Psychiatrie en Recht: Overzicht

De Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) is een wet die de rechtspositie van de patiënt in Nederland regelt ten opzichte van de arts, inclusief behandelingen die niet door de patiënt meer kunnen worden beslist (wilsonbekwaamheid).

De Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) in Nederland regelt de wetgeving voor onvrijwillige opneming en behandeling van mensen met een psychiatrische stoornis.

De Wet betreffende de rechten van de patiënt (WRvP) in België regelt de rechtspositie van de patiënt in de gezondheidszorg, inclusief bescherming voor personen die hun eigen behandelingsbeslissingen niet meer kunnen nemen.

De Wet betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke (WBPG) in België bepaalt de criteria en procedures voor onvrijwillige opneming en behandeling van mensen met een psychiatrische stoornis.

In zowel Nederland met de Wvggz als in België met de WBPG is gevaar van de psychiatrische aandoening voor de patiënt of de omgeving een vereiste voor onvrijwillige opneming.

In Nederland kunnen patiënten met een crisismaatregel of zorgmachtiging zowel verplichte klinische zorgen als ambulante zorg ontvangen.

In België kan dwangbehandeling enkel tijdens een gedwongen opname toegepast worden.

De psychiatrie heeft een bijzondere plaats in het gezondheidsrecht vanwege de kwetsbaarheid van patiënten met een psychische aandoening, vooral vanwege hun wilsbekwaamheid en de mogelijkheid van onvrijwillige opneming en behandeling.

De wet die regelt hoe patiëntenrechten waargenomen worden als de patiënt niet in staat is om zijn eigen wil te bepalen.

De wet die regelt hoe patiëntenrechten waargenomen worden als de patiënt niet in staat is om zijn eigen wil te bepalen.

De wet die regelt hoe patiëntenrechten waargenomen worden als de patiënt niet in staat is om zijn eigen wil te bepalen.

De wet die regelt de overeenkomst tussen arts en patiënt.

De wet die regelt verplichte geestelijke gezondheidszorg.

De wet die regelt zorg en dwang voor mensen met een verstandelijke beperking.

De wet die prevaleert over de WGBO wanneer er een conflict is.

De wet die van toepassing is op alle vrijwillige behandelingen en sommige niet-vrijwillige behandelingen.

De wet die de mogelijkheid biedt om onvrijwillige somatische zorg te verlenen.

De overeenkomst tussen arts en patiënt die een behandeling regelt.

De verplichting van de arts om de zorg van een goed hulpverlener in acht te nemen.

De informatie die de arts moet verstrekken aan de patiënt voor toestemming.

De beoordeling van de wilsbekwaamheid van de patiënt.

De toestemming van een vertegenwoordiger voor een behandeling.

De mogelijkheid om een behandeling te forceren zonder toestemming.

De wet die de regels beschrijft voor verplichte zorg voor mensen met psychische problemen. Het richt zich op de procedures voor voorbereiding, besluitvorming, uitvoering en beëindiging van deze zorg.

Zorg die ondanks het verzet van de patiënt wordt verleend.

Degene die de wet volgt, ongeacht de locatie van de persoon. Dus de wet is van toepassing op gedwongen opgenomen patiënten, maar ook op patiënten die thuis, op de polikliniek of in het ziekenhuis verblijven.

De situatie waarbij de patiënt duidelijk laat weten dat hij de zorg niet wil, dit kan verbaal of non-verbaal zijn.

De rechter of de burgemeester geeft toestemming om verplichte zorg te verlenen.

Een lijst van alle mogelijke manieren waarop verplichte zorg kan worden verleend.

Het toedienen van vocht, voeding en medicijnen, medische onderzoeken, handelingen en behandelingen die gericht zijn op de psychische stoornis of somatische aandoening.

Het beperken van de bewegingsvrijheid van de patiënt.

De patiënt wordt in een speciaal ingerichte kamer geplaatst.

Zorgverleners houden de patiënt in de gaten.

Het controleren van de kleding of het lichaam van de patiënt.

Het beperken van het recht van de patiënt om te bepalen hoe zijn eigen leven eruitziet, bijvoorbeeld door te beslissen of een patiënt contact mag hebben met anderen.

De patiënt wordt opgenomen in een speciale afdeling.

Het verlenen van verplichte zorg buiten de kliniek, bijvoorbeeld thuis.

Er zijn speciale regels voor het toezicht, het aantal zorgverleners en de noodzaak om contact te houden met de patiënt.

De Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) definieert ernstig nadeel als een aanzienlijk risico op levensgevaar, ernstig letsel, psychische of materiële schade, verwaarlozing of verstoorde ontwikkeling. Ook bedreigingen van veiligheid, hinderlijk gedrag en gevaren voor de algemene veiligheid vallen hieronder.

De Wvggz bepaalt dat verplichte zorg alleen ingezet mag worden in crisissituaties, om ernstig nadeel af te wenden, geestelijke gezondheid te stabiliseren, autonomie te herstellen of fysieke gezondheid te stabiliseren.

