Staatsaansprakelijkheid en ARSIWA (2001)

De staat wordt verantwoordelijk gehouden voor de handelingen van zijn organen, ongeacht hun functie (wetgevend, uitvoerend, rechterlijk) en positie binnen de staatsorganisatie.

De staat kan niet ontkomen aan verantwoordelijkheid door overheidsgezag uit te besteden aan private entiteiten. De persoon of entiteit moet volgens het nationale recht gemachtigd zijn om overheidsgezag uit te oefenen en dat daadwerkelijk doen in het specifieke geval.

Wanneer een staat een orgaan ter beschikking stelt aan een ander land en dit orgaan handelt in de uitoefening van overheidsgezag van het gastland, is de staat die het orgaan heeft ter beschikking gesteld verantwoordelijk.

Zelfs wanneer er sprake is van schijnbaar gezag, of wanneer een orgaan handelt in strijd met instructies, kan de staat verantwoordelijk worden gehouden.

De staat is verantwoordelijk voor een persoon of groep die handelt op instructie van, onder leiding van of in effectieve controle van de staat.

Een staat wordt verantwoordelijk voor handelingen die niet aan eerdere artikelen kunnen worden toegerekend, indien de staat de handelingen erkent en als de zijne aanneemt.

De gedragingen van een opstand die de nieuwe regering van een staat wordt, worden beschouwd als een daad van die staat.

Een internationaal onrechtmatige daad van een staat bestaat wanneer een handeling of nalaten aan de staat kan worden toegerekend volgens het internationaal recht, en deze handeling of nalaten een inbreuk vormt op een internationale verplichting van de staat.

De Internationale Commissie voor Internationaal Recht (ICL) heeft de Artikelen over de verantwoordelijkheid van staten voor internationaal onrechtmatige daden (ARSIWA) opgesteld. Deze artikelen zijn bedoeld als codificatie en progressieve ontwikkeling van het gewoonterecht.

Deze bepalingen van ARSIWA definieren de voorwaarden waaronder een staat aansprakelijk is voor onrechtmatige daden. De regels van de eerste orde benoemen de verplichtingen die van toepassing zijn en of schade vereist is voor het vaststellen van een schending. De regels van de tweede orde beschrijven de mogelijke gevolgen van een schending.

Het nationale recht van een staat is niet bepalend voor of een daad internationaal onrechtmatig is. Het internationale recht bepaalt of een daad van een staat een inbreuk vormt op een internationale verplichting.

Een staat kan aansprakelijk zijn voor het nalaten om te handelen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer een staat niet ingrijpt om burgers te beschermen tegen onrechtmatige daden van particulieren, of wanneer een staat nalaat om te handelen om schade aan andere staten te voorkomen.

Een staat kan aansprakelijk zijn voor de daden van particulieren wanneer deze daden worden toegerekend aan de staat. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de staat de particulieren heeft aangemoedigd of gesteund, of wanneer de staat nalaat om een dergelijke daad te voorkomen.

Artikel 1 ARSIWA stelt dat elke daad die een schending is van een internationale verplichting van een staat, de internationale verantwoordelijkheid van die staat met zich meebrengt. Dit houdt in dat een staat altijd aansprakelijk is voor inbreuken op internationale verplichtingen.

De zaak van de gijzelaars in Iran (Tehran hostages) illustreert het principe van staatsaansprakelijkheid voor nalaten. De Iraanse overheid heeft niet ingegrepen om de Amerikaanse gijzelaars te bevrijden, wat leidde tot aansprakelijkheid onder het internationale recht.

Gedragingen die leiden tot de oprichting van een nieuwe staat binnen het territorium of onder bestuur van een bestaande staat.

Een staat is verantwoordelijk voor het helpen van een andere staat bij het plegen van een internationale onrechtmatige daad als de eerste staat wist van de omstandigheden en de daad zelf onrechtmatig zou zijn geweest.

Het is niet mogelijk om een ​​uitzondering op een dwingende norm van het internationaal recht te rechtvaardigen.

Geldige toestemming van de staat waar de handeling plaatsvindt.

Een staat mag maatregelen nemen ter zelfverdediging, in overeenstemming met het VN-Handvest.

Een onvoorziene gebeurtenis buiten de controle van een staat, waardoor het onmogelijk is om aan de verplichting te voldoen.

