Rrezatimi dhe Efektet mbi Shëndetin

Mjekësia Nukleare - Shënime

• Përmbajtje: Tekstet me simbolin ㉠ nënkuptojnë se pjesët janë në afat të gjatë.

Hyrje - Atomi

• George Havsey: Kryen eksperimentet e para me izotope radioaktive në bimë (1923).
• Mjekësia Nukleare: Përdor lendet radioaktive për zbulimin dhe trajtimin e sëmundjeve.
• Energjite e grimcave: Kuantizuara, mund të marrin vetëm vlera të caktuara.
• Postulatet e Bohr:
  • Atomet emetojnë fotone (dritë) kur elektronët kalojnë nga nivelet energjetike më të larta në më të ulëta.
  • Elektronët lëvizin rreth bërthamës në orbita të caktuara, të quajtura gjendje stacionare, pa emetuar energji.
  • Kur elektroni kalon nga një gjendje stacionare në tjetrën, emet apo absorbon një sasi të caktuar energjie (kuant).

Nivelet energjetike të elektroneve

• eV (elektronvolt): Njësia për energji në fizikën atomike e nukleare (1 eV = 1.602 x 10^-19 J).
• Numra kuantik: "n" (kryesor), "l" (orbital), "ml" (magnetik), dhe "s" (spin).
• Parimi i Paulit: Dy elektrone nuk mund të kenë të katër numrat kuantik të njëjtë.
• Numri maksimal i elektroneve: Në një nivel energjetik është 2n², ku "n" është numri kuantik kryesor. Elektronet e valencës janë të fundit ne nennivel dhe percaktojnë vetit kimike.

Berthama

• Protonet (Z): Numri atomik, i identifikon elementin.
• Masa e atomit (A): Numri i protoneve plus neutroneve.
• Izotope: Atomet me numër të njëjtë protone, por numër të ndryshëm neutronesh.
• Izobare: Atomet me numër të njëjtë masë, por numër të ndryshëm protoneve.
• Izotone: Atomet me numër të njëjtë neutronesh, por numër të ndryshëm protoneve.
• Nuklide: Forma specifike e një atomi me numër të caktuar protoneve dhe neutronesh.
• Nukleone: Protonet dhe neutronet e bërthamës.
• Forca berthamore: Forca terheqëse e fortë brenda bërthamës që mbizotëron forcën e repulsivë nukleare.
• Masa e Protoneve , Neutroneve, dhe Elektroneve:
• Forcat berthamore: Permasat e berthamave, 10^-15m

Strukturë e berthamës

• Numra magjike: (2, 8, 20, 28, 50, 82, 126) Numrat magjike te berthamave tregojne shume te qendrueshme per shkak te niveleve elektronike te plotesuara.
• Modeli i grimcave elementare: Gjendjet e ulta energjetike jane te plotesuara, ndersa ekzistenca e niveleve te paplotesuara (te lira) mundeson ngacmimin e berthameve.
• Radioaktiviteti: Transformimi spontan i nje atomi jo te qendrueshem ne nje tjeter duke emetuar rrezatim.
• Rrezatimi elektromagnetik: -jo-jonizues (radio, mikrovalë, infrakuq, dritë e dukshme, ultraviolette); -jo- jonizues (rrezet gama, rrezet X, rrezet kozmike);

Zberthimi radioaktiv dhe aktiviteti

• Perioda e gjysmë-zberthimit (T½): Koha qe i duhet nje radioizotopi per t'u zberthyer ne gjysmen e vleres se tij initiale.
• Aktiviteti: Numri i zberthimeve per nje njesi kohe.
• Njësia SI për aktivitetin radioaktiv: Bekerel (Bq).

Bashkëveprimi i rrezatimit me materien

• Rrezet alfa: grimca të rënda, pozitive
• Rrezet beta: elektrone të shpejta
• Rrezet gama: vale elektromagnetike pa ngarkesë
• ① Permes rrezatimit ne lende: perdoren shume mekanizma te ndryshem, absorbon, shperhap, ose kalon. Kjo ndikon ne humbjen e energjise me shume mekanizma gradualisht apo katastrofike.
• ② Depertueshmeria: Varet nga lloji dhe fuqia e rrezatimit. Rrezet me masë të madhe penetrojn?? më pak.
• ③ Karakteristika kimike e materialit dhe shpejtesia qe e humb grimca energjinë.

Dozimetria

• Doza absorbuese: Energjia e absorbuar per njesi mase. Njësia: Grej (Gy).
• Doza ekspozuese: Masa e ngarkeses elektrike per nje kohe te caktuar. Njësia: Kulon për kilogram (C/kg).
• Doza ekujvalente: Shpreh efektin biologjik per llojet e ndryshme te rrezatimit. Njësia: Sivert (Sv).
• Shpejtesia e absorbimit te dozes: Gy/s apo J/kg
• Shpejtesia e dozes ekspozuese: C/kg
• Doza efektive: Doza ekujvalente e absorbuar nga indet biologjike e pershkruar si Sivert (Sv).