Verplichte zorg mag alleen worden overwogen als laatste redmiddel als vrijwillige zorg niet mogelijk is. De beginselen van proportionaliteit, subsidiariteit, effectiviteit en veiligheid moeten in acht worden genomen.

De Wvggz legt nadruk op vrijwillige zorg en probeert verplichte zorg te voorkomen. Voor het afwenden van een korte crisissituatie kan de burgemeester een crisismaatregel nemen.

De Wvggz benadrukt het respecteren van de wensen en voorkeuren van de betrokkene, tenzij zij wilsonbekwaam zijn of er sprake is van acuut levensgevaar. De procedure voor verplichte zorg houdt rekening met de wilsbekwaamheid van de betrokkene.

Familie, naasten en de huisarts worden zo veel mogelijk betrokken bij de besluitvorming en tijdens de procedure. De mogelijke lange termijn effecten van verplichte zorg worden meegenomen bij de beoordeling.

Een ieder kan een melding doen bij het meldpunt Wvggz van de gemeente over iemand die mogelijk verplichte zorg nodig heeft. De gemeente laat een verkennend onderzoek uitvoeren.

Het college van burgemeester en wethouders beslist of er voldoende grond is voor een zorgmachtiging. Als dat zo is, wordt de officier van justitie gevraagd om een verzoekschrift voor te bereiden.

De officier van justitie wijst een geneesheer-directeur aan om de voorbereiding van de zorgmachtiging te begeleiden. De geneesheer-directeur informeert de betrokkene en anderen over de procedure.

De betrokkene heeft de mogelijkheid om een eigen plan van aanpak op te stellen om verplichte zorg te voorkomen. Als de geneesheer-directeur vindt dat dit plan voldoende is, wordt de procedure geschorst.

De geneesheer-directeur beslist of verplichte zorg nodig is, na het beoordelen van de medische verklaring van een onafhankelijke psychiater.

De Wvggz definieert verschillende doelen waarvoor verplichte zorg kan worden ingezet.

Verplichte zorg moet voldoen aan verschillende voorwaarden en beginselen, zoals proportionaliteit, subsidiariteit en effectiviteit.

De Wvggz geeft duidelijke richtlijnen voor de procedure van verplichte zorg. De wet zorgt voor een zorgvuldige afweging van alle aspecten.

De persoon die verantwoordelijk is voor de uitvoering van verplichte zorg voor een patiënt.

Een document waarin de wensen en voorkeuren van de patiënt ten aanzien van zorg en verplichte zorg worden vastgelegd.

Het behandelingsplan voor een patiënt met psychische problemen.

Een verklaring van een onafhankelijke psychiater die aangeeft of verplichte zorg noodzakelijk is of niet.

Een procedure waarbij de rechter beslist over de noodzaak van een zorgmachtiging.

Een document dat toestaat dat een patiënt met psychische problemen gedwongen zorg kan ontvangen.

Een maatregel die de burgemeester kan nemen in spoedgevallen om ernstig nadeel als gevolg van een psychische stoornis te voorkomen.

Een verklaring van een onafhankelijke psychiater die wordt gebruikt in de procedure voor een crisismaatregel.

Een procedure waarbij de rechter beslist over de voortzetting van een crisismaatregel.

Een document dat de voortzetting van een crisismaatregel toestaat.

Degene die verantwoordelijk is voor de tenuitvoerlegging van de zorgmachtiging.

Degene die verantwoordelijk is voor de uitvoering van de zorgmachtiging nadat deze is verleend.

De handelingen die nodig zijn om de zorgmachtiging uit te voeren, bijvoorbeeld het overbrengen van een patiënt naar een accommodatie.

Een procedure waarbij iemand die nog wilsbekwaam is een vertegenwoordiger kan aanduiden voor zijn/haar goederen, in geval van toekomstige wilsbekwaamheid.

Deze procedure wordt door een vrederechter geregeld en zorgt voor een bewindvoerder die de persoon of de goederen van een onbekwaam persoon behartigt.

Een wilsbekwame persoon stelt een vertegenwoordiger aan die later, na verlies van wilsbekwaamheid, zijn/haar goederen zal beheren.

Een document dat door een notaris wordt opgemaakt, waarin de bevoegdheid van de vertegenwoordiger voor de goederen wordt beschreven.

Een persoon, vaak een familielid, advocaat of accountant, die door de vrederechter wordt aangesteld om de belangen van een onbekwaam persoon te behartigen.

Wanneer iemand het niet eens is met de opgelegde beperkingen in een psychiatrische behandeling, kan hij een klacht indienen bij de klachtencommissie.

De klachtencommissie is onafhankelijk van de zorgaanbieder, dus de leden werken niet voor de instelling waar de klacht wordt ingediend.

In totaal 24 gronden voor klachten over verplichte zorg zijn in de Wvggz vastgelegd.

De rechter of de burgemeester heeft al beslist over de inhoud van de zorgmachtiging, dus daarover kan de klachtencommissie niet beslissen.

De klachtencommissie kan vaststellen of een klacht terecht is of niet, en mogelijk zelfs schadevergoeding toekennen.

Zowel de patiënt als de zorgverantwoordelijke kunnen in beroep gaan tegen de beslissing van de klachtencommissