Sanatsal Yazılar

Here are the study notes for the text:

Divan Edebiyatı

• Medrese eğitimi gören aydınlar, Arap ve Fars edebiyatının estetiğini baz alarak divan edebiyatını oluşturmuşlardır.
• Bu nedenle, aslında bu edebiyat halktan uzak bir anlayış üzerine kurulmuştur.
• Aruz ölçüsü kullanılır.
• Süslü ve sanatlı bir anlatımı vardır.
• Redif ve uyak önem verilerek "göz için uyak" anlayışı benimsenmiştir.
• Şiirlerin son biriminde genellikle şairin mahlasına (takma ad) yer verilmiştir.
• Konu bütünlüğünden çok, parça bütünlüğüne (beyit güzelliğine) önem verilmiştir.
• Her beyitte farklı bir konudan bahsedilebilir.
• Şiirlere özel bir ad (mesneviler hariç) konulmamış, şiirler yazıldığı nazım şeklinin adıyla "gazel, kaside vs." anılmıştır.
• Aşk, doğa, şarap, ölüm, sevgiliye övgü, yergi başlıca konulardır.
• Şiirde genellikle "âşık, mâşuk, ağyar" üçgeni işlenir.
• Toplumsal olaylar konu olarak işlenmemiştir.
• Kalıplaşmış sözler çok kullanılmıştır.
• Mazmunlar, edebiyatta belli kavramları anlatan, onları düşündürüp çağrıştıran sözlerdir.

Nazım Şekilleri

• Gazel: Divan şiirinin en yaygın nazım şeklidir.
  • Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişir.
  • Birinci beyit kendi arasında kafiyelidir, diğer beyitlerin birinci mısraları serbest, ikinci mısraları birinci beyit ile kafiyelidir.
• Kaside: Kasideler, genellikle birini övmek amacıyla yazılır.
  • Özellikle din ve devlet büyüklerini övmek için yazılır.
  • Beyitlerden oluşur.
  • Kafiye düzeni gazelle aynıdır.
  • Ancak gazelden daha uzun bir nazım şeklidir.
  • Beyit sayısı 33-99 arasında değişir.
  • Aruz ölçüsüyle yazılır.
• Mesnevi: İki beyitten binlerce beyte kadar uzayabilir.
  • Her beyti kendi arasında kafiyelidir.
  • Konu bütünlüğü vardır.
  • Konularına göre, dinî-tasavvufi mesneviler, ahlaki ve didaktik mesneviler, sosyal konulu mesneviler, savaş konulu mesneviler, aşk ve macera mesnevileri olarak ayrılır.
  • Olaylar abartılarak anlatılır.
  • Gerçek dışı, masalsı varlıklar da kullanılır.

Şiir Hakkında Genel Bilgiler

• Şiir, TDK Güncel Türkçe Sözlük’te "Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan, hece ve durak bakımından denk ve kendi başına bir bütün olan edebî anlatım biçimi; manzume, nazım." şeklinde tanımlanmıştır.
• Duygu, hayal ve düşüncelerin bir düzene bağlı olarak çekici, etkileyici bir dil ve ahenkli mısralar içinde anlatıldığı türdür.
• Şiir, sanatsal metin türlerinin en eskisidir.
• Düz yazıya göre anlam bakımından daha kapalıdır.Şiirde çeşitli söz sanatlarına başvurularak gerçekler imgeler üzerinden anlatılır.
• Ses uyumu ve ritim genellikle anlama göre daha ön plandadır.
• Çağrışımlar, imgeler, sezgiler ve duygular şiirin temel yapı taşlarıdır.
• Dizelerin kümelenişi, ölçü ve uyak gibi unsurlar şiirin biçimsel özelliklerini belirler.

