Podcast
Questions and Answers
Жазғы күн тоқырау қай айға сәйкес келеді?
Жазғы күн тоқырау қай айға сәйкес келеді?
Қысқы күн тоқырау қай айға сәйкес келеді?
Қысқы күн тоқырау қай айға сәйкес келеді?
Кеплердің екінші заңына сәйкес, не болады?
Кеплердің екінші заңына сәйкес, не болады?
Орбитаның Күнге ең жақын орналасқан нүктесі қандай атпен аталады?
Орбитаның Күнге ең жақын орналасқан нүктесі қандай атпен аталады?
Signup and view all the answers
Кеплердің үшінші заңы бойынша, не анықталады?
Кеплердің үшінші заңы бойынша, не анықталады?
Signup and view all the answers
Аспан зенитінің, надирдің, оңтүстік және солтүстік полюстерінің шеңбері қалай аталады?
Аспан зенитінің, надирдің, оңтүстік және солтүстік полюстерінің шеңбері қалай аталады?
Signup and view all the answers
Эклиптика жазықтығы аспан экваторының жазықтығына қалай орналасады?
Эклиптика жазықтығы аспан экваторының жазықтығына қалай орналасады?
Signup and view all the answers
Айдың Жерді айналуының уақыты қанша күн?
Айдың Жерді айналуының уақыты қанша күн?
Signup and view all the answers
Ай фазаларының болуы неге байланысты?
Ай фазаларының болуы неге байланысты?
Signup and view all the answers
Астрономияға алгебра элементтерін енгізген ғалым кім?
Астрономияға алгебра элементтерін енгізген ғалым кім?
Signup and view all the answers
Аспан денелерінің бақылау позициясына сүйене отырып, астрономияның қай бөлімі зерттелә?
Аспан денелерінің бақылау позициясына сүйене отырып, астрономияның қай бөлімі зерттелә?
Signup and view all the answers
Аспан шырақтары орналасқан жорамал сфераның радиусы қандай?
Аспан шырақтары орналасқан жорамал сфераның радиусы қандай?
Signup and view all the answers
Аспан сферасының орталық нүктесі арқылы өтетін жазықтық қалай аталады?
Аспан сферасының орталық нүктесі арқылы өтетін жазықтық қалай аталады?
Signup and view all the answers
Аспан меридианы жазықтығы қандай түзу арқылы өтеді?
Аспан меридианы жазықтығы қандай түзу арқылы өтеді?
Signup and view all the answers
Күннің жыл бойы қозғалатын он екі шоқжұлдыздар қызылық белдеуі қалай аталады?
Күннің жыл бойы қозғалатын он екі шоқжұлдыздар қызылық белдеуі қалай аталады?
Signup and view all the answers
Шырақтың биіктігі мен зенит қашықтығы арасындағы теңдік қандай?
Шырақтың биіктігі мен зенит қашықтығы арасындағы теңдік қандай?
Signup and view all the answers
Шығыс азимутының градустық аралығы қандай?
Шығыс азимутының градустық аралығы қандай?
Signup and view all the answers
Салмақ сызығы аспан сферасын нүктелерінде қалай аталады?
Салмақ сызығы аспан сферасын нүктелерінде қалай аталады?
Signup and view all the answers
Шырақ аспан сферасының көрінбейтін бөлігінде биіктігі қандай градуста есептелінеді?
Шырақ аспан сферасының көрінбейтін бөлігінде биіктігі қандай градуста есептелінеді?
Signup and view all the answers
Аспандағы көзге көрінетін жұлдыз шоғырларының жалпы саны қанша?
Аспандағы көзге көрінетін жұлдыз шоғырларының жалпы саны қанша?
Signup and view all the answers
Study Notes
Астрономия бүлекләре
- Аспан җисемнәренең күзәтү позициясенә оештырылган аспандагы почмакларны үлчәүнең теория һәм практика ысулларына таянып, аспан җисемнәренең урнашуын һәм Җирнең әйләнешне өйрәнүче астрономия бүлеге сфера астрономиясе дип атала.
Аспан сферасы
- Радиусы билгесез, үзәгендә күзәтүче һәм киңлегендә аспан яктыртучылар урнашкан жорамал сфера аспан сферасы дип атала
Аспан сферасының нөктәләре
- Салмак сызыгы аспан сферасын ике нөктәсендә кисеп үтә. Бу нөктәләр Җирнең төньяк һәм көньяк полюсы дип атала.
Аспан сферасының яссылыклары
- Салмак сызыгына перпендикуляр җибәрелгән аспан сферасының зур яссылыгы көкҗиек дип атала.
- Аспан сферасының үзәк ноктасы аша үтүче һәм дөнья күчәре белән туры почмак ясаучы яссылык аспан экваторы дип атала.
- Аспан экваторы аспан сферасын көньяк һәм төньяк ике ярымшарга бүлә һәм Җир күчәре белән ике нөктәсендә кисешә. Бу ике нөктә көкҗиекнең төньяк һәм көньяк нокталары дип атала.
- Аспан сферасы әйләнеп йөрүче түзәк дөнья күчәре дип атала.
- Аспан меридиан яссылыгы белән математика күкҗиек ике нөктәдә кисешә. Бу нөктәләр шәхси көкҗиекнең төньяк һәм көньяк нокталары дип атала.
- Математика күкҗиек һәм аспан меридиан яссылыкларының киселешендә барлыкка килгән түзәк көньяк ноктасы дип атала.
Аспан карталары
- Аспандагы күзгә күренеп торган йолдыз төркемнәренең гомуми саны 88
- Билгеле бер чиктәге аспанның бер өлешен йолдызлык дип атыйлар.
- Көн ел дәвамында Зодиак йолдызлыклары дип аталган ун ике йолдызлык аша йөри. Бу билбау Зодиак билбавы дип атала.
- Дөньяның Төньяк полюсы Көньяк йолдыз тирәсендә урнашкан.
Шәхси координатлар
- Яктыртучының биеклеге яки зенит аралыгы аның аспан сферасындагы урынын аныклый.
- Яктыртучы аспан сферасының күренеп торган өлешендә. Биеклек 0 дан 90 градуска кадәр аралыкта исәпләнә.
- Яктыртучы аспан сферасының күренми торган өлешендә. Биеклек -90 дан 0 градуска кадәр аралыкта исәпләнә.
- Теләсә кайсы бер яктыртучының зенит аралыгы һәм биеклеге арасында болай дигән тигезлек үтәлә: Z + h = 90°
- Көнбатыш азимутының градус аралыгы 0° дан 180°га кадәр .
- Көнчыгыш азимутының градус аралыгы 180° дан 360°га кадәр.
Шәхси координатлар системасы
- Яктыртучының егүе һәм сәгать бүлекләрен кулланган координатлар системасы егү һәм сәгать координатлар системасы дип атала.
- Көннең көнбатыштан көнчыгышка таба хәрәкәт итеп, ун ике зоодиак йолдызлыкларын баштан ахырга кадәр сызып чыккан аспан сферасының зур түгәрәгенең атамасы эклиптика
Күн тогыраулары
- Җәйге көн тогырау яки иң озын көн 21 июньгә туры килә.
- Кышкы көн тогырау яки иң озын төн 22 декабрьгә туры килә.
Кеплер кануннары
- Планетаның радиус-векторы бердәй вакыт аралыкларында тигез мәйданнар сыза. Бу Кеплерның беренче кануны дип атала.
- Планеталарның йолдызлы әйләнеш периодларының квадратларының катнашы аларның орбиталарының зур яртыкүчәрләренең кубтарының катнашындай була. Бу Кеплерның икенче кануны дип атала.
- Планеталар Көнне эллипс буенча әйләнеп йөриләр, ә аның бер фокусында Көн урнаша. Бу Кеплерның өченче кануны дип атала.
Орбитадагы нөктәләр
- Орбитаның Көнгә иң якын урнашкан нөктәсе перигелий дип атала.
- Орбитаның Көнгә иң ерак ноктасы афелий дип атала..
Эллипстың параметрлары
- Кече күчәрең зур күчәрең аралыгының катнашы эксцентриситет дип атала.
Вакыт белән бәйле төшенчәләр
- Билбау вакыты Бөтендөнья вакытыннан билбау саны белән ничек аерыла? Билбау вакыты Бөтендөнья вакытыннан билбау санына туры килгән сәгатькә аерыла, мәсәлән, Мәскәү вакыты Бөтендөнья вакытыннан 3 сәгатькә алга бара.
- Сферадагы ике нокта арасындагы дога белән үлчәнгән ара почмак аралыгы дип атала.
- Дөнья полюсы һәм яктыртучы аша үтүче түгәрәк егү түгәрәге дип атала.
- Теләсә кайсы бер яктыртучы аспан сферасының тәүлекле әйләнешенә катнашып, сәгать түгәрәге дип аталган кече түгәрәкләр буенча хәрәкәт итә.
- Эклиптика яссылыгы аспан экваторының яссылыгына 23,5° бөрыч ясап урнашкан.
- Көн һәм төннең тигезләнгән ноктасына 90° бөрыч ясап Көннең тогырау нокталары урнашкан.
Аспан сферасының төп түгәрәкләре
- Аспан зенитыннан, надирдан, дөньяның көньяк полюсыннан, дөньяның төньяк полюсыннан үтүче аспан сферасының зур чикләре аспан меридиан дип атала.
Азимут һәм биеклек
- Аспан яктыртучының урыны ике бөрыч белән аныклана, аның берсе Җир сизыгы буенча үлчәнгән яктыртучы вертикаленә кадәрге бөрыч азимут дип атала.
- Вертикаль буенча үлчәнгән яктыртучының Җир сизыгыннан почмак аралыгы биеклек дип атала.
Егү координатлары
- Егү координатасы мәне аспан экваторының боен буенча язгы көн һәм төн тигезләнгән ноктасыннан яктыртучының егү дөңгелегенә кадәр аспан сферасының әйләнеш юнәлешенә каршы үлчәнә.
Ай фазалары
- Айның киләсе фазалары тулы бер кабатлану вакыт аралыгы синодик ай дип атала.
- Айның Җирне бер әйләнеп чыгуына киткән вакыт аралыгын йолдызлы ай дип атала.
- Ай үзенең ай фазасына кереп, үсеп килә башласа, көн батканнан соң аспанда көмешкә охшап башлап төшеп бара. Бу Айның фазасы яңа ай дип атала.
Ай фазаларының сәбәбе
- Ай фазаларының булуы Айның Җир һәм Көн тирәли әйләнеп йөрүе белән бәйле.
Астрономиягә өлеш керткән галимнәр
- Җирнең радиусын Көннең урнашуын аныклаган галим Эратосфен.
- Астрономиягә алгебра элементларын керткән галим Әл-Хорезми.
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.
