طب سنتی: تقسیم بندی بیماری‌ها

تقسیم بندی بیماری‌ها در طب سنتی

• در طب سنتی، انواع بیماری‌ها بر اساس علت و نحوه بروز دسته‌بندی می‌شوند.

تعریف صحت و مرض

• صحت یا سلامتی، به وضعیتی اطلاق می‌شود که تمامی عملکردهای بدن به طور طبیعی انجام شوند.
• مرض یا بیماری، حالتی است که در آن یک یا چند عملکرد بدن دچار نقص یا آسیب شده باشند.

انواع بیماری‌ها

• بیماری‌ها در طب سنتی به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:
  • مرض مزاج (سوء مزاج)
  • مرض ترکیب (سو هیئت ترکیب)
  • مرض تفرق اتصال

مرض مزاج (سوء مزاج)

• مرض مزاج یا سوء مزاج، به وضعیتی اشاره دارد که در آن کیفیت مزاج یک عضو مفرد از حالت اعتدال خارج شود.
• بدن دارای 8 یا 11 عضو مفرد است که ترکیب آن‌ها اعضای مرکب را تشکیل می‌دهد.
• منظور از کیفیت همان گرمی، سردی، خشکی و تری است.
• اگر عضوی که دارای طبع سرد یا معتدل است، سردتر یا گرم‌تر از حالت طبیعی خود شود، دچار سوء مزاج شده است.
• سوء مزاج شامل چهار نوع می‌‌شود: دم، صفرا، سودا، و بلغم.

انواع سوء مزاج

• سوء مزاج مادی ناشی از تغییر کیفیت بدن به دلیل افزایش یا کاهش یکی از اخلاط چهارگانه (دم، صفرا، سودا، بلغم) ایجاد می‌شود.
• سوء مزاج ساده ناشی از تغییر کیفیت بدن بدون دخالت اخلاط به وجود می‌آید.

مرض ترکیب (سو هیئت ترکیب)

• مرض ترکیب، به بیماری‌هایی اطلاق می‌شود که ناشی از تغییر در ساختار بدن هستند.

انواع مرض ترکیبی

• مرض خلقت: تغییر در شکل عضو به صورت مادرزادی یا اکتسابی به وجود می‌آید (مانند فتق، هیدروسل).
• مرض مقدار: افزایش یا کاهش در اندازه عضو ایجاد می‌شود (مانند میکروسفالی، ماکروسفالی).
• مرض عدد: تغییر در تعداد اعضا یا بافت‌های بدن به صورت مادرزادی یا اکتسابی اتفاق می‌افتد (مانند چهار انگشتی، سنگ کلیه، انگل در روده‌ها).
• مرض وضع: تغییر مکان عضو از جای اصلی خود رخ می‌دهد (مانند پای پرانتزی، بیماری پارکینسون).

مرض تفرق اتصال

• مرض تفرق اتصال به بیماری‌هایی گفته می‌شود که ناشی از جدا شدن و از هم گسیختگی بافت‌ها هستند.

انواع مرض تفرق اتصال

• بریدگی‌های خارجی یا داخلی بدن نمونه‌ای از این نوع هستند.
• پارگی رگ‌ها یا بافت‌های داخلی بدن نیز در این دسته قرار می‌گیرند.

مرض مرکب

• مرض مرکب به بیماری‌ای اطلاق می‌شود که از ترکیب بیش از یک نوع بیماری مفرد ایجاد شده باشد.

مثال مرض مرکب

• بثور پوستی نمونه‌ای از مرض مرکب است.
  • سوء مزاج (افزایش گرمی بدن به واسطه خلط صفرا یا دم)
  • مرض ترکیب (تغییر ظاهر پوست)
  • تفرق اتصال (جدا شدن الیه‌های پوست)

تقسیم‌بندی بیماری‌ها به اصلی و شرکی

• مرض اصلی: بیماری‌ای است که مستقیماً از همان عضو بدن ناشی می‌شود.
  • مثال: سردرد ناشی از مشکل در سر
• مرض شرکی: بیماری‌ای است که از تبعیت عضو بیمار دیگری ناشی می‌شود.
  • مثال: سردرد ناشی از مشکل معده
  • درد مفاصل در افراد مسن معمولا مشکل از معده است.

بررسی سوء مزاج دم (غلبه خون)

• افراد گرم و به ویژه در فصل بهار بیشتر در معرض سوء مزاج دم (غلبه خون) قرار دارند.
• سوء مزاج همیشه به معنی تغییرات خلط نیست. ممکن است این تغییرات ناشی از سازش یا تعامل خلط با شرایط محیطی باشد.
• برای‌مثال، فردی که مدت طولانی در آفتاب است ممکن دچار سردرد «سازش» یا «ساده» شود.
• در برخی مواقع، سوء مزاج ناشی افزایش و تجمع یک خلط غیرطبیعی است.
• خلط‌هایی که در این فرآیند نقش دارند شامل دم، صفرا، بلغم و سودا هستند.

علائم سوء مزاج دم (غلبه خون)

• سنگینی سر
• خمیازه زیاد و کشش اندام (تمتی)
• چرت زدن مداوم
• کودرت حواس در حواس پنج‌گانه
• کاهش تمرکز و کندی ذهن
• شیرینی دهان مخصوصاً صبح‌ها
• سرخی پوست و زبان
• بروز دمل و بثورات پوستی
• خونریزی از نواحی مستعد مانند لثه‌ها به ویژه هنگام مسواک زدن، می‌تواند نشانه غلبه خون باشد.
• خونریزی از بواسیر و نواحی مستعد خونریزی در افراد مستعد
• خواب دیدن چیزهای قرمز
• نبض مبتدی و پر ضربان (ممتلیه یا پره)
• متمایل بودن رنگ ادرار به سرخی
• وقوع در سنین ۲۰ تا ۴۰ سال
• مصرف غذاهای گوشتی به ویژه گوشت قرمز
• مصرف مواد غذایی گرم و تر
• وقوع در فصل بهار
• داشتن "خونسازی"
• مصرف خوراکیهای خون افزا
• ترک عادت ناگهانی در بهار که بدن به آن عادت دارد
• خارش بین دو کتف به دلیل حجامت نکردن

علائم سوء مزاج صفرا (غلبه صفرا)

• خشکی و زبری پوست
• خشکی زبان
• احساس گرما و تشنگی زیاد
• بی قراری، پرخاشگری و تحریک پذیری بالا
• لاغری و کاهش وزن
• زردی رنگ پوست و چشم‌ها
• تلخی دهان
• کمبود اشتها
• احساس تهوع
• لرز بدون سرما
• سرخ درخشان از پوست
• گزیده شدن زبان
• لذت بردن از آب سرد
• نبض های سریع و متواتر
• تمایل به مصرف ترشی ها و سردی
• احساس سبکی در بدن و فعالیت ذهن
• بودن درفصل تابستان
• بین 20 تا 30 سالگی
• مذکر بودن
• شغلی گرم و خشک در تابستان کار یدی
• خواب های معمولا زرد
• پررنگ شدن ادرار برای مدتی

علائم سوء مزاج سودا (غلبه سودا)

• تیرگی هر زمینه رنگی که داشته باشد می تواند عارض شود تیرگی چهره
• خون سیاه در حجامت
• غلطت دم
• خشکی پوست
• لاغری
• اضطراب
• وسواس فکری