Religieuze Opschudding in Nederland

Religieuze Opschudding in Nederland

• De zestiende eeuw kenmerkte een grote religieuze opschudding in Nederland, een fenomeen dat tot op heden relevant is.
• De komst van nieuwe bewoners brengt nieuwe culturen en tradities met zich mee, die soms botsen met de gevestigde gewoonten.
• Er bestaan spanningen tussen mensen met verschillende religieuze achtergronden, zoals de islam en het christendom, en zelfs binnen verschillende stromingen binnen de islam.
• Wederzijds begrip en tolerantie zijn niet altijd vanzelfsprekend.
• Religieuze verschillen hebben in de Nederlandse geschiedenis herhaaldelijk tot onrust geleid.
• De vrijheid van meningsuiting, die in Nederland hoog in het vaandel staat, draagt bij aan de uiting van uiteenlopende meningen.
• De Nederlandse bevolking heeft een overeenkomstig aantal meningen.
• Niet iedereen uit zijn mening openbaar, maar sommigen kiezen bijvoorbeeld voor het schrijven van een column.

Buitenlandse Bemoeienis

• In de middeleeuwen bestond Nederland uit verschillende gewesten met eigen besturen, wetten, regels en munten.
• Het particularisme, het streven naar zelfstandigheid van gewesten, stond centraal, en er was nog geen sprake van één Nederlandse staat.
• In de veertiende eeuw kwamen deze gebieden onder controle van de hertog van Bourgondië, een Franse edelman.
• De hertogen van Bourgondië vergrootten hun grondgebied door erfenissen, huwelijkspolitiek, aankoop en verovering.
• In 1384 kreeg Filips de Stoute, de Bourgondische hertog, door huwelijkspolitiek het gewest Vlaanderen in handen, destijds het meest welvarende gebied van Europa.
• Filips de Stoute en zijn opvolgers regeerden honderd jaar over grote delen van de Nederlandse gebieden, deze periode staat bekend als de Bourgondische tijd.

Nederlandse Staatsvorming

• De hertogen van Bourgondië streefden naar een centraal bestuur om de controle over de verschillende gewesten te vergemakkelijken.
• Filips de Goede, kleinzoon van Filips de Stoute, wilde meer invloed in zijn Nederlandse gebieden en het particularisme verminderen.
• Filips de Goede stelde stadhouders aan als plaatsvervangers van de hertog, waardoor hij controle hield over gewesten waar hij niet zelf aanwezig was.
• Elk gewest had een eigen bestuur dat samenkwam in een Statenvergadering.
• Filips de Goede bracht al deze Statenvergaderingen samen in de Staten-Generaal, die in 1464 voor het eerst bijeenkwam.
• Via de Staten-Generaal overlegde de landsheer over beleid en deed hij bede, waarbij hij om geld vroeg.
• Filips de Goede bepaalde dat Brussel de hoofdstad van zijn Nederlanden werd en dat de bestuurstaal Frans moest zijn.

Verder onder Habsburg

• De centralisatie van de Bourgondiërs werd niet gewaardeerd in de Nederlandse gewesten.
• De gewesten vreesden hun vrijheid en privileges te verliezen, wat rond 1477 tot opstanden leidde.
• Hertogin Maria van Bourgondië werd geconfronteerd met openlijk verzet en moest in ruil voor loyaliteit en steun van de gewesten eisen inwilligen.
• Maria van Bourgondië tekende het Groot Privilege, waardoor de Nederlandse gewesten meer vrijheid en invloed kregen.
• Maria trouwde in 1477 met Maximiliaan I van Oostenrijk, de keizer van het Habsburgse Rijk, die haar hielp de zelfstandigheid van de gewesten deels terug te nemen.
• Vanaf 1482, na de dood van Maria van Bourgondië, werden de Nederlandse gewesten de Habsburgse Nederlanden genoemd.

