Sıfatlar (Ön Adlar) Konu Anlatımı

Sıfat (Ön Ad)

• İsimleri; renk, şekil, durum, sayı gibi özelliklerle niteleyen veya belirten sözcüklerdir.
• Örneğin: "Bu akşam eski bir arkadaşımla masmavi denizi seyrettik." cümlesindeki "eski" ve "masmavi" sözcükleri sıfattır.
• İki ana başlıkta incelenebilir: niteleme sıfatları ve belirtme sıfatları.

Niteleme Sıfatları

• Varlıkların durumunu, biçimini, özelliğini, rengini, kısaca nasıl olduklarını belirtir.
• İsimlere sorulan "Nasıl?" sorusunun cevabıdır.
• Örneğin: "Çalışkan öğrenci sınavda birinci oldu." cümlesinde "çalışkan" sözcüğü öğrencinin niteliğini belirtir.
• Örneğin: "Gökyüzünü aniden kara bulutlar kaplamıştı." cümlesinde "kara" sözcüğü bulutların rengini belirtir.
• Örneğin: "Yolun kenarı, kurumuş yapraklarla doluydu." cümlesinde "kurumuş" sözcüğü yaprakların durumunu belirtir.

Özel İsimlerle Kullanılan Unvanlar

• Akrabalık, meslek veya saygı unvanları özel isimlerle kullanıldığında niteleme sıfatı olarak kabul edilir.
• Örneğin: "Aslı yenge," "Doktor Mehmet," "Süleyman Bey" ifadelerindeki unvanlar niteleme sıfatıdır.

Belirtme Sıfatları

• Varlıkları işaret, sayı, yer, belgisizlik ve soru gibi yönlerden belirtir.

İşaret Sıfatları

• Varlıkları işaret yoluyla belirtir.
• İsimlere sorulan "Hangi?" sorusuna cevap verir.
• Örneğin: "Bu kitabı senin için aldım." cümlesinde "bu" sözcüğü işaret sıfatıdır.
• Örneğin: "Arkadaşlarım öteki otobüse binmiş." cümlesinde "öteki" sözcüğü işaret sıfatıdır.

Uyarı (İşaret Sıfatları)

• İşaret sıfatları, isim soylu bir sözcüğü etkilemeli ve ek almamalıdır. Aksi takdirde zamir olabilirler.
• Örneğin: "O araba benim değil." cümlesinde "o" işaret sıfatıdır.
• Örneğin: "O benim değil." cümlesinde "o" işaret zamiridir.

Sayı Sıfatları

• Varlıkları sayı yoluyla belirtir.
• Dört türe ayrılır: asıl sayı sıfatları, sıra sayı sıfatları, üleştirme sayı sıfatları ve kesir sayı sıfatları.

Asıl Sayı Sıfatları

• Bir ismi tam sayı olarak belirtir.
• İsme sorulan "Kaç?" sorusuyla bulunur.
• Örneğin: "Her akşam on beş sayfa kitap okurum." cümlesinde "on beş" sözcüğü asıl sayı sıfatıdır.
• Örneğin: "Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik." cümlesinde "bin" sözcüğü asıl sayı sıfatıdır.

Sıra Sayı Sıfatları

• Varlıkların derecelerini veya sıralarını belirtir.
• İsimlere "-ıncı, -inci" ekleri getirilerek yapılır.
• İsme sorulan "Kaçıncı?" sorusunun cevabıdır.
• Örneğin: "On ikinci soruyu çözemedim." cümlesinde "on ikinci" sözcüğü sıra sayı sıfatıdır.
• Örneğin: "Altıncı His" adlı filmi çok beğendim." cümlesinde "altıncı" sözcüğü sıra sayı sıfatıdır.

