Sahibkarlığın əsasları və biznesə giriş

Sahibkarlıq fəaliyyəti və onun xarakterik cəhətləri

• Sahibkarlıq gəlir əldə etmək, risk etmək və yenilikçilik kimi əsas funksiyaları yerinə yetirən praktiki-iqtisadi fəaliyyət növüdür
• Sahibkarın əsas vəzifələri: işgüzar müqavilələrdən irəli gələn tələbləri yerinə yetirmək, bazarda yerini qorumaq, mənfəət əldə etmək
• Sahibkarlığın obyektinə iqtisadi fəaliyyət, istehsal vasitələri və prosesləri daxildir
• Sahibkarlıq və biznes fəaliyyəti:
  • Ümumi cəhətləri - hər ikisinin reallaşdırılması bazar vasitəsilə baş verir, məqsədi mənfəət əldə edilməsidir
  • Fərqli cəhətləri - kəmiyyət və keyfiyyət fərqləri, biznesin spesifikliyi, yaranma şərtləri
• Sahibkarlığa münasibət liberalizm və institusional iqtisadiyyatla bağlıdır
• Sahibkarlıq fəaliyyəti daim inkişaf edən, mürəkkəb bir prosesdir

Bazar iqtisadiyyatı və sahibkarlıq

• Bazar iqtisadiyyatının xarakterik cəhətləri: xüsusi mülkiyyət, azad sahibkarlıq və azad seçim, şəxsi maraq, rəqabət, bazar qiymətləri, iqtisadiyyatda dövlətin məhdud rolu
• Bazar iqtisadiyyatını fərqləndirən şərtlər: cəmiyyətin hər bir üzvünün və hər bir təsərrüfat vahidinin iqtisadi azadlığı
• Sahibkarlıq bazar münasibətləri şəraitində real məzmun alır, bazarla əlaqəli olur
• Sahibkarlıq fəaliyyəti iqtisadi, hüquqi, sosial, psixoloji məsələləri əhatə edir

Sahibkarlığa dair nəzəri yanaşmalar

• Klassik iqtisadi məktəblərdə sahibkarlıq: R.Kantilyon - risk edən şəxs, A.Smit - öz istehsalını planlaşdıran və təşkil edən şəxs, J.Say - mənfəət götürmək məqsədi ilə risk edən şəxs
• Y.Şumpeter - sahibkarı novator adlandırıb, onun yenilikçi fəaliyyətini vurğulayıb
• V.Zombart - sahibkarlığı ağıl və fantaziyanın vəhdəti hesab edib
• K.Marks - sahibkarla kapitalist arasında fərqi görmürdü
• C.Keyns - sahibkarlıq riskini ön plana çəkib

Müasir baxışlar

• A.Şapiro - sahibkarlıq mövcud maddi və intelektual resurslardan faydalanmaq üçün mexanizmlərin təşkili və yenidən qurulmasıdır
• R.Xizric - sahibkarlıq dəyərə malik yeni bir şeyin yaradılması prosesidir
• P.Druker - sahibkarlıq yenilikçiliyin təşkilidir
• F.Hayek - sahibkarlıq yeni iqtisadi imkanların axtarışıdır
• A.Busiqin - sahibkarlıq obyektiv iqtisadi və subyektiv psixoloji cəhətlərin vəhdətidir

Azərbaycanda sahibkarlıq

• Akademik Z.Səmədzadəyə görə, sahibkarlıq iqtisadi artımın strateji resursu, S.Səfərova görə isə iqtisadi inkişafın təməl daşıdır

• Ə.Əlirzayev sahibkarlığı keçid iqtisadiyyatının ilkin şəraiti hesab edir

• R.Quliyev sahibkarlığı səmərəli və rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyyat sisteminin formalaşması kimi qiymətləndirir### Sahibkarlıq Fəaliyyətinin Əsas Aspektləri

• Sahibkarlıq fəaliyyəti qeyri-müəyyənlik və risk şəraitində həyata keçirilir

• Sahibkarın əsas funksiyası iqtisadi resursların birləşdirilməsidir

• Sahibkar üçün zəruri keyfiyyətlər: iqtisadi, psixoloji, təşkilati, təşəbbüskarlıq

• Sahibkarlığın məqsədi mənfəət əldə etməkdir, istənilən cəmiyyətdə və iqtisadi inkişaf səviyyəsində

• Sahibkarlığın sosial-iqtisadi aspektləri çox cəhətlidir, təsərrüfat fəaliyyətinin xarakteri, məzmunu, psixoloji strukturu sosial-siyasi və sosial mexanizmləri yaradır

