Тілдер: Жалпы Шолу

Тілдер: Жалпы Шолу

• Дүниежүзінде 4-5 мың тіл бар.
• Жапония - бір тілді мемлекет.
• Үндістан, Ресей, Қазақстан 100-ден астам тілді қолданады.
• Адамдар арасындағы қарым-қатынас құралы - Тіл.
• Тіл - қоғамдық құбылыс.
• Тілдерді жіктеудің негізгі екі өлшемі - тіл, ұлт.
• Тіл - адамзат мәдениетінің негізі, арнайы белгілер арқылы ақпарат тарату тәсілі.

Тілдердің түрлері

• Біртілді (жапон, армян)
• Екітілді (мордва - экзя және мокша)
• Екітілді, екіұлтты елдер (Бельгия, Канада)

Тілдер тобы

• Мордва халқы экзя және мокша тілдерінде сөйлейді.
• Ағылшын тілінде сөйлейтін халықтар: ағылшындар, американдықтар, австралиялықтар, жаңа зеландиялықтар.
• Испан тілінде сөйлейтін халықтар: испандар, латын Америка тұрғындары.
• Неміс тілінде сөйлейтін халықтар: немістер, австриялықтар, швейцариялықтар.

Этнология

• Этнология - тілдер мен мәдениеттердің ұқсастығын, ежелгі түп-тамырын зерттейтін ғылым.

Тіл әулеттері

• 18 тіл әулеті бар.
• 18 тіл әулеті дүниежүзіндегі тілдердің 96% - на жуығын қамтиды.
• Диалект - әрбір тіл әулетінің географиялық немесе әлеуметтік жағдайға қарай бөлінген нұсқасы.

Тіл әулеттерінің тізімі

• Үндіеуропа
• Афроазия
• Картвель
• Солтүстік Кавказ
• Дравит
• Орал
• Эскимос-әлеует
• Алтай
• Чукот-камчатка
• Негр-кордофан
• Ніл-сахара
• Қойсан
• Синотибет
• Австроазиат
• Паратай
• Андаман
• Австралия
• Үнді

Тіл тобына кірмейтін тілдер

• Кет
• Баск
• Айн

Үндіеуропалық тіл әулеті

• Дүниежүзінде ең көп таралған тіл әулеті.
• 45% тілді қамтиды.
• Қола дәуірінде қалыптасқан.
• Таралған аймақтар: Еуропа, Иран, Ауғанстан, Солтүстік Үндістан субконтиненті, Америка, Австралия және Жаңа Зеландия.

Алтай тіл әулеті

• Түркі
• Моңғол
• Тұңғыс-манжұр
• Корей
• Жапон

Этносаралық елдер

• АҚШ

• Канада

• Австралия

• Ресей

• Халық құрамындағы негізгі емес этнос өкілдерінің үлес салмағы 5%-дан жоғары елдер.

Ұлт

• Азаматтық бірегейлікке негізделген саяси қауымдастық.
• Жаңа кезеңдегі индустриалды және постиндустриалды қоғамда нарықтық қарым-қатынастың дамуымен қалыптасады.

Қазақстан халқының ұлттық құрамы (2009 жылы)

• Қазақ 63,1%
• Орыс 23,7%
• Өзбек 2,8%
• Украин 2,1%
• Ұйғыр 1,4%
• Татар 1,3%
• Неміс 1,1%
• Басқа этностар 4,5%

Қазақстан халқының этникалық құрамының ерекшелігі

• Барлық этностар біркелкі орналаспаған, әрқайсысының нақты тұратын ареалдары бар.

Қазақстанның ішкі саясатының ұстанымдары

• Қазақстан халқының біртұтастығы
• Ұлттардың толеранттылығы
• Ұлтаралық және дінаралық алауыздыққа жол бермеу

Қазақстан Республикасының Конституциясының 19 бабы

• «Әркімнің ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу және шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы бар».

Қазақстан халқы Ассамблеясы

• 1995 жыл 1 наурызда құрылған.

Қазақстан халықтарының тілдері күні

• 1998 жыл 22 қыркүйекте жарияланған.

Қоғамдық Сананың Бір Түрі: Дін

• Қоғамдық сананың бір түрі – Дін.
• Дін бір Құдайға деген сенімге негізделген түсінік.
• Тропикалық Африка, Мұхиттық аралдар, Амазонканың үндістері, Тибеттегі тайпалар сияқты аймақтарда қарапайым діни сенімдер сақталған.
• Үндістанда сиыр, жылан (жануарлар), Ганг өзені, Лотос гүлі (өсімдік) қасиетті болып саналады.

Діни Сенiмнiң Негiзгi Белгiлерi

• Діни ілімнің ақиқаттылығына деген сенім.
• Діни ілімнің маңызды негіздерін білу.
• Адамгершілік нормаларын мойындау және діни талаптардағы адамға деген талаптарды ұстану.
• Күнделікті өмірде талап етілетін нормалар мен талаптарды ұстану.

Дүниежүзiлiк Діндер

• Дүниежүзілік діндер әртүрлі елдерде немесе континенттерде таралып, көпшілік ұстанады.
• Бүкіл әлем бойынша көптеген ұстанушылардың болуы – дүниежүзілік діндердің белгісі.
• Космополитизм: Дүниежүзілік діндер әр ұлттың төл мәдениетін дамытудан гөрі, жаһандану процесі арқылы бүкіләлемдік бірегей мәдениет қалыптастыруды артық көреді.
• Эгалитарлы: Дүниежүзілік діндер барлық адамдардың теңдігін насихаттайды.
• Прозелитизм: Дүниежүзілік діндер басқа діндегі адамдарды өз дініне тарту және насихаттық белсенділігімен ерекшеленеді.

