Untitled Quiz

Жоғары Молекулалық Қосылыстар

Жоғары молекулалық қосылыстар (ЖМҚ) сфералық және тізбекті жіп тәріздес құрылымға ие.
ЖМҚ молекулаларының ұзындығы 500 нм дейін, ені 0.5 нм дейін жетеді.
ЖМҚ ұшпайды, балқу температурасы жоқ, жоғары молекулалық салмағы бар.
ЖМҚ сыртқы факторларға сезімтал және молекула түріне байланысты қасиеттері өзгеріп отырады.
ЖМҚ молекулаларында көп рет қайталанатын буындар болады, ол полимеризация дәрежесіне байланысты.

ЖМҚ жіктелуі

Алыну әдісіне байланысты табиғи (ақуыздар, ферменттер, полисахаридтер) және синтетикалық (целлюлоза туындылары, поливинил спирті, поливинилпирролидон) болып бөлінеді.
Қолданылуы бойынша дәрілік заттар, көмекші заттар болып ажыратылады.

ЖМҚ қасиеттері

ЖМҚ жоғары тұтқырлығы, сыртқы факторларға сезімталдығы және жоғары температурада ыдырауымен сипатталады.
Нағыз ерітінділерге ұқсас қасиеттері: еріткішпен жанаса отырып, нағыз ерітінділер түзеді, термодинамикалық тұрақты.
Коллондты ерітінділерге ұқсас қасиеттері: еру процесі баяу, диффузия баяу өтеді, жартылай өткізгіш мембранадан өте алмайды, диализдемейді, осмостық қысымы төмен, сыртқы факторларға сезімтал.

ЖМҚ ерітінділері

ЖМҚ ерітінділері нағыз ерітінділер мен коллондты ерітінділер аралығында орналасады.
ЖМҚ молекула түріне қарай сфералық (ақуыздар) және тізбекті (крахмал, целлюлоза туындылары) құрылымды болады.
Тұтқырлығына байланысты үлкен саңылаулы материалдар арқылы сүзелі.
Тармақты және кеңістік ЖМҚ болады.

Ісіну

Ісіну - жоғары молекулалы заттың төмен молекулалы еріткішті сіңіру арқылы көлемінің ұлғаюы.
Ісіну процесі сольватация (жылу бөле) және ісіну (сұйықтық жылуын жұтады) сатыларынан тұрады.
Егер сольватация кезінде бөлінген энергия аралық байланыстарды үзуге жеткілікті болса, онда ісіну процесі ерумен аяқталады (шексіз ісіну).

Ісінуге әсер ететін факторлар

ЖМҚ молекуласының түрі:
- Изометрлік макромолекулалы ЖМҚ (сфера тәріздес) шексіз ісінеді және аз ғана ісінеді (пепсин, лидаза, трипсин).
- Асимметриялық ЖМҚ (ұзындығы көп есе үлкен) шекті ісінеді, еріу кезінде ісінеді (желатин, целлюлоза туындылары) және жоғары тұтқыр ерітінділер түзеді.
Температура:
- Желатин мен крахмал ерітінлілерінің дайындалуы үшін температураны жоғарылату қажет.
- Метилцеллюлоза ерітіндісін дайындау үшін температураны төмендету керек.
Электролиттік қасиеті:
- Дәрілік заттардың электролит немесе су сіңіретін қасиеті ісіну көлемін төмендетеді.
Дисперстік дәрежесі:
- ЖМҚ майдаланған сайын ісіну процесі жылдамдайды.

ЖМҚ ерітінділерінің тұрақтылығы

ЖМҚ ерітінділері тұрақты жүйелер, бірақ кей жағдайларда тұрақтылығы бұзылып, сілбеге айналуы мүмкін (тұздану, коацервация).

