Tiyatro

Study Notes

Tiyatro, sahne üzerinde canlandırılacak nitelikte yazılan edebi türdür.
Tiyatro, herhangi bir olay, durum veya tasarının sahnede canlandırılması amacı ile yazılmış eserlere “dramatik metinler” denir.

Tiyatronun kökeni Eski Yunan'da bağ bozumu tanrısı Dionysos adına yapılan dini törenlere dayanmaktadır.
Tiyatro sözcüğü Yunanca'da "seyirlik yeri" anlamına gelen theatron'dan türetilmiş, dilimize İtalyancandaki teatro sözcüğünden geçmiştir.
İlk tiyatro şenliği M.Ö. 534 yılında Atina'da yapılmıştır.

Modern tiyatro öncesinde Anadolu'da geleneksel Türk tiyatrosu egemendi.
Karagöz, Meddah, orta oyunu ve köy seyirlik oyunları gibi geleneksel Türk tiyatrosu türleri vardı.
Batılı anlamda tiyatro ilk kez Tanzimat Dönemi'nde görülmüştür.
Modern anlamda ilk yerli tiyatro Şinasi'nin Şair Evlenmesi'dir.
Sahnelenen ilk yerli tiyatromuz ise Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistre'dir.

Karagöz, gölge oyunu olarak da bilinir.
Deriden ya da mukavvadan kesilmiş tasvir adı verilen birtakım şekillerin boyanarak beyaz bir perde üzerinde arkadan ışık verilerek hareket ettirilmesiyle oynanan geleneksel Türk tiyatrosu türüdür.
Oyunu oynatan kişiye Hayali, tef çalan ve türkü söyleyen yardımcıya da yardak denir.
Tiplerin hepsi aynı kişi tarafından seslendirilir.
Karagöz oyunlarının metinleri 19.yüzyılda yazıya geçirilmeye başlanmıştır.
Değişik ağız ve şive taklitlerine yer verilir.
Güldürü ögesi ön plandadır.
Oyun kişileri deve derisi ya da mukavvadan kesilmiş insan, hayvan, bitki veya eşya figürleridir.
Karagöz oyunu, doğaçlama oyun türüdür.
Karagöz oyununun en önemli kişileri: Karagöz ve Hacivat’tır.
Usta-çırak geleneği içinde gelecek kuşaklara aktarılmıştır.
Müzikten yararlanılır.
Cinas ve tevriye sanatlarına sıkça yer verilir.
Oyunun diğer karekterleri; Zenne, Çelebi, Tiryaki, Kayserili, Rum, Matiz, yeniçeri, Tuzsuz Deli Bekir vb.
Karagöz oyunu dört bölümden oluşur: Mukaddime, Muhavere, Fasıl, Bitiş

Orta oyunu, geleneksel Türk tiyatrosunda, dört yanı izleyicilerle çevrili bir alanda sahne, perde, dekor, suflör kullanılmadan ve doğaçlama oynanan oyundur.
Göstermeye bağlı edebi türler arasındadır.
Orta oyununa “kol oyunu, meydan oyunu, zuhuri” gibi adlar da verilmiştir.
Geleneksel Tür tiyatrosunda modern tiyatroya en yakın oyundur.
Dekor yok denecek kadar azdır.
Sahne görevini gören birkaç eşya vardır.
Orta oyununda oyunun oynandığı alana “palanga” denir.
Özellikle Ramazan aylarında, bayramlarda, düğünlerde, kır eğlencelerinde oynatılırdı.
Karşılıklı konuşmalara, şive taklitlerine yer verilir.
Hazırcevaplılık, söz oyunları, yanlış anlamalar güldürü ögesi olarak kullanılır.
Usta-çırak geleneği içinde yıllarca devam etmiştir.
Müzik ve dans, orta oyununun önemli ögelerindendir.
Kavuklu ve Pişekar, oyunun iki temel kişisidir.
Orta Oyununun Bölümleri:
1. Mukaddime
2. Muhavere
3. Fasıl
4. Bitiş