Üleştirme Sayı Sıfatları

• Paylaştırma anlamı taşır, varlıkların eşit bölümlerini belirtir.
• Sayılara "-er, -ar" eki getirilerek oluşturulur.
• İsme sorulan "Kaçar?" sorusunun cevabıdır.
• Örneğin: "Baba her oğluna üçer tarla bıraktı." cümlesinde "üçer" sözcüğü üleştirme sayı sıfatıdır.
• Örneğin: "Hepimize yirmi altışar ceviz düştü." cümlesinde "yirmi altışar" sözcüğü üleştirme sayı sıfatıdır.

Kesir Sayı Sıfatları

• Bir ismi kesirli sayılarla belirtir.
• İsme sorulan "Kaçta kaç?" sorusunun cevabıdır.
• Örneğin: "Senelik kârdan beşte üç pay aldı." cümlesinde "beşte üç" sözcüğü kesir sayı sıfatıdır.
• Örneğin: "Alım satımdan yüzde iki komisyon alıyor." cümlesinde "yüzde iki" sözcüğü kesir sayı sıfatıdır.

Not ("yarım, çeyrek")

• "yarım" ve "çeyrek" sözcükleri bir ismi belirttiğinde kesir sayı sıfatı olur.
• Örneğin: "Yatmadan önce yarım bardak süt içer." cümlesinde "yarım" sözcüğü kesir sayı sıfatıdır.

Belgisiz Sıfatlar

• Varlıkları sayı ve miktar bakımından tam olarak belirtmeyen sözcüklerdir.
• "bir, birkaç, birçok, çoğu, kimi, bazı, bütün, tüm, başka, birtakım, her, hiçbir, herhangi" gibi sözcükler belgisiz sıfat olarak kullanılır.
• Örneğin: "Yarın birkaç kişiyle köye gidiyoruz." cümlesinde "birkaç" sözcüğü belgisiz sıfattır.
• Örneğin: "Her gün düzenli olarak koşu yapar." cümlesinde "her" sözcüğü belgisiz sıfattır.

Uyarı ("Bir" Sözcüğü)

• "Bir" sözcüğü "herhangi bir" anlamında kullanılırsa belgisiz sıfat, "tek" anlamında kullanılırsa asıl sayı sıfatıdır.
• Örneğin: "Bir gün beni anlarsın, dedi." cümlesinde "bir" sözcüğü belgisiz sıfattır.
• Örneğin: "Bir gün sonra tatil bitiyor." cümlesinde "bir" sözcüğü asıl sayı sıfatıdır.

Soru Sıfatları

• İsimleri soru yoluyla belirten, yani isimleri anlamca tamamlayan soru sözcükleridir.
• Soru sıfatlarının cevabı yine sıfattır.
• "nasıl, kaç, kaçıncı, kaçar, hangi, ne kadar, ne?" gibi sorular soru sıfatı olarak kullanılır.
• Örneğin: "Sen, tatilde kaç kitap okumuştun?" cümlesinde "kaç" sözcüğü soru sıfatıdır.
• Örneğin: "Hangi yoldan gitmemizi tavsiye ediyorsun?" cümlesinde "hangi" sözcüğü soru sıfatıdır.

Uyarı (Soru Sıfatları)

• "Hangisi?, kaçı?" soru zamirleriyle "hangi?, kaç?" soru sıfatlarını karıştırmamak gerekir.
• Örneğin: "Hangi soru daha zordu?" cümlesinde "hangi" soru sıfatıdır.
• Örneğin: "Hangisi daha zordu?" cümlesinde "hangisi" soru zamiridir.
• Örneğin: "Kaç öğrenci gelmedi." cümlesinde "kaç" soru sıfatıdır.
• Örneğin: "Öğrencilerin kaçı gelmedi." cümlesinde "kaçı" soru zamiridir.

Not (Niteleme ve Belirtme Sıfatları)

• Bir ad, hem niteleme hem de belirtme sıfatı alabilir.
• Örneğin: "O, yeni bir araba almış." cümlesinde "yeni" niteleme, "bir" belirtme sıfatıdır.
• Örneğin: "Bu küçük köyde konaklamaya karar verdik." cümlesinde "bu" belirtme, "küçük" niteleme sıfatıdır.

