Tiyatro: Sanatın Sahne Üzerinde Canlandırılması

Tiyatro Nedir?

• Tiyatro, sahne üzerinde ve bir seyirci topluluğu önünde, sanatçılar tarafından, hareketli olarak canlandırılacak nitelikte yazılan edebi türdür.
• Tiyatro, herhangi bir olay, durum veya tasarının sahnede canlandırılması amacı ile yazılmış eserlere “dramatik metinler” denir.

Tiyatronun Yapı Unsurları

• Dramatik örgü (Olay örgüsü), mekan, zaman, çatışma ve kişiler tiyatronun yapı unsurlarını oluşturur.

Tiyatronun Kökeni

• Tiyatronun kökeni Eski Yunan'da bağ bozumu tanrısı Dionysos (Diyonizos) adına yapılan dini törenlere dayanmaktadır.
• Tiyatro sözcüğü Yunanca'da "seyirlik yeri" anlamına gelen theatron'dan türetilmiş, dilimize İtalyancandaki teatro sözcüğünden geçmiştir.
• İlk tiyatro şenliği M.Ö. 534 yılında Atina'da yapılmıştır.

Türk Edebiyatında Tiyatro

• Modern tiyatro öncesinde Anadolu'da geleneksel Türk tiyatrosu egemendi.
• Karagöz, Meddah, orta oyunu ve köy seyirlik oyunları...
• Batı'dan tiyatro çevirileri Tanzimat Dönemi'nde yapılmıştır.
• Modern anlamda ilk yerli tiyatro Şinasi'nin Şair Evlenmesi'dir.
• Sahnelenen ilk yerli tiyatromuz ise Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistre'dir.

Tiyatro Türünün Genel Özellikleri

• Canlandırmak esastır.
• Diyaloglar dan oluşur.
• Olay çevresinde oluşur.
• Kurmaca, yazılı ve dil şiirsel işlevde kullanılır.
• Jest ve mimik önemlidir.
• Sahne, oyuncu seyirci, tiyatro metnin önemli unsurlarıdır.
• Belirli bir sahne düzeni içinde oyun sergilenir.
• Dramatik örgü, mekan, zaman, çatışma ve kişiler yapı unsurlarından oluşur.

Geleneksel Türk Tiyatrosu

Karagöz (Gölge Oyunu)

• Deriden ya da mukavvadan kesilmiş tasvir adı verilen birtakım şekillerin boyanarak beyaz bir perde üzerinde arkadan ışık verilerek hareket ettirilmesiyle oynanan geleneksel Türk tiyatrosu türüdür.
• “Gölge Oyunu“, “Hayal Oyunu” olarak da bilinir.
• Oyunu oynatan kişiye Hayali, tef çalan ve türkü söyleyen yardımcıya da yardak denir.
• Tiplerin hepsi aynı kişi tarafından seslendirilir.
• Karagöz oyunlarının metinleri 19.yüzyılda yazıya geçirilmeye başlanmıştır.
• Değişik ağız ve şive taklitlerine yer verilir.
• Güldürü ögesi ön plandadır.
• Oyun kişileri deve derisi ya da mukavvadan kesilmiş insan, hayvan, bitki veya eşya figürleridir.
• Karagöz oyunu, doğaçlama oyun türüdür.
• Karagöz oyununun en önemli kişileri: Karagöz ve Hacivat’tır.
• Usta-çırak geleneği içinde gelecek kuşaklara aktarılmıştır.
• Müzikten yararlanılır.
• Cinas ve tevriye sanatlarına sıkça yer verilir.
• Oyunun diğer karekterleri; Zenne, Çelebi, Tiryaki, Kayserili, Rum, Matiz, yeniçeri, Tuzsuz Deli Bekir vb.
• Karagöz oyunu dört bölümden oluşur: Mukaddime (Giriş), Muhavere (Söyleşme), Fasıl, Bitiş

Orta Oyunu

• Geleneksel Türk tiyatrosunda, dört yanı izleyicilerle çevrili bir alanda sahne, perde, dekor, suflör kullanılmadan ve doğaçlama oynanan oyundur.
• Göstermeye bağlı edebi türler arasındadır.
• Orta oyununa “kol oyunu, meydan oyunu, zuhuri” gibi adlar da verilmiştir.
• Geleneksel Tür tiyatrosunda modern tiyatroya en yakın oyundur.
• Dekor yok denecek kadar azdır.
• Sahne görevini gören birkaç eşya vardır.
• Orta oyununda oyunun oynandığı alana “palanga” denir.
• Özellikle Ramazan aylarında, bayramlarda, düğünlerde, kır eğlencelerinde oynatılırdı.
• Karşılıklı konuşmalara, şive taklitlerine yer verilir.
• Hazırcevaplılık, söz oyunları, yanlış anlamalar güldürü ögesi olarak kullanılır.
• Usta-çırak geleneği içinde yıllarca devam etmiştir.
• Müzik ve dans, orta oyununun önemli ögelerindendir.
• Kavuklu ve Pişekar, oyunun iki temel kişisidir.
• Orta Oyununun Bölümleri: Mukaddime, Muhavere, Fasıl, Bitiş