Keizerlijke Karel V

• Na de dood van Filips de Schone in 1506, werd zijn zoon Karel V heer van de Habsburgse Nederlanden.
• Karel V breidde zijn macht uit en werd koning van Spanje (1516) en Duits keizer (1519).
• Karel V kreeg ook de leiding over de Spaanse gebieden in de Nieuwe Wereld.
• Margaretha van Oostenrijk, Karels tante, werd aangesteld als zijn landvoogdes, zijn plaatsvervanger in de Habsburgse Nederlanden.
• Keizer Karel V reorganiseerde het Nederlandse bestuur verder en centraliseerde de gewesten.
• Hij richtte in 1531 drie raden op die gezamenlijk de Collaterale Raden werden genoemd, deze adviseerden de koning en de landvoogdes.
• De Collaterale Raden bestonden uit de Geheime Raad (binnenlandse wetgeving), de Raad van State (buitenlandse zaken en oorlog), en de Raad van Financiën (financiën).

Reformatie in Nederland

• De ideeën van de Reformatie van Luther bereikten Nederland, waar Luther veel volgelingen kreeg, bekend als lutheranen.
• Johannes Calvijn, geïnspireerd door Luther, schreef zijn eigen werken.
• Calvijns ideeën over soberheid en gematigdheid vonden veel aanhang in Nederland, evenals zijn ideeën over de organisatie van de kerk.
• Calvijn vond dat de kerk vanuit de gelovigen zelf geleid moest worden en dat de Bijbel centraal stond, zijn aanhangers werden calvinisten genoemd.
• Zowel lutheranen als calvinisten waren protestanten, waarbij de calvinisten veel aanhang kregen in Nederland.
• Een grote groep protestanten zorgde voor onrust bij de katholieken.

Bloedplakkaten

• Karel V maakte zich zorgen over de groei van het protestantse geloof in zijn rijk, met name het calvinisme in de Nederlandse gewesten.
• In 1550 voerde hij het bloedplakkaat in, waarmee protestanten werden vervolgd door de inquisitie, een kerkelijke rechtbank die ketters veroordeelde.
• Ketters werden levend verbrand, en de executies waren openbaar.
• Deze terechtstellingen veroorzaakten een schok in de Nederlandse gewesten, Karel V wilde het katholieke geloof koste wat kost beschermen.
• In 1555 sloot Karel V de godsdienstvrede van Augsburg, waarbij werd bepaald dat de vorst de religie van zijn land mocht bepalen.
• Karel V trad af en droeg een deel van zijn gebieden, waaronder de Nederlanden, over aan zijn zoon Filips II, de koning van Spanje.

Een Onrustige Opstand

• Filips II werd in de Nederlanden niet met enthousiasme ontvangen.
• Filips II was strenger tegen protestanten dan Karel V.
• Hij voerde oorlogen die hoge belastingen noodzaakten, wat tot onvrede leidde.
• Hij zette de centralisatie van Karel V voort.
• Filips II stuurde Spaanse edelen naar de Nederlanden en stelde zijn halfzus Margaretha van Parma aan als landvoogdes.
• Het protestantisme groeide, met name het calvinisme, Filips II voerde de vervolgingen op.
• Ondanks bloedplakkaten nam het aantal protestanten niet af.
• In 1566 vroegen lage edelen in het Smeekschrift der edelen aan Filips II om de plakkaten te verzachten.
• Margaretha van Parma versoepelde op eigen titel en stopte de vervolging van ketters, dit leidde tot een opleving van het protestantisme.

Vaardigheden van een historicus

• Historische ontwikkelingen staan nooit op zichzelf.
• Gebeurtenissen zijn het gevolg van eerdere gebeurtenissen en de oorzaak van latere gebeurtenissen.
• Oorzaken zijn redenen waarom iets is gebeurd, vaak zijn er meerdere aanwijsbaar.
• Een indeling kan gemaakt worden in directe en indirecte oorzaken, of economische, religieuze, politieke en sociale oorzaken.
• Een gevolg is de reactie op een oorzaak, er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten gevolgen.
• Er zijn directe en indirecte gevolgen, of bedoelde en onbedoelde gevolgen.
• Sommige gevolgen worden pas later duidelijk.