Extreme noodzaak om het eigen leven of het leven van anderen te redden.

Een daad is noodzakelijk om een ​​essentieel belang te beschermen tegen een ernstig en onmiddellijk gevaar, zonder ernstige schade toe te brengen aan andere belangen.

Tegenmaatregelen die proportioneel zijn aan de schade die is geleden door een andere staat.

Doel van tegenmaatregelen is de andere staat dwingen om zijn verplichtingen na te komen.

Tegenmaatregelen zijn tijdelijk en dienen de hervatting van de nakoming van verplichtingen mogelijk te maken.

Tegenmaatregelen dienen proportioneel te zijn aan de schending die zij beogen te corrigeren.

De ICJ heeft geconcludeerd dat een muur niet noodzakelijk is voor de bescherming van de Israëlische bevolking, ondanks de noodzaak om het leven van burgers te beschermen.

Een staat die schade heeft geleden door een inbreuk op een erga omnes principe, kan mogelijk individuele tegenmaatregelen nemen. De vraag of dit toegestaan is, is echter nog open.

De staat kan internationale verantwoordelijkheid worden aangehouden voor onrechtmatige daden tegen zijn eigen burgers. Dit recht wordt diplomatieke bescherming genoemd. De staat kan dan consulaire ondersteuning bieden aan de getroffen burger.

Reparatie van schade kan beperkt zijn tot het beëindigen van de onrechtmatige daad, garanties tegen herhaling en compensatie voor de begunstigden van de geschonden verplichting. Compensatie voor de staat die schade heeft geleden is in dit geval niet mogelijk.

De ICJ (Internationaal Gerechtshof) heeft in het Barcelona Traction-zaak (1970) beslist dat een staat niet zonder meer een andere staat kan aanspreken voor schade aan een bedrijf dat in die andere staat geregistreerd is.

Een staat die niet direct schade heeft geleden door een internationaal onrechtmatige daad, kan toch handelen om de inbreuk te stoppen. Dit recht is vastgelegd in artikel 48(2) van ARSIWA.

Tegenmaatregelen zijn een middel om op te treden tegen een internationaal onrechtmatige daad van een staat en zijn niet te verwarren met wraak of straf. Het zijn acties die een andere staat neemt om de geleden schade te compenseren.

Tegenmaatregelen worden alleen toegestaan nadat de verantwoordelijke staat is opgeroepen om zijn verplichtingen na te komen. Dit is een belangrijk voorwaarde om te zorgen voor een vredige oplossing en om overhaaste acties te voorkomen.

De staat die tegemaatregelen wil nemen moet de verantwoordelijke staat op de hoogte brengen van zijn besluit en moet bereid zijn te onderhandelen.

In dringende gevallen mag ​​een staat onmiddellijk maatregelen nemen om zijn rechten te beschermen, zonder eerst de formele voorwaarden te vervullen.

Tegenmaatregelen zijn niet toegestaan wanneer de onrechtmatige daad is gestopt.

Tegenmaatregelen zijn niet toegestaan als er een geschil hangend is bij een rechtbank of tribunaal, tenzij de verantwoordelijke staat niet in goede trouw is.

Sommige verplichtingen kunnen niet worden beïnvloed door tegemaatregelen, zoals de naleving van procedures voor geschillenbeslechting.

Sommige verplichtingen kunnen niet worden beïnvloed door tegemaatregelen, zoals de onbestrijdbaarheid van diplomatische of consulaire agenten en gebouwen.

Sommige verplichtingen kunnen niet worden beïnvloed door tegemaatregelen, zoals het verbod op geweld zoals vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties.

Sommige verplichtingen kunnen niet worden beïnvloed door tegemaatregelen, zoals de verplichtingen voor de bescherming van fundamentele mensenrechten.

Sommige verplichtingen kunnen niet worden beïnvloed door tegemaatregelen, zoals de verplichtingen van humanitaire aard die represailles verbieden.

Sommige verplichtingen kunnen niet worden beïnvloed door tegemaatregelen, zoals de verplichtingen op grond van dwingend internationaal recht ('jus cogens').

Tegenmaatregelen moeten worden beëindigd zodra de verantwoordelijke staat zijn verplichtingen heeft nagekomen.