Şiir Türleri

• Lirik Şiir: Çoğunlukla aşk, özlem, yalnızlık gibi duygusal temaların coşkulu bir şekilde işlendiği şiir türüdür.
• Epik Şiir: Savaş, kahramanlık, yiğitlik, cesurluk gibi temaları işleyen şiir türüdür.
• Didaktik Şiir: Bilim, sanat, felsefe, ahlak, din vb. alanlarda bazı kural ve ilkeleri öğretmeyi, bu konularda bilgi ve öğüt vermeyi amaçlayan şiir türüdür.
• Pastoral Şiir: Kır yaşantısının ele alındığı, çobanların yaşayışlarının anlatıldığı, doğa betimlemelerinin kullanıldığı şiir türüdür.
• Satirik Şiir: Bir kimseyi, bir durumu doğrudan ya da dolaylı olarak eleştiren, toplumun ve bireylerin aksayan yönlerini ortaya koyan şiir türüdür.
• Dramatik Şiir: Çoğunlukla bir tiyatro sahnesinde oynanmak üzere karşılıklı konuşma tarzında yazılmış şiir türüdür.

Türk Şiiri

• Türklerin tarih boyunca içinde yer aldıkları değişik kültür çevreleri dikkate alınarak Türk EdebiyatıFuad Köprülü tarafından 3 ana döneme ayrılmıştır.
• İslamiyet öncesi Türk şiiri: Sözlü edebiyat, koşuk, sav, sagu, destan.

I hope these notes are helpful!### Mâniler

• Mânilerin ana konusu aşk olmakla birlikte, türlü konularda da yazılabildiği söylenir.
• Yedi heceli dört dizeden oluşur.
• İlk iki dizesi uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenir.
• Temel duygu ve düşünce son dizede ortaya çıkar.

Mâni Çeşitleri

• Düz Mâni: Dört dizeli mânidir. Uyak düzeni “axaxaxaxa” biçiminde olur.
• Kesik (Cinaslı) Mâni: İlk dizesi yedi heceden az olan cinaslı mânilerdir.
• Deyiş (Karşılıklı Mani): İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir.
• Yedekli (Artık) Mâni: Düz maninin sonuna iki dize daha eklenmesiyle oluşan altı dizeli manidir.

Türküler

• Türlü ezgilerle söylenen, bir anonim halk şiiri nazım biçimidir.
• Konuları çok değişiktir. Aşk duyguları, günlük olaylardan etkilenmeler, savaşlardaki kahramanlıklar gibi temaslar işlenir.
• Hece ölçüsünün her kalıbıyla söylenir.
• Genelde yedili, sekizli, on birli hece kalıpları kullanılmıştır.

Âşık Tarzı Halk Şiiri

• Âşık Edebiyatı’nın kaynağı, İslamiyet’in kabulünden önceki Sözlü Edebiyat’tır.
• Aşk, doğa, kahramanlık gibi konularda şiirini, sazıyla birlikte söyleyen şairlere İslâmiyet’ten önce “ozan”, “baksı”, “kam” denilirken İslâm’ın kabulünden sonra “âşık” ya da “saz şairi” denmiştir.
• Nazım birimi dörtlüktür.
• Hece ölçüsünün 7’li, 8’li ve 11’li kalıplarına ağırlık verilmiştir.
• Aşk, tabiat, gurbet, ayrılık, ölüm, özlem, kıskançlık, yiğitlik, toplumun sorunları, insan davranışları gibi temalar işlenir.

Koşma

• Âşık Edebiyatı’nın en sevilen ve en yaygın olarak kullanılan nazım biçimidir.
• Nazım birimi dörtlüktür.
• Dörtlük sayısı genelde üç ile beş arasında değişir.
• 11’li hece ölçüsüyle yazılır/söylenir.
• Aşk ve doğa konularının yanı sıra, ayrılık, özlem, yalnızlık, gurbet, sıla, ölüm gibi temalar işlenir.

Dinî-Tasavvufi Türk Şiiri

• Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatı İslâmiyet’in ve tasavvufun etkisiyle ortaya çıkmış, Anadolu’da 13.yüzyıldan itibaren gelişmeye başlamıştır.
• Orta Asya’da kurucusu Ahmet Yesevi, Anadolu’da Yunus Emre’dir.
• Tasavvufi zümrelerin faaliyet yaptıkları yere tekke adı verildiği için mutasavvıf şairlerin yazdıkları eserler daha çok tekke edebiyatı içerisinde incelenmiştir.
• Nazım birimi genellikle dörtlüktür.
• Hem aruz hem hece vezni kullanılmıştır.
• Şiirlerin çoğu ezgilidir.
• Allah, insan, felsefe, doğruluk, ibadet gibi konular işlenir.