Thema 4: Bescherming tegen ziekteverwekkers

• Thema 4 behandelt afweer in het lichaam tegen ziekteverwekkers.*

T4B1 Bescherming

• Het lichaam wordt constant aangevallen door ziekteverwekkers (pathogenen) uit de omgeving.
• Het binnendringen van ziekteverwekkers in het lichaam wordt een infectie genoemd.
• Syfilis wordt veroorzaakt door een bacterie.
• Zwemmerseczeem wordt veroorzaakt door een schimmel.
• Polio wordt veroorzaakt door een virus.
• Naegleria fowleri is een hersenetende amoebe die via de neus binnendringt en via zenuwcellen naar de hersenen klimt.
• De amoebe sluipt de hersencellen op; infectie komt zelden voor.
• Vliegen kunnen ziekteverwekkers oppikken van fecaliën en deze overdragen op voedsel.
• Malariamuggen kunnen een infectie van de ene persoon op de ander overbrengen.

Virusinfectie

• Er bestaan DNA- en RNA-virussen.
• De grootste virussen zijn ongeveer 0,1 µm groot.
• Virussen kunnen zich niet zelfstandig voortplanten en hebben een specifieke gastheercel nodig om zich te vermenigvuldigen.

1e Verdedigingslinie

• De eerste verdedigingslinie bestaat uit mechanische en chemische afweer.
• Mechanische afweer wordt geleverd door de huid (huidflora) en slijmvliezen (ogen, luchtwegen, neus, mond).
• Maagzuur in maagsap (pH 1-2) doodt veel ziekteverwekkers die via het voedsel binnenkomen.
• Zweet en oliën op de huid (pH 3-5) voorkomen dat schadelijke bacteriën op de huid kunnen groeien.

T4B2 Afweer

• Wanneer ziekteverwekkers of schadelijke stoffen binnendringen, wordt het afweersysteem geactiveerd.
• De afweer kan aspecifiek (niet-specifiek) of specifiek (immuunsysteem) zijn.
• De eerste verdedigingslinie bestaat uit huid en slijmvliezen.
• De tweede verdedigingslinie is de fagocytose door witte bloedcellen.
• De derde verdedigingslinie omvat B-lymfocyten en antistoffen.
• Belangrijke lymfoïde organen van het immuunsysteem zijn het beenmerg, de thymus, de milt en de lymfeknopen.
• Lymfoïde organen hebben een functie bij de opslag en het transport van witte bloedcellen.

Bescherming tegen Ziekteverwekkers

• Aangeboren afweer is gericht tegen alle ziekteverwekkers en omvat onder andere de huid, slijmvliezen, maagzuur en koorts.
• Fagocyten ("eetcellen") zoals granulocyten en monocyten (die macrofagen/dendritische cellen worden) spelen hierbij een rol.
• Verworven afweer is gericht tegen een bepaalde soort ziekteverwekker.
• Deze afweer is afkomstig van macrofagen en lymfocyten (met hun antistoffen), die actief zijn in bloed, lymfeknopen en organen zoals de milt.
• B-lymfocyten zijn betrokken bij humorale afweer en maken antistoffen aan.
• T-lymfocyten zijn betrokken bij cellulaire afweer en ruimen geïnfecteerde cellen op.
• Tijdens de verworven afweer komt een ziekteverwekker het lichaam in en bevat lichaamsvreemde antigenen.
• De macrofaag fagocyteert de ziekteverwekker en bindt antigenen op receptoreiwitten op het celmembraan.
• De macrofaag wordt een antigeen-presenterende cel (APC).
• APC's komen via lymfe en bloed in lymfoïde organen, waar antigenen worden gebonden aan T-helpercellen.

Verworven afweer

• T-helpercellen worden geactiveerd en ondergaan celdeling, wat leidt tot meer T-helpercellen en geheugencellen.
• T-helpercellen geven cytokinen af, die B-lymfocyten activeren.
• B-lymfocyten ontwikkelen zich tot plasmacellen die antistoffen maken.
• B-geheugencellen worden ook gevormd.
• Humorale afweer vindt plaats door T-helpercellen die cytokinen afgeven.
• B-lymfocyten worden geactiveerd en ontwikkelen zich tot plasmacellen die antistoffen maken, en B-geheugencellen.
• Immunoglobulinen (Ig), ofwel antistoffen, zijn Y-vormige eiwitten die precies op antigeenmoleculen passen (sleutel-slot principe).
• Antistoffen "bedekken" de antigenen van de ziekteverwekker, waardoor deze onschadelijk wordt gemaakt.
• Bij cellulaire afweer verlaat een cytotoxische T-cel de lymfoïde organen en vernietigt lichaamscellen die met virussen zijn geïnfecteerd.
• Antigeen wordt opgenomen door antigeen-presenterende cel, wat T-helpercel activeert.
• Die activeert B-lymfocyt (humorale afweer) en cytotoxische T cellen (cellulaire afweer).