ЖМҚ ерітінділерінің тұрақтылығына әсер ететін факторлар:

Тұздану:
- ЖМҚ ерітінлісіне көп мөлшерде электролиттер және су сіңіруші заттар қосылғанда жүреді (қант шырыны, спирт, глицерин).
- Тұзданудың алдын алу үшін электролиттерді мен су сіңіруші заттарды аз мөлшерде, ерітінді түрінде қосу керек.
Коацервация:
- ЖМҚ ерітінлісіне төмен молекулалы электролит (қарапайым коацервация) немесе жоғары молекулалы электролит (күрделі коацервация) қосылғанда ЖМҚ ерітіндісінен екі сұйықтық фазалар (концентрлі ЖМҚ ерітіндісі және сұйытылған ЖМҚ ерітіндісі) түзіледі.
Уакыт әсері:
- ЖМҚ ерітінділері сақтау кезінде аққыштығын жоғалтып, сілбеге айналады.
- Бұл процесс қайтымды болуы мүмкін: сілбі температура, сілкілеу әсерінен қайтадан ерітінліге өтеді. Бұл құбылыс тиксотрония деп аталады.

ЖМҚ ерітінділерін дайындау технологиясы

Шексіз ісінетін ЖМҚ ерітінділері: пепсин, ферменттер, шайыр, шырыш, экстракт ерітінділері.
Экстрактылар ерітінділері: құрғақ экстракт, қою экстрактылармен дайындалады.
Шекті ісінетін ЖМҚ ерітінділері: желатин, крахмал, метилцеллолоза, карбоксиметилцеллюлоза (КМЦ), поливинилтирралидон (ПВП) және т.б.
Метилцеллюлоза (МЦ) ерітінділері:
- МЦ ақ немесе әлсіз сарғыш түсті талшықты үлпектер.
- Тек суық суда ериді.
- Алдын ала ыстық сумен өңдесе, еруі жылдамдайды.
- Мөлдір ерігінді алу үшін мұзда салқындату керек.
Натрий-карбоксиметилцеллюлоза (Nа-КМЦ) ерітінділері:
- сұр түсті, дәмсіз, иіссіз, аморфты ұнтақ.
- Суық суда да, ыстық суда да жақсы ериді.
Поливинил спирті (ПВС) ерітінділері:
- ақ немесе әлсіз сарғыш түсті ұнтақ.
- Қыздыру арқылы суда ериді.
Поливинилпирролидои (ВП) ерітінділері:
- төмен-, орта- және жоғары молекулалы болады.
- Төмен молекулалы ПВП сула және 95% спиртте ериді.
- Орта молекулалы ПВП суда ериді, спиртте баяу ериді.

ЖМҚ ерігінділерінің технологиясын жетілдіру

ЖМҚ ерітінділерінің химиялық, физикалық, микробиологиялық тұрақтылығын арттыру.
ЖМҚ ерітінділерінің орамдалуын жетілдіру.
ЖМҚ сулы ерітінділерінің сапасын бағалаудың әдістерін жетілдіру және жаңа әдістер ойлап табу.

Коллоидты ерітінділер

Коллоидты ерітінділер - құрылымдық бірлігі мицелла деп аталатын дисперстік фаза және дисперстік ортадан тұратын ультра-микрогетерогенді жүйе.
Дисперстік фаза бөлшектерінің өлшемдері 1 нм-ден 100 нм-ге дейін болады.

Коллоидты ерітінділердің ерекшеліктері

агрегатық және термодинамикалық тұрақсыз.
Құрақтандырғыш енгізгенде ғана тұрақты болады.
Кері қайту қасиеті жоқ.
Кәдімгі микроскопта емес, ультрамикроскопта байқалады.
Осмостық қысымы төмен.
Диффузиясы баяу, фильтрленуі мүмкін.
Лабильді (сезімтал).
Сақталу мерзімі шектеулі.

Қорғалған коллоидтар

Гидрофильді қасиеті бар ЖМҚ және гидрофобты коллоилты заттан тұратын жасанды препараттар.
ЖМҚ коллоидты бөлшектердің бетіне адсорбцияланады, беттік энергияның төмендеуіне әсер етіп коллоилты жүйені тұрақтандырады.
Гидрофобты коллоидтар тұрақтылыққа ие болады.