Алладан Келген Діндер

• Буддизм, Христиан, Ислам – Алладан келген діндер.
• 2011 жылғы зерттеулерге сәйкес, дүниежүзі халқының 56%-ы дін ұстанады.

Буддизм

• Әлемдік діндер арасында ең көнесі – Буддизм.
• Буддизм Б.з.д. VI ғасырда Үндістанның солтүстігінде пайда болған.
• Гаутама – Буддизм дінінің негізін салушы.
• Буддизм негізінен Оңтүстік-Шығыс Азияда таралған.

Иудаизм

• ХІХ ғасырдың соңында иврит тілінде кең тарала бастаған термин – Иудаизм.
• Еврей халқы Иудаизмді ұстанады.
• Таурат – Иудаизм дінінің басты кітабы.
• Иудаизм діні ретінде және құқықтық, моральдық-этикалық, философиялық және діни түсінік ретінде 4000 жыл бойы еврейлердің өмір салтын айқындап келеді.

Христиан

• Пайда болу уақыты жағынан екінші орындағы әлемдік дін – Христиан.
• Христиан дінінің ерекшелігі – Шіркеу түрінде өмір сүре алады.
• Библия – Христиан дінінің басты дереккөзі.
• Христиан діні Еуропада, Америкада және Австралияда кең таралған.

Ислам

• Ең жас әлемдік дін – Ислам.
• Ислам Араб елдерінде кең таралған.
• Ислам VIІ ғасырда Арабия түбегінде пайда болған.
• Мұхаммед пайғамбар – Ислам дінінің негізін салушы.
• Ұстанушының «бойсұнушы» деген мағынаны білдіретін атауына байланысты "Мұсылман" атауы берілген.
• Құран – Мұсылмандардың қасиетті кітабы.
• Ислам діні Азияның оңтүстігінде және Солтүстік Африкада кең таралған.
• Индонезия – ең ірі ислам мемлекеті.
• Ислам Азия мен Африканың 30 мемлекетінде мемлекеттік дін ретінде қабылданған.
• Еуропада Ислам діні Балқан түбегі елдерінде және Германияның түрік мигранттары арасында кең таралған.

Басқа Діндер

• Үндістанда Индуизм діні таралған.
• Қытайда Конфуций діні таралған.
• Жапонияда Синтоизм діні таралған.
• Израильде Иудаизм діні таралған.

Қазіргі Заманғы Әлемдік Діндердің Ролі

• Дүниежүзі халықтарының орасан зор бөлігі қандай да бір әлемдік діннің ұстанушысы.
• Көптеген елдерде діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген, бірақ діннің қазіргі қоғамның саяси өміріне айтарлықтай ықпал етуі байқалады.
• Дін – мәдениеттің бір түрі ретінде адамгершілік құндылықтардың және нормалардың маңызды көзі болып табылады. Дін адамдардың күнделікті өмірін реттеп, жалпы адами моральдың қағидаларын сақтап отырады.

Мекке

• Қағба – Мұсылмандардың аса қасиетті орны.
• Мекке – барлық мұсылмандардың ортақ құлшылық орны.

Мәдениет және Этнография

• XVIII және XIX ғасырларда мәдениет сөзі адамдарға қатысты қолданыла бастаған.
• Этнография дүниежүзінің тарихи-мәдени аймақтарын оқып үйренуде маңызды ғылым болып табылады.
• Этнография халықтардың өмір салтының ұқсастығы мен айырмашылығын, сонымен қатар олардың табиғи ресурстарды шаруашылықта пайдалану жолдарын зерттейді.
• Әрқайсысының өзіндік даму жолдары бар аудандар – Тарихи-мәдени аудандар.
• Халықтарының өмірі мен тарихи тағдыры, әлеуметтік-экономикалық дамуы және бірге қалыптастырған мәдени-тұрмыстық ерекшелігі ұқсас аумақтар – Тарихи-мәдени аудандар.
• Мәдени ескерткіштер, діннің ерекшелігі, ұлттық дәстүрдің сипаты және шаруашылығының дәстүрлі түрлері – Тарихи-мәдени аудандардың негізгі айырмашылықтары.

Ежелгі Дүниенің 7 Кереметi

• Хеопс пирамидасы
• Семирамида аспалы бағы
• Эфестегі Артемида храмы
• Олимптегі Зевс құдайының мүсіні
• Галикарнастағы мавзолей
• Родос аралындағы Колосс мүсіні
• Александрия шамшырағы

ХХІ Ғасырдың Жаңа 7 Кереметi

• Ұлы Қытай қорғаны (Қытай)
• Петра кешені (Иордания)
• Христостың мүсіні (Бразилия, Рио-де-Жанейро)
• Ежелгі инктердің Мачу-Пикчу қаласы (Перу)
• Ежелгі майялардың Чичен-Ица пирамидасы (Мексика)
• Колизей (Италия)
• Тәж-Махал кесенесі (Үндістан, Агра)

Жетісу

• Қазақстанның інжу-маржаны – Жетісу.
• Іле, Қаратал, Ақсу, Көксу, Тентек, Лепсі, Сарқан – Жетісу өлкесінің өзендері.

Бұл тест әлемдегі тілдердің алуан түрлілігін, олардың топтарын және этнологияны қамтиды. Сол сияқты, әртүрлі тілдер мен мәдениеттер арасындағы байланыстарды зерттеп, олардың тарихи негіздерін ашады.