T4B3 Immuniteit

• Men is immuun wanneer men bij een tweede besmetting niet ziek wordt, omdat geheugencellen dan vrijwel onmiddellijk antistoffen vormen.
• Kunstmatige actieve immunisatie: vaccin met dode/verzwakte ziekteverwekker of antigenen.
• Natuurlijke actieve immuniteit: doorgemaakte ziekte.
• Kunstmatige passieve immunisatie: vaccin met antistoffen.
• Natuurlijke passieve immuniteit: antistoffen van moeder.
• Actieve immunisatie geeft langdurige bescherming en passieve immunisatie geeft kortdurende bescherming.
• Vaccinaties dienen een stof toe te dienen die het afweersysteem activeert en daardoor immuniteit opwekt
• mRNA vaccins coderen voor een antigeen van een virus.

T4B4 Transplantaties en Bloedtransfusies

• Transplantatie is het vervangen van aangetast weefsel of orgaan door een ander weefsel of orgaan, van de patiënt zelf of van een donor.

• Antigenen bij mensen staan bekend als het HLA-systeem, dat voor elk mens uniek is, behalve bij eeneiige tweelingen.

• Lymfocyten kunnen via het HLA-systeem zien of een cel lichaamseigen of -vreemd is.

• Lichaamsvreemd weefsel leidt tot afstoting door vooral cellulaire en soms humorale afweermechanismen.

• Het HLA-systeem (Human Leukocyte Antigen)

• HLA-code van patiënt bepalen en opslaan in computer bij Stichting Eurotransplant.

• Bij potentiële donor wordt HLA-code bepaald en doorgegeven aan Eurotransplant om te matchen.

• Donoregistratie is mogelijk via www.donorregister.nl met vier keuzes: toestemming geven, geen toestemming geven, beslissing overlaten aan nabestaanden, of beslissing overlaten aan een specifiek persoon.

• Xenotransplantatie is het gebruik van (delen van) organen van andere diersoorten.

• Belangrijke systemen om bloedgroepen in te delen zijn het AB0-systeem en de rhesusfactor.

• Bloedgroepbepaling dient te gebeuren vóór een bloedtransfusie om klontering te vermijden.

• Klontering vindt plaats tussen antigenen op de rode bloedcellen en antistoffen in een serum.

AB0-systeem

• Het AB0-systeem kent de bloedgroepen A, B, AB en 0 (nul).
• Bloedgroep A heeft antigeen A en antistof anti-B.
• Bloedgroep B heeft antigeen B en antistof anti-A.
• Bloedgroep AB heeft antigenen A en B en geen antistoffen.
• Bloedgroep 0 heeft geen antigenen en antistoffen anti-A en anti-B.
• Bloedgroep A komt bij 43% van de Nederlanders voor, bloedgroep B bij 9%, bloedgroep AB bij 3% en bloedgroep 0 bij 45%.
• De antistoffen zijn al vanaf de geboorte aanwezig, ook zonder contact met het antigeen.

Over Serum

• Serum ontstaat na centrifuge en stolling van bloed, waarbij fibrinogeen wordt omgezet in fibrine en er geen stollingseiwitten meer aanwezig zijn.
• Rode bloedcellen kapot Hb komt vrij in bloedplasma = hemolyse

Resusfactor

• De resusfactor is een eiwit dat ook op de celmembranen van resusapen voorkomt.
• Er zijn twee varianten: Rh+ (resuspositief, 85%) en Rh- (resusnegatief), waarbij Rh- antiresus kan maken na contact met Rh+ bloed.

Enkele Overwegingen bij Bloedtransfusie

• Bij bloedtransfusies:
• Als bloedgroep resus negatief is, moet de patiënt dit ook zijn.
• Als bloedgroep resus positief is, mag de patiënt dit ook zijn.
• Kwekbloed is de enige optie voor mensen met bloedgroep Bombay (h/h od oh)

Resuskind

• De moeder is Rh-, het kind is Rh+ en de vader is Rh+.
• Tijdens de eerste zwangerschap is er geen probleem, maar bij de bevalling kan contact tussen bloed van moeder en kind leiden tot aanmaak van antiresus en geheugencellen bij de moeder.
• Bij een tweede zwangerschap kunnen antiresus antistoffen via de placenta naar de foetus gaan en bloedafbraak veroorzaken.

Extra Allergie

• Allergie is een overgevoeligheidsreactie voor bepaalde stoffen (allergenen) zoals stuifmeel, schimmelsporen, huisstofmijt en onderdelen van voedingsmiddelen.
• Bij een allergische reactie is een allergeen ook een antigeen, wat leidt tot humorale afweer.
• Receptoreiwitten op T- en B-lymfocyten herkennen de allergenen als lichaamsvreemde antigenen.
• B-lymfocyten ontwikkelen zich tot plasmacellen onder invloed van cytokinen uit T-helpercellen.
• De plasmacellen maken verschillende typen antistoffen.
• Groep antistoffen IgE geeft problemen en hecht aan mestcellen in slijmvliezen (sensibilisatie).
• Na contact van mestcellen met het allergeen ontstaat histaminevorming, wat resulteert in opgezwollen slijmvliezen en ontstekingsreacties.
• Onderzoek naar allergieën omvat onder andere huidtests en het gebruik van medicijnen die mestcellen afdekken (antihistaminica).
• Desensibilisatie (hyposensibilisatie) is een behandeling met injecties met allergeen in steeds hogere concentratie.