Not (Sıfatlar ve Adıllar)

• Sıfatlar, adılları da niteleyebilir.
• Örneğin: "Ahmet, gerçekten dürüst birisidir." cümlesinde "dürüst" sıfatı "birisi" adılını niteler.
• Örneğin: "O, her zaman deneyimli kimselerle çalışır." cümlesinde "deneyimli" sıfatı "kimse" adılını niteler.

Not (-ki İlgi Eki)

• İlgi eki "-ki", yer ve zaman bildiren sözcüklerden sonra gelip eklendiği sözcüğü sıfat yapar.
• Örneğin: "Sınıftaki öğrenciler dışarı çıkmış." cümlesinde "sınıftaki" sözcüğü sıfattır.
• Örneğin: "Yarınki sınava hazır mısın?" cümlesinde "yarınki" sözcüğü sıfattır.

Adlaşmış Sıfat

• Niteleme sıfatlarından sonra gelen isim kaldırıldığında sıfat, isim yerine kullanılmış olur, dolayısıyla sıfat adlaşır.
• Örneğin: "Dedem küçük çocuklara masal anlatıyor." cümlesindeki "küçük" sıfatı, "Dedem küçüklere masal anlatıyor." cümlesinde adlaşmış sıfat olmuştur.
• Örneğin: "Renklileri şu sepete, beyazları bu sepete ayır." cümlesindeki "renklileri" ve "beyazları" adlaşmış sıfattır.

Not (Anlam Karışıklığı)

• Adlaşmış sıfattan sonra bir ad geldiğinde anlam karışıklığı ortaya çıkıyorsa, bu adlaşmış sıfattan sonra virgül (,) getirilir.
• Örneğin: "Hasta, çocuğu yanına çağırdı." cümlesinde "hasta" sözcüğünden sonra virgül konulmalıdır.

Sıfatlarda Anlam Özellikleri

Sıfatlarda Küçültme

• Sıfatlarda küçültme anlamı "-ce, -cik, -(i)msi, -(i)mtırak" ekleriyle yapılır.
• Bu ekler sıfata "...e yakın" anlamı katar.
• Örneğin: "Küçük bir evleri vardı." cümlesinde "küçük" sıfattır.
• Örneğin: "Küçücük evleri vardı." cümlesinde "küçücük" küçültme sıfatıdır.
• "İri bir karpuz → İrice bir karpuz (İriye yakın)"
• "Ekşi erik → Ekşimsi erik (Ekşiye yakın)"
• "Küçük çocuk → Küçücük çocuk (Küçüğe yakın)"

Sıfatlarda Pekiştirme

• Niteleme sıfatlarının anlamca kuvvetlendirilmesiyle pekiştirilmiş sıfatlar oluşturulur.
• İki şekilde yapılır:
  • Sıfatın ilk hecesi alınır, "p, r, s, m" harflerinden uygun olanı getirilir ve sözcüğün tamamı yazılır.
  • Sıfat olan sözcüğün tekrar edilmesi.
• Örneğin: "Beyaz → be-m-beyaz"
• Örneğin: "Çocuklar tertemiz elbiseler giymişlerdi."
• Örneğin: "Dümdüz yolda ilerliyorduk."
• Örneğin: "Şöyle yemyeşil çimenlerin üzerine uzansam!"
• Örneğin: "Çeşit çeşit meyveler vardı masada."
• Örneğin: "Kara kara bulutlar gökyüzünü kapladı."

Sıfatlarda Derecelendirme

• Sıfatlarda derecelendirme "pek, çok, daha, en…" gibi sözcüklerle yapılır.
• Örneğin: "Kardeşin onlardan daha akıllı biri." cümlesinde "daha" üstünlük anlamı katar.
• Örneğin: "En güzel kitap buydu." cümlesinde "en" en üstünlük anlamı katar.
• Örneğin: "Çok güzel çiçekleri vardı." cümlesinde "çok" aşırılık anlamı katar.