De Beeldenstorm

• De protestanten hielden hagenpreken in de open lucht, waarbij Filips II en de katholieken werden veroordeeld.
• De katholieken zouden niet volgens de Bijbel leven en aanbaden beelden in overdadig versierde kerken.
• In 1566 vielen groepjes calvinisten doelbewust kerken en kloosters aan, dit staat bekend als de Beeldenstorm.
• De sierlijke beelden van heiligen werden kapotgemaakt, en de beeldenstorm woedde in enkele maanden over het westelijk deel van de Nederlanden.
• Hertog van Alva werd door Filips II naar de Nederlanden gestuurd om orde op zaken te stellen.
• Alva moest de beeldenstormers straffen, het katholieke geloof opleggen en een centraal bestuur instellen.
• Alva richtte de Raad van Beroerten op, die vanwege de harde vonnissen de bijnaam 'bloedraad' kreeg, en ook hoge edelen die de beeldenstorm niet hadden voorkomen, werden veroordeeld.
• Margaretha trad af en Alva werd landvoogd, hij voerde de Tiende Penning in om zijn leger te betalen.

Nederlanders in Opstand

• De komst van Alva en zijn maatregelen leidden tot veel onvrede, een grote groep vluchtelingen (geuzen) probeerde zich met wapens te verzetten.
• Willem van Oranje nam de leiding over deze groep, waarmee de Nederlandse Opstand of Tachtigjarige Oorlog begon.
• In 1572 veroverden de watergeuzen bij toeval Den Briel, waardoor meer steden de kant van de opstandelingen kozen.
• Alva belegerde steden, leidde dit tot veel sterfte in Leiden, waar de geuzen de belegering doorbraken.
• De gewesten sloten in 1576 een verdrag waarin stond dat elk gewest zijn eigen godsdienst mocht bepalen en de Spaanse troepen het land uit moesten.
• De samenwerking duurde niet lang vanwege ruzie over godsdienst, Alexander Farnese kreeg de zuidelijke gewesten aan zijn kant, de noordelijke gewesten gingen vanaf 1579 alleen door met de strijd.
• De noordelijke gewesten erkenden Filips II niet meer als heer in 1581, Filips II loofde een beloning uit voor de dood van Willem van Oranje, die in 1584 werd doodgeschoten.
• In 1588 besloten de noordelijke gewesten verder te gaan zonder koning als Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

De Strijd Beslecht

• Na de moord op Willem van Oranje in 1584 werd zijn zoon Maurits van Nassau stadhouder van Holland en Zeeland.
• Maurits was geïnteresseerd in militaire zaken en werd aanvoerder van het Staatse leger.
• Vanaf 1585 was Engeland een bondgenoot van Maurits.
• Maurits wist vestingsteden als Deventer en Breda in te nemen.
• Hij hervormde het Staatse leger, dat was klein, maar goed betaald en bewapend.
• Maurits maakte slim gebruik van de Nederlandse rivieren.
• Er waren muiterijen in het Spaanse leger, de Spanjaarden vochten tegen de Hollandse opstandelingen, de Engelsen en Frankrijk.
• De Spanjaarden vochten zowel op zee als op het land, en in 1588 mislukte de aanval op Engeland door de Spaanse Armada.
• Op het land veroverde Spanje de handelsstad Antwerpen.

Stadhouder tegenover Landsadvocaat

• De noordelijke gewesten werkten samen in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
• In de Staten-Generaal overlegden de gewesten over de buitenlandse politiek.
• Johan van Oldenbarnevelt was landsadvocaat van het gewest Holland.
• Maurits en van Oldenbarnevelt verschilden erg: Maurits was voorzichtig, van Oldenbarnevelt nam veel risico's.
• Van Oldenbarnevelt was voor een wapenstilstand met Spanje, Maurits was hiertegen.
• Van Oldenbarnevelt kreeg in 1609 het Twaalfjarig Bestand voor elkaar, waarna Maurits zich ook met de politiek ging bemoeien.
• Er ontstond conflict over het calvinistische geloof, Maurits beschuldigde Johan van Oldenbarnevelt van landverraad en pleegde in 1618 een staatsgreep.
• Johan van Oldenbarnevelt werd opgepakt en ter dood veroordeeld.

Bevrijd van de Spanjaarden

• In 1625 overleed Maurits, Frederik Hendrik volgde hem op als bevelhebber en stadhouder.
• Frederik Hendrik verjaagde de Spanjaarden steeds meer.
• De Synode van Dordrecht maakte een eind aan de discussie binnen het calvinisme en er kwam een Nederlandse Bijbelvertaling.
• Spanje gaf op in 1648 en het Verdrag van Westfalen werd getekend, waarmee een einde kwam aan de oorlog tussen Spanje en de Republiek.
• De Vrede van Münster betekende na 80 jaar het einde van de Nederlandse Opstand.