Sektor ng Industriya: Agrikultura

Sektor ng Industriya: Agrikultura

• Ito ay isang agham, sining, at gawain ng pagprodyus ng pagkain at hilaw na mga produkto.

Sub-sektor ng Agrikultura

• Paghahalaman: Pagtatanim ng mga halaman.
• Paghahayupan: Pag-aalaga ng mga hayop tulad ng baka, kambing, baboy, manok, at pato.
• Pangingisda: Ito ay ang pagkuha ng yamang tubig sa Pilipinas.
  • Komersyal: Gumagamit ng bangka na may kapasidad na higit sa tatlong tonelada at sumasakop sa 15 kilometro sa labas (26.58%).
  • Munisipal: Ito ay nagaganap sa loob ng 15 kilometro at hindi nangangailangan ng fishing vessel (28.88%).
  • Aquaculture: Ito ay ang pag-aalaga ng iba't ibang isda sa iba't ibang tubig pangisdaan (44.54%).
• Paggugubat: Ito ay ang pagkuha ng mga produkto mula sa kagubatan.

Kahalagahan ng Agrikultura

• Ito ang pinagmumulan ng pagkain.
• Ito ang pinagkukunan ng materyal para makabuo ng bagong produkto.
• Ito ang pinagkukunan ng kitang panlabas.
• Nagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino.

Suliranin sa Sektor ng Agrikultura

• Pagsasaka:
  • Pagliit ng lupang sakahan.
  • Paggamit ng teknolohiya.
  • Kakulangan sa mga pasilidad at imprastraktura.
  • Kakulangan ng suporta mula sa ibang sektor.
  • Pagbibigay ng prayoridad sa sektor ng industriya.
  • Pagdagsa ng dayuhang kalakal.
  • Climate change.
• Pangingisda:
  • Mapanirang operasyon.
  • Epekto ng polusyon.
  • Lumalaking populasyon ng bansa.
  • Kahirapan.
• Paggugubat:
  • Mabilis na pagkaubos ng kagubatan.

Programa at Patakaran sa Lupa

• Land Registration Act of 1902: Nagrerehistro ng mga lupa sa ilalim ng sistemang Torrens na nagbibigay seguridad sa pagmamay-ari.
• Public Land Act of 1902: Nagbibigay proteksyon sa mga karapatan ng katutubo.
• Batas Republika 6657 (NARRA): Nagbibigay ng reporma sa lupa at pag-unlad sa kanayunan.
• Agricultural Land Reform Code (ALRC): Ito ay malawakang reporma sa lupa ni Diosdado Macapagal.
• Atas ng Pangulo blg. 2 ng 1972: Kautusan ni Pangulong Ferdinand Marcos na ilipat ang pagmamay-ari ng lupa galing sa landlord patungo sa magsasaka.
• Atas ng Pangulo blg. 27: Kautusan ni Pangulong Ferdinand Marcos kung saan ang magsasaka ay nagmamay-ari na ng lupa.
• Comprehensive Agrarian Reform Law (CARL): Nagbigay ng reporma sa lupa at pag-unlad sa kanayunan na ipinatupad ni Pangulong Corazon Aquino.

Mga Institusyon at Programa

• Comprehensive Agrarian Reform Program Extension with Reform (CARPer): Pamamahagi ng lupa sa mga magsasaka.
• AGRI-PINOY: Gumagabay sa iba't ibang programa at serbisyo ng Department of Agriculture (DA).
• Community Based Forest Program (CBFM): Pagpapaunlad ng yamang gubat ng Pilipinas.
• Philippine Agriculture of 2020 (PA): Nilalayon na lutasin ang suliranin sa kahirapan at makamit ang seguridad ng pagkain.

Teknolohiya

• ABTV & BBTV (Abaca Bunchy Type Virus & Banana Bunchy Type Virus): Resistant hybrid na halimbawa ng paggamit ng Genetically Modified Organism (GMO) na matatag laban sa peste.

Mga Sangay ng Pamahalaan na Tumutulong

• Department of Agriculture (DA): Gumagabay sa mga magsasaka ukol sa makabagong teknolohiya.
• Bureau of Fisheries and Aquatic Resources (BFAR): Paunlarin ang larangan ng pangingisda.
• Bureau of Animal Industry (BAI): Nangangasiwa sa larangan ng paghahayupan.

Sektor ng Industriya

• Ang industriya ay pagpoproseso ng hilaw na sangkap.

Industriyalisasyon

• Pagpapalit mula gawang-kamay tungo sa paggamit ng makinarya.

Sub Sektor

• Pagmimina: Pagkuha at pagproseso ng mga metal, di-metal, at enerhiyang mineral.
• Pagmamanupaktura: Paggawa ng mga produkto sa pamamagitan ng manual labor o ng mga makina.
• Konstruksyon: Pagtatayo ng mga gusali, estruktura, at iba pang land improvements.
• Utilities: Binubuo ng mga kompanyang nagbibigay ng tubig, kuryente, at gas.

Uri ng Industriya Ayon sa Laki

• Cottage Industry: Hand made products, hindi hihigit sa 100 ang mga mangagawa.
• Small and Medium Scale Industry: Binubuo ng 100-200 na mga manggagawa at ginagamitan ng payak na makinarya.
• Large Scale Industry: Higit sa 200 na manggagawa, ginagamitan ng malalaki at kumplikadong makinarya.

Kahalagahan ng Industriya

• Lumilikha ng mga produktong may bagong anyo, hugis, at halaga.
• Nagbibigay ng trabaho.
• Pamilihan ng mga tapos na produkto.
• Nagpapasok ng dolyar sa bansa.

