхит.

Цунами және тайфундар

2004 жылдың 26 желтоқсанында Үнді мұхитында болған цунами дүниежүзілік тарихтағы ең күшті апаттардың бірі болған.
2004 жылы тайфундар Жапония, Қытай, Филиппин, Багам және АҚШ елдеріне шабуыл жасады.
1959 жылдың 26-27 қыркүйекте Жапония үстінен өткен Вера тайфуны 2 миллион халқы бар Нагоя қаласын толықтай қиратты.
Вера тайфунынан 6 мың адам қаза тапты, Нагоя қаласы қирады, толқындардың биіктігі 20 метрден асты.
Цунами толқындарының жылдамдығы сағатына километрмен өлшенеді.
Мұхит түбіндегі тектоникалық жылжудың әсерінен пайда болатын толқындарды "цунами" деп атайды.
2001 жылдың тамызында Владивосток қаласындағы тайфун кезінде бір күнде 2 айлық жауын-шашын нормасы жауды.
Қазақтар қатты дауылды "Долы" деп атайды.
Тайфундардың, циклондардың және найзағайлы бұлттардың модельдерін кеңінен жасаумен Жапония мемлекеті айналысады.
Тропиктік циклондарға жиі ұшырайтын елдер – Жапония және АҚШ.

Дүниежүзілік мұхит проблемалары

Исландиялық ақын Гораций өз өлеңдерінде мұхиттың шексіздігі мен мәңгілігі туралы болжамдарын жазған.
Жер шары халқының жартысына жуығы Тынық мұхит алабында тұрады.
Дүниежүзілік мұхит ресурстары биологиялық, химиялық және минералды ресурстарды, және энергетикалық ресурстарды қамтиды.
Дүниежүзілік мұхиттың басты байлығы - биологиялық, химиялық, минералды және энергетикалық ресурстар.

Дүниежүзілік мұхит ресурстары:

Биологиялық ресурс: Балық аулау және аң аулау кәсібі (моллюска, балдырлар).
Химиялық және минералды ресурс: Су, ас тұзы, пайдалы қазбалар (мұнай, газ).
Энергетикалық ресурс: Су көтерілу станциялары, гидротермиялық дейтерия.
Адамзат үшін ақуызды қоректердің маңызды көзі - Дүниежүзілік мұхит.
Жыл сайын мұхиттан 60 миллион тонна өнім алынады.
Жапония, Корея және Филиппин елдерінің тағамында балық өнімдерінің үлесі жоғары.
Бір жапондыққа орта есеппен 80 кг теңіз және мұхит өнімдері ауланады.
210 мемлекет теңіз және мұхит суларында балық аулау кәсібімен айналысады.
Жануар текті ақуыздың шамамен 20% -ы Дүниежүзілік мұхиттан алынады.
Дүниежүзілік мұхит қайраңында мұнай және газ сияқты пайдалы қазбалар кездеседі.

Мұхиттану

Физикалық мұхиттанудың басты мақсаты - мұхиттағы заттарды және энергияны реттеуші ірі масштабтағы ағыстарды зерттеу.

Мұхиттың ластануы

Қалдық сулардың жылдық көлемі 400 км3 құрайды.
Атмосфералық жауын-шашынның құрамында бензапирен, сынап, қорғасын және кадмий сияқты зиянды заттар кездеседі.
Ауыр металдардың ішіндегі ең қауіптісі - сынап.
Устрицаларда мырыш, мидияларда кадмий, ал планктондарда сынап сияқты ауыр металдар жиналады.
Пестицидтер, ДДТ (инсектицид) және бензол-гексахлорид сияқты жасанды қосылыстар теңіздің табиғи ортасы ластануына ықпал етеді.

Мұхитқа әсер ететін экологиялық зардаптар

Микроорганизмдердің, соның ішінде патогенді организмдердің популяциясының орташа биомассасы артады.
Теңіз фаунасының кейбір түрлері мен туыстары кемиді.
Жаңа индикаторлы организмдер пайда болады.
Мұхиттың ластану салдарынан "қызыл су" көтеріледі. Белсенді дамып бара жатқан планктонды организмдер гүлдену кезінде теңіз ортасына уыт шашады.
Теңіз ортасының ластануы экожүйелерді биологиялық тепе-теңдіктің бұзылуына және теңіздің табиғи ортасының ластануына әкеліп соғады.