Toxoplasma gondii: Protozoaire Parasiet

• Toxoplasma gondii is een protozoaire parasiet die wereldwijd voorkomt bij warmbloedige dieren, inclusief mensen.
• Het behoort tot de Apicomplexa-subklasse van de Coccidia.
• Het is nauw verwant aan het geslacht Isospora.
• Er bestaan verschillende genetische typen die morfologisch identiek zijn, maar verschillen in virulentie.
• Type II komt voornamelijk voor in Europa en Noord-Amerika.
• Type I en atypische genotypen worden in verband gebracht met ernstigere oculaire toxoplasmose.

Ontwikkelingscyclus

• Toxoplasma gondii is een obligaat intracellulaire parasiet die alle lichaamscellen met een kern kan infecteren.
• Katachtigen zijn de eindgastheer, waarbij de huiskat in Nederland de belangrijkste is.
• Geslachtelijke voortplanting vindt plaats in de darmepitheelcellen van de kat.
• Ronde oöcysten van ongeveer 10 μm worden via de ontlasting uitgescheiden.
• Na 1 tot 2 dagen ontwikkelen zich in de oöcysten twee sporocysten, elk met vier sporozoïeten.
• De oöcysten worden infectieus voor andere zoogdieren, waaronder de mens.
• Na orale opname komen de sporozoïeten vrij in de maag en darmen.
• Ze penetreren de darmwandcellen en differentiëren tot snel delende tachyzoïeten (7-9 bij 2-3 μm groot).
• Tachyzoïeten verspreiden zich door het lichaam en infecteren nieuwe cellen.
• Later in de infectie vertragen de delingen en wordt er een cystewand gevormd.
• Hierdoor ontstaan ​​weefselcysten met bradyzoïeten.
• Weefselcysten komen vooral voor in de hersenen, het hart, de skeletspieren en de longen.
• Weefselcysten kunnen openbarsten, waarna de bradyzoïeten weer tachyzoïeten vormen en de cyclus zich herhaalt.

Pathogenese en ziektebeloop

• Er bestaan verschillende vormen van toxoplasmose, afhankelijk van het moment van infectie en de immunologische status van de gastheer.
• De meest voorkomende vorm bij immuuncompetente personen is lymfekliertoxoplasmose.
• De infectie verloopt meestal asymptomatisch, maar kan zich uiten in vergrote lymfeklieren in de hals en oksels.
• Oculaire toxoplasmose kan jaren na een infectie optreden.
• Het kan zich manifesteren als chorioretinitis, een ontsteking van het netvlies.
• Perifere laesies zijn vaak asymptomatisch, terwijl centrale laesies een ernstige visusstoornis kunnen veroorzaken.
• Congenitale toxoplasmose treedt op wanneer een zwangere vrouw voor het eerst besmet raakt.
• Tachyzoïeten kunnen via de placenta het ongeboren kind bereiken.
• Vroeg in de zwangerschap is er een kleine kans op overdracht, maar de schade is groot.
• Later in de zwangerschap is er een grotere kans op overdracht, maar de schade is meestal minder ernstig.
• Een symptomatische congenitale infectie kan leiden tot beschadiging van het centrale zenuwstelsel, hepatosplenomegalie, intra-uteriene vruchtdood, vroeggeboorte en dysmaturiteit.
• Oculaire toxoplasmose door congenitale infectie wordt vaak pas jaren of decennia na de geboorte herkend.
• Bij immuungecompromitteerde personen kan T. gondii als een opportunistisch pathogeen optreden.
• Dit kan leiden tot een reactivering van latente toxoplasmose, waarbij cerebrale toxoplasmose een levensbedreigende complicatie vormt.
• Beeldvormend onderzoek kan ringvormige laesies in de hersenen aantonen.

Transmissie en preventie

• Transmissie kan plaatsvinden via:
  • Opname van oöcysten via contact met kattenfeces.
  • Consumptie van besmet vlees dat onvoldoende verhit is.
  • Congenitale transmissie van moeder naar kind.
• Preventieve maatregelen:
  • Vermijden van rauw of niet goed doorbakken vlees.
  • Goed wassen van groenten en fruit.
  • Handschoenen dragen bij tuinieren.
  • Dagelijks de kattenbak verschonen (oöcysten worden pas na een dag infectieus).

Diagnostiek

• Laboratoriumdiagnostiek is cruciaal gezien de verscheidenheid aan symptomen en het vaak asymptomatische beloop.
• Directe detectie:
  • Microscopie: Detectie van tachyzoïeten in weefsels heeft diagnostische waarde. Bradyzoïeten in weefselcysten duiden op een latente infectie.
  • PCR-techniek: Zeer gevoelig voor het opsporen van T. gondii-DNA in weefselbiopten, vruchtwater, hersenvocht en oogkamervocht.
• Serologisch onderzoek:
  • Detecteert specifieke antilichamen (IgG en IgM) tegen T. gondii.
  • IgM-antilichamen verschijnen kort na infectie en kunnen wijzen op een recente besmetting.
  • IgG-antilichamen blijven levenslang detecteerbaar en geven aan dat er ooit een infectie heeft plaatsgevonden.
  • IgG-aviditeitstest helpt om onderscheid te maken tussen een recente en een oudere infectie.
  • Lage aviditeit duidt op een recente infectie (≤4 maanden), terwijl hoge aviditeit betekent dat de infectie langer geleden plaatsvond.
• Bij zwangere vrouwen en neonaten is de interpretatie van serologische tests complex.
• Toxoplasma-specifiek IgM in neonaten kan wijzen op een congenitale infectie, maar ontbreekt in 25-60% van de gevallen.
• IgG kan transplacentair van de moeder afkomstig zijn en is daardoor niet direct diagnostisch.
• Bij immuungecompromitteerde patiënten is serologie vaak minder betrouwbaar.
• PCR-diagnostiek heeft een grotere rol bij immuungecompromitteerde patiënten.
• Bij oculaire toxoplasmose kan aanvullend onderzoek op oogvocht nodig zijn.

Conclusie

• Toxoplasma gondii heeft complexe interacties met de gastheer.
• Het kan ernstige ziekte veroorzaken bij immuungecompromitteerde personen, congenitaal geïnfecteerde neonaten en patiënten met oculaire complicaties.
• Diagnostiek gebeurt vooral via serologie en moleculaire technieken.
• Preventie richt zich op het vermijden van besmetting via voedsel en contact met kattenuitwerpselen.