Тілдер: Жалпы Шолу

Choose a study mode

Play Quiz
Study Flashcards
Spaced Repetition
Chat to Lesson

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Flashcards are hidden until you start studying

Study Notes

Тілдер: Жалпы Шолу

  • Дүниежүзінде 4-5 мың тіл бар.
  • Жапония - бір тілді мемлекет.
  • Үндістан, Ресей, Қазақстан 100-ден астам тілді қолданады.
  • Адамдар арасындағы қарым-қатынас құралы - Тіл.
  • Тіл - қоғамдық құбылыс.
  • Тілдерді жіктеудің негізгі екі өлшемі - тіл, ұлт.
  • Тіл - адамзат мәдениетінің негізі, арнайы белгілер арқылы ақпарат тарату тәсілі.

Тілдердің түрлері

  • Біртілді (жапон, армян)
  • Екітілді (мордва - экзя және мокша)
  • Екітілді, екіұлтты елдер (Бельгия, Канада)

Тілдер тобы

  • Мордва халқы экзя және мокша тілдерінде сөйлейді.
  • Ағылшын тілінде сөйлейтін халықтар: ағылшындар, американдықтар, австралиялықтар, жаңа зеландиялықтар.
  • Испан тілінде сөйлейтін халықтар: испандар, латын Америка тұрғындары.
  • Неміс тілінде сөйлейтін халықтар: немістер, австриялықтар, швейцариялықтар.

Этнология

  • Этнология - тілдер мен мәдениеттердің ұқсастығын, ежелгі түп-тамырын зерттейтін ғылым.

Тіл әулеттері

  • 18 тіл әулеті бар.
  • 18 тіл әулеті дүниежүзіндегі тілдердің 96% - на жуығын қамтиды.
  • Диалект - әрбір тіл әулетінің географиялық немесе әлеуметтік жағдайға қарай бөлінген нұсқасы.

Тіл әулеттерінің тізімі

  • Үндіеуропа
  • Афроазия
  • Картвель
  • Солтүстік Кавказ
  • Дравит
  • Орал
  • Эскимос-әлеует
  • Алтай
  • Чукот-камчатка
  • Негр-кордофан
  • Ніл-сахара
  • Қойсан
  • Синотибет
  • Австроазиат
  • Паратай
  • Андаман
  • Австралия
  • Үнді

Тіл тобына кірмейтін тілдер

  • Кет
  • Баск
  • Айн

Үндіеуропалық тіл әулеті

  • Дүниежүзінде ең көп таралған тіл әулеті.
  • 45% тілді қамтиды.
  • Қола дәуірінде қалыптасқан.
  • Таралған аймақтар: Еуропа, Иран, Ауғанстан, Солтүстік Үндістан субконтиненті, Америка, Австралия және Жаңа Зеландия.

Алтай тіл әулеті

  • Түркі
  • Моңғол
  • Тұңғыс-манжұр
  • Корей
  • Жапон

Этносаралық елдер

  • АҚШ

  • Канада

  • Австралия

  • Ресей

  • Халық құрамындағы негізгі емес этнос өкілдерінің үлес салмағы 5%-дан жоғары елдер.

Ұлт

  • Азаматтық бірегейлікке негізделген саяси қауымдастық.
  • Жаңа кезеңдегі индустриалды және постиндустриалды қоғамда нарықтық қарым-қатынастың дамуымен қалыптасады.

Қазақстан халқының ұлттық құрамы (2009 жылы)

  • Қазақ 63,1%
  • Орыс 23,7%
  • Өзбек 2,8%
  • Украин 2,1%
  • Ұйғыр 1,4%
  • Татар 1,3%
  • Неміс 1,1%
  • Басқа этностар 4,5%

Қазақстан халқының этникалық құрамының ерекшелігі

  • Барлық этностар біркелкі орналаспаған, әрқайсысының нақты тұратын ареалдары бар.

Қазақстанның ішкі саясатының ұстанымдары

  • Қазақстан халқының біртұтастығы
  • Ұлттардың толеранттылығы
  • Ұлтаралық және дінаралық алауыздыққа жол бермеу

Қазақстан Республикасының Конституциясының 19 бабы

  • «Әркімнің ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу және шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы бар».

Қазақстан халқы Ассамблеясы

  • 1995 жыл 1 наурызда құрылған.

Қазақстан халықтарының тілдері күні

  • 1998 жыл 22 қыркүйекте жарияланған.

Қоғамдық Сананың Бір Түрі: Дін

  • Қоғамдық сананың бір түрі – Дін.
  • Дін бір Құдайға деген сенімге негізделген түсінік.
  • Тропикалық Африка, Мұхиттық аралдар, Амазонканың үндістері, Тибеттегі тайпалар сияқты аймақтарда қарапайым діни сенімдер сақталған.
  • Үндістанда сиыр, жылан (жануарлар), Ганг өзені, Лотос гүлі (өсімдік) қасиетті болып саналады.

Діни Сенiмнiң Негiзгi Белгiлерi

  • Діни ілімнің ақиқаттылығына деген сенім.
  • Діни ілімнің маңызды негіздерін білу.
  • Адамгершілік нормаларын мойындау және діни талаптардағы адамға деген талаптарды ұстану.
  • Күнделікті өмірде талап етілетін нормалар мен талаптарды ұстану.

Дүниежүзiлiк Діндер

  • Дүниежүзілік діндер әртүрлі елдерде немесе континенттерде таралып, көпшілік ұстанады.
  • Бүкіл әлем бойынша көптеген ұстанушылардың болуы – дүниежүзілік діндердің белгісі.
  • Космополитизм: Дүниежүзілік діндер әр ұлттың төл мәдениетін дамытудан гөрі, жаһандану процесі арқылы бүкіләлемдік бірегей мәдениет қалыптастыруды артық көреді.
  • Эгалитарлы: Дүниежүзілік діндер барлық адамдардың теңдігін насихаттайды.
  • Прозелитизм: Дүниежүзілік діндер басқа діндегі адамдарды өз дініне тарту және насихаттық белсенділігімен ерекшеленеді.

Алладан Келген Діндер

  • Буддизм, Христиан, Ислам – Алладан келген діндер.
  • 2011 жылғы зерттеулерге сәйкес, дүниежүзі халқының 56%-ы дін ұстанады.

Буддизм

  • Әлемдік діндер арасында ең көнесі – Буддизм.
  • Буддизм Б.з.д. VI ғасырда Үндістанның солтүстігінде пайда болған.
  • Гаутама – Буддизм дінінің негізін салушы.
  • Буддизм негізінен Оңтүстік-Шығыс Азияда таралған.

Иудаизм

  • ХІХ ғасырдың соңында иврит тілінде кең тарала бастаған термин – Иудаизм.
  • Еврей халқы Иудаизмді ұстанады.
  • Таурат – Иудаизм дінінің басты кітабы.
  • Иудаизм діні ретінде және құқықтық, моральдық-этикалық, философиялық және діни түсінік ретінде 4000 жыл бойы еврейлердің өмір салтын айқындап келеді.

Христиан

  • Пайда болу уақыты жағынан екінші орындағы әлемдік дін – Христиан.
  • Христиан дінінің ерекшелігі – Шіркеу түрінде өмір сүре алады.
  • Библия – Христиан дінінің басты дереккөзі.
  • Христиан діні Еуропада, Америкада және Австралияда кең таралған.

Ислам

  • Ең жас әлемдік дін – Ислам.
  • Ислам Араб елдерінде кең таралған.
  • Ислам VIІ ғасырда Арабия түбегінде пайда болған.
  • Мұхаммед пайғамбар – Ислам дінінің негізін салушы.
  • Ұстанушының «бойсұнушы» деген мағынаны білдіретін атауына байланысты "Мұсылман" атауы берілген.
  • Құран – Мұсылмандардың қасиетті кітабы.
  • Ислам діні Азияның оңтүстігінде және Солтүстік Африкада кең таралған.
  • Индонезия – ең ірі ислам мемлекеті.
  • Ислам Азия мен Африканың 30 мемлекетінде мемлекеттік дін ретінде қабылданған.
  • Еуропада Ислам діні Балқан түбегі елдерінде және Германияның түрік мигранттары арасында кең таралған.

Басқа Діндер

  • Үндістанда Индуизм діні таралған.
  • Қытайда Конфуций діні таралған.
  • Жапонияда Синтоизм діні таралған.
  • Израильде Иудаизм діні таралған.

Қазіргі Заманғы Әлемдік Діндердің Ролі

  • Дүниежүзі халықтарының орасан зор бөлігі қандай да бір әлемдік діннің ұстанушысы.
  • Көптеген елдерде діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген, бірақ діннің қазіргі қоғамның саяси өміріне айтарлықтай ықпал етуі байқалады.
  • Дін – мәдениеттің бір түрі ретінде адамгершілік құндылықтардың және нормалардың маңызды көзі болып табылады. Дін адамдардың күнделікті өмірін реттеп, жалпы адами моральдың қағидаларын сақтап отырады.

Мекке

  • Қағба – Мұсылмандардың аса қасиетті орны.
  • Мекке – барлық мұсылмандардың ортақ құлшылық орны.

Мәдениет және Этнография

  • XVIII және XIX ғасырларда мәдениет сөзі адамдарға қатысты қолданыла бастаған.
  • Этнография дүниежүзінің тарихи-мәдени аймақтарын оқып үйренуде маңызды ғылым болып табылады.
  • Этнография халықтардың өмір салтының ұқсастығы мен айырмашылығын, сонымен қатар олардың табиғи ресурстарды шаруашылықта пайдалану жолдарын зерттейді.
  • Әрқайсысының өзіндік даму жолдары бар аудандар – Тарихи-мәдени аудандар.
  • Халықтарының өмірі мен тарихи тағдыры, әлеуметтік-экономикалық дамуы және бірге қалыптастырған мәдени-тұрмыстық ерекшелігі ұқсас аумақтар – Тарихи-мәдени аудандар.
  • Мәдени ескерткіштер, діннің ерекшелігі, ұлттық дәстүрдің сипаты және шаруашылығының дәстүрлі түрлері – Тарихи-мәдени аудандардың негізгі айырмашылықтары.

Ежелгі Дүниенің 7 Кереметi

  • Хеопс пирамидасы
  • Семирамида аспалы бағы
  • Эфестегі Артемида храмы
  • Олимптегі Зевс құдайының мүсіні
  • Галикарнастағы мавзолей
  • Родос аралындағы Колосс мүсіні
  • Александрия шамшырағы

ХХІ Ғасырдың Жаңа 7 Кереметi

  • Ұлы Қытай қорғаны (Қытай)
  • Петра кешені (Иордания)
  • Христостың мүсіні (Бразилия, Рио-де-Жанейро)
  • Ежелгі инктердің Мачу-Пикчу қаласы (Перу)
  • Ежелгі майялардың Чичен-Ица пирамидасы (Мексика)
  • Колизей (Италия)
  • Тәж-Махал кесенесі (Үндістан, Агра)

Жетісу

  • Қазақстанның інжу-маржаны – Жетісу.
  • Іле, Қаратал, Ақсу, Көксу, Тентек, Лепсі, Сарқан – Жетісу өлкесінің өзендері.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Quiz Team

More Like This

Use Quizgecko on...
Browser
Browser