Тас ғасыры және Андрон мәдениеті

Тас ғасыры (Палеолит, Мезолит, Неолит)

• Адамзат тарихының ең көне кезеңі.
• Үш кезеңге бөлінеді: Палеолит, Мезолит және Неолит.
• Палеолит (б.з.д. 2,5 млн – 12 мың ж.): Адамның пайда болуы, алғашқы тас құралдар (балта, шапқы, қырғыш), аңшылық пен терімшілік.
• Мезолит (б.з.д. 12 – 8 мың ж.): Садақ пен жебенің ойлап табылуы, ит қолға үйретілді.
• Неолит (б.з.д. 8 – 3 мың ж.): Егіншілік пен мал шаруашылығының дамуы, қыш ыдыстар (керамика), жетілдірілген тас құралдар.

Андрон мәдениеті (б.з.д. 2 мыңжылдық)

• Қола дәуірінде Орталық Азия мен Қазақстанда өмір сүрген мәдениет.
• Солтүстік және Орталық Қазақстанда қоныстанған.
• Өрнекті қыш ыдыстар.
• Мал шаруашылығы, аңшылық және егіншілік дамыған.
• Үй жануарларын өсірген (жылқы, қой, сиыр).
• Антропологиялық келбеті - еуропеоидтық.

Беғазы-Дәндібай мәдениеті (б.з.д. 12 – 8 ғ.)

• Қола дәуірінің соңғы кезеңі.
• Орталық Қазақстанда орналасқан.
• Ірі тас қорымдар мен жерлеу орындары табылған.
• Көшпелі мал шаруашылығы дамыған.
• Кейінгі сақ, ғұн, үйсіндердің пайда болуына әсер еткен.

Сақтар (б.з.д. 7 – 3 ғ.)

• Қазақстан мен Орта Азияда өмір сүрген көне түркі тайпалары.
• Парсылар оларды "Сақ", гректер "скифтер" деп атаған.
• Негізгі тайпалар: Парадарайа (Арал теңізі), Тиграхауда (Жетісу, Тянь-Шань), Хаумаварга (Мургаб аңғары).
• Көшпелі мал шаруашылығы.
• Темірден жасалған қару-жарақ, әшекейлер, құрал-саймандар.
• Алтын бұйымдар өнері (Аң стилі).
• Белгілі билеушілері: Томирис, Шырақ, Скунха.

Ғұндар (б.з.д. 3 ғ. – б.з. 5 ғ.)

• Түркі халықтарының арғы аталары.
• Мөде шаньюй - ғұн мемлекетін құрған.
• Көшпелі мал шаруашылығы мен соғыс өнері дамыған.
• Әскери жүйесі ондық, жүздік, мыңдықтарға бөлінген.
• Батысқа қоныс аударуы Еуропа тарихына әсер еткен.

Үйсіндер (б.з.д. 3 ғ. – б.з. 5 ғ.)

• Жетісу өңірінде өмір сүрген көшпелі тайпа.
• Астанасы - Қызыл аңғар (Чигучен).
• Билеушісі - Гуньмо (Күнби).
• Көшпелі мал шаруашылығы мен егіншілік жүргізген.
• Қытаймен сауда-қарым-қатынас жасаған.
• Антропологиялық ерекшеліктері: еуропеоидтық және моңғолоидтық аралас.

Қаңлылар (б.з.д. 3 ғ. – б.з. 5 ғ.)

• Орталығы - Сырдария өзенінің орта ағысы.
• Астанасы - Битянь (Қызылорда).
• Көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы, егіншілікпен айналысқан.
• Көсемдік билік жүйесінде ұйымдасқан.
• Ұлы Жібек жолы арқылы Қытай, Парфия және Риммен сауда жасаған.
• Археологиялық ескерткіштері: Қауыншы, Жетіасар мәдениеттері.

Қорытынды

• Тас ғасыры адамзат цивилизациясының негізін қалаған.
• Қола дәуірінде мал шаруашылығы мен металлургия дамыған.
• Ерте темір дәуірінде көшпелі мәдениет қалыптасқан.
• Бұл тайпалар ерте түркі халықтарына негіз болған.