İstehsal Amillərinin Rolu

• İstehsalın ənənəvi üç amili: torpaq, kapital və əmək
• İstehsal ehtiyatlarının ən əlverişli kombinasiyasına təsir edən amillər: daxili və xarici iqtisadi, texniki amillər
• İstehsal amilləri resursların birləşdirilməsi və istehsal prosesində istifadəsi mənasında başa düşülür

Sahibkarlıq Fəaliyyətinin Təsnifatı

• Sahibkarlıq fəaliyyəti klassik (ənənəvi) və innovasiya fəaliyyətinə bölünür
• Sahibkarlıq mülkiyyət mənsubiyyətinə görə fərdi, kollektiv, dövlət və birgə sahibkarlığa ayrılır
• Fəaliyyət sahəsinə görə sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat və ticarət sahələrində həyata keçirilir

Sahibkarlıq Mühiti və Risklər

• Sahibkarlıq mühiti işgüzar fəaliyyətin həyata keçirilməsinə təsir göstərən şərait və amillər məcmusudur
• Sahibkarlıq risklər sığortalana bilən və sığortalana bilməyən qruplara bölünür
• İşgüzar fəaliyyət zamanı sahibkar tərəfindən yerinə yetirilməli əsas işlər: sahibkarlıq fəaliyyətinin növünü, sahəsini, istiqamətini, metodlarını və vasitələrini müəyyən etmək

Kiçik, Orta və İri Sahibkarlıq

• Müəssisələr işçilərin sayı və satılan məhsulun dəyər ifadəsində həcminə görə təsnifləşdirilir

• Kiçik sahibkarlığın əsas xüsusiyyətləri: məhdud satış bazarı, zəruri resursların azlığı

• İri sahibkarlığın üstünlüyü: istehsalın yüksək səviyyədə ictimailəşməsi

• Birgə sahibkarlıq (birgə müəssisələr) məqsədi mənfəət əldə etməkdir, xarici investisiyalar cəlb edilir### Sahibkarlıq Fəaliyyətinə Təsir Edən Amillər

• Sahibkarlığa təsir edən əsas amillər: iqtisadi, siyasi, sosioloji, psixoloji resurslar

• Iqtisadi amillər: fondverimi, fondtutumu, əmək məhsuldarlığı, əmək haqqı, rentabellik, ƏDV

• Resurslara görə amillər: təbii, əmək, kapital və intellektual resurslar

• Sahibkarların inkişafına təsir edən digər amillər: siyasi, iqtisadi, sosial, psixoloji

Sahibkarlığın Təşkilati-Hüquqi Formaları

• Iri sahibkarlığın təşkilati-hüquqi forması: iri müəssisə
• Xüsusi sahibkarlığın təşkilati-hüquqi forması: müəssisə
• Sahibkarlıq fəaliyyətinin ərazi meyarına görə: yerli, regional, ümumölkə, beynəlxalq səviyyədə
• Sahibkarlıq fəaliyyətinin sferası: istehsal, kommersiya, xidmət
• Sahibkarlıq fəaliyyətinin sahəsinə görə: sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat, ticarət
• Sahibkarlıq fəaliyyətinin həcminə görə: kiçik, orta, iri
• Sahibkarlık fəaliyyətinin mülkiyyət mənsubiyyətinə görə: fərdi, kollektiv, dövlət, birgə

Sahibkarlığın Növləri

• İstehsal sahibkarlığı: müxtəlif növ məhsulların istehsalı və çatdırılması
• Kommersiya sahibkarlığı: ticarət, əmtəə alqı-satqısı ilə məşğul olma
• Maliyyə sahibkarlığı: kredit, sığorta, fond birjası
• Konsultativ sahibkarlıq: ödənişli məsləhət xidmətlərinin göstərilməsi

Birjalar və Onların Rolu

• Əmtəə birjası: əmtəələrin alqı-satqısı ilə məşğul olan təşkilati bazar
• Fond birjası: qiymətli kağızların alqı-satqısının həyata keçirildiyi bazar
• Birjaların funksiyaları: ticarət sövdələşmələri, alqı-satqı əməliyyatlarının sürətləndirilməsi, ticarət mübahisələrinin həlli
• Birjanın mənfəəti: sövdələşmələrdən komissiya ayırmaları

Kommersiya Banklarının Fəaliyyəti

• Kommersiya bankları tərəfindən yerinə yetirilən əsas vəzifələr:
  • Müxtəlif subyektlərə (dövlət, müəssisə, əhali) kreditlərin verilməsi
  • Azad pulların qəbul edilməsi
  • Tədiyyə dövriyyəsinin təmin edilməsi
• Mərkəzi Bank kommersiya banklarının fəaliyyətinə nəzarət edir

Bu test sualları Sahibkarlığın əsasları və biznesə giriş fənnindən götürülmüşdür. Quiz Sahibkarlığın əsasları və biznesə giriş mövzusunu əhatə edir.