Suliranin sa Industriya

• Kawalan ng malaking kapital upang tustusan ang pangangailangan sa produksyon.
• Mga White-elephant projects (proyektong walang pakinabang) ng pamahalaan.
• Kakulangan sa hilaw na materyales.
• Malayang pagpasok ng murang produkto mula sa ibang bansa dahil sa import liberalization.

Sangay ng Pamahalaan na Tumutulong

• Department of Trade and Industry (DTI): Gumagabay sa mga mangangalakal.
• Board of Investments (BOI): Tinutulungan ang mga nagsisimulang industriya.
• Philippine Economic Zone Authority (PEZA): Tumutulong sa mga namumuhunan na makahanap ng pwesto.
• Securities and Exchange Commission (SEC): Nagtatala at nagrerehistro sa mga kompanya sa bansa.

Sektor ng Paglilingkod

• Paglilingkod: Paggamit ng talino, lakas, at kakayahan ng tao upang makatulong sa produksyon.
• Gumagabay sa buong yugto ng produksyon, distribusyon, at iba pa.
• Nagbibigay ng paglilingkod sa halip na bumuo ng produkto at may pinakamalaking ambag.

Espesyalisasyon

• Dahil dito, mas nagging efficient na ang pagbibigay ng paglilingkod sa mga tao dahil nadagdagan ang kagalingan sa iba't-ibang larangan.

Sub-Sektor

• Transportasyon, Komunikasyon, at mga Imbakan: Pagbibigay ng publikong sakayan, telepono, at mga pinaupahang bodega.
• Kalakalan: Pagpapalitan ng iba't-ibang produkto at paglilingkod.
• Pananalapi: Ibinibigay ng iba't ibang institusyong pampinansiyal tulad ng mga bangko.
• Paupahang Bahay at Real Estate: Mga paupahan.

Uri ng Paglilingkod

• Paglilingkod na Pribado
• Paglilingkod na Pampubliko

Business Process Outsourcing (BPO)

• Ang pagkuha ng serbisyo ng pribadong kompanya.

Mga Ahensiyang Tumutulong

• Department of Labor and Employment (DOLE): Humuhubog at nangangalaga sa mga manggagawa.
• Overseas Workers Welfare Administration: Tumitingin sa kapakanan ng OFW.
• Philippine Overseas Employment Administration (POEA): Isulong at paunlarin ang mga programa ukol sa paghahanap buhay sa ibayong-dagat.
• Technical Education and Skills Development Authority (TESDA)
• Professional Regulation Commission (PRC): Nangangasiwa at sumusubaybay sa mga gawain ng mga propesyonal.
• Commission on Higher Education (CHED): Maitaas ang kalidad ng edukasyon.

Suliranin

• Kontraktuwalisasyon: Ang isang manggagawa ay nakatali sa kontrata na mayroon siyang trabaho sa loob lamang ng 5 buwan.
• Brain Drain: Pagkaubos ng mga manggagawa patungo sa ibang bansa.

Impormal na Sektor

• Sektor ng ekonomiya na salat o walang pormal na dokumentong kailangan sa pagsasagawa ng mga gawaing pang-ekonomiya.
• Ang kita nito ay hindi kasama sa GDP ng bansa.
• Paraan ng mamamayan upang magkaroon ng kita; ito ay global phenomenon.

Katangian ng Impormal na Sektor

• Hindi nakarehistro sa pamahalaan.
• Hindi nagbabayad ng buwis.
• Hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas.

Iba't Ibang Anyo ng Impormal na Sektor

• Ilegal na gawain tulad ng pagnanakaw, piracy, at prostitusyon.
• Gawaing maaaring isakatuparan sa loob lamang ng tahanan.
• Mga gawaing pansibiko, kawangga, at panrelihiyon.
• Mga sari-sari store, pagtitinda sa sidewalk, paglalako ng kalakal at serbisyo.

Epekto sa Ekonomiya ng Impormal na Sektor

• Pagbaba ng nalilikom na buwis.
• Banta sa kapakanan ng mamimili.
• Paglaganap ng illegal na gawain.

Kalakalang Panlabas

• Pakikipagkalakalan ng isang bansa sa ibang bansa.
• Walang bansa ang maaring makatugon sa lahat ng kanyang pangangailangan ng walang tulong mula sa ibang bansa.

Batayan ng Kalakalang Panlabas

• Absolute Advantage: Nakakalikha ito ng maraming bilang ng produkto gamit ang mas kaunting salik ng produksyon kumpara sa ibang bansa ("sino ang mas magaling").
• Comparative Advantage: Magkakaroon ng espesyalisasyon sa paglikha ng kalakal ("sino ang mas may pakinabang sa pagtuon sa isang produkto").

Konsepto ng Kalakalang Panlabas

• Export: Pagluluwas o pagbebenta ng produkto.
• Import: Pag-angkat o pagbili ng produkto sa ibang bansa.
• Balance of Payments (BOP): Kalagayan ng kabayaran ng import at export kung saan mayroong trade deficit (mas mataas ang import sa export) o trade surplus (mas mataas ang export sa import).

Samahang Pang-Ekonomiko

• World Trade Organization: Namamahala sa global trading system sa pagitan ng kasaping estado.
• Asia-Pacific Economic Council (APEC): Isulong ang kaunlarang pang-ekonomiya at katiwasayan sa rehiyong Asia-Pacific.
• Association of Southeast Asian Nations (ASEAN): Paunlarin at isulong ang malayang kalakalan sa bawat kasapi ng ASEAN pati ang mga bansang dialogue partner nito.