H1

Recht en regels

• In de Nederlandse samenleving leven en handelen mensen en organisaties met dikwijls verschillende belangen.
• Om conflicten te voorkomen, kunnen afspraken worden gemaakt, maar wat gebeurt er als niet aan de verplichtingen wordt voldaan?
• Het recht gaat over rechten en plichten van individuen en van de overheid, die voorkomen uit normen en waarden die algemeen gelden in de maatschappij.
• Door rechten en plichten in rechtsregels vast te leggen, inclusief de wijze van handhaving, krijgt het recht vorm.
• Het recht brengt een doelmatige ordening aan in de samenleving en geeft spelregels voor gedragingen tussen individuen onderling en voor het handelen door de overheid.
• Het recht stuurt het individueel gedrag van burgers.
• Recht en rechtvaardigheid zijn geen synoniemen. Het recht is wel gericht op rechtvaardigheid.

Vindplaatsen van het recht

• Vindplaatsen van het recht (rechtsbronnen) zijn:
  • Wet- en regelgeving
  • Jurisprudentie
  • Gewoonte
  • Verdragen

Wet- en regelgeving

• Wetten bevatten rechtsregels die zijn vastgesteld door de overheid (centrale volksvertegenwoordiging en lagere overheidsorganen).
• De Staten-Generaal, samen met de regering (Koning en ministers samen), zijn de hoogste wetgever in Nederland.
• Alleen wetten die afkomstig zijn van de hoogste wetgever worden met wet aangeduid, bijvoorbeeld: Burgerlijk Wetboek, Jeugdwet, Gemeentewet.
• De Grondwet (Gw) is de hoogste wet in Nederland.
• In lagere regelgeving komt het woord wet niet voor, bijvoorbeeld: Koninklijk Besluit (KB); algemene maatregel van bestuur (AMvB); ministeriële regeling; provinciale verordening en algemene plaatselijke verordening.
• Nederland is lid van de Europese Unie (EU) en heeft een deel van haar regelgevende bevoegdheden overgedragen aan de EU.
• De EU kan verordeningen en richtlijnen vaststellen die gelden in de hele EU.
• Deze regels staan hoger dan de Grondwet.

Jurisprudentie

• Jurisprudentie ontstaat doordat algemene regels in de diverse wetten en in de overige regelgeving moeten worden toegepast in individuele situaties.
• De rechter moet uitmaken hoe de regels zijn bedoeld, door rechtsregels te interpreteren en te formuleren in een uitspraak.
• De uitkomst ervan hangt af van de soort zaak of het niveau waarop recht wordt gesproken, heet zo'n uitspraak vonnis, uitspraak of arrest.
• Een uitspraak van de Hoge Raad der Nederlanden heet arrest.
• De rechter vult normen in die niet duidelijk genoeg in de wet staan, of die al wel in de maatschappij gelden maar nog niet in de wet zijn beschreven.
• Door rechter wordt nieuw recht gevormd, wordt jurisprudentie rechtersrecht genoemd.

Gewoonte

• Regels van gewoonterecht zijn nergens opgetekend, maar ontstaan in de loop van de tijd door het gebruik ervan in algemene kring.

Verdrag

• Verdragen zijn afspraken tussen twee of meer staten die op schrift zijn gesteld en die gelden in de staten die partij zijn bij het verdrag.
• Staten moeten een verdrag ratificeren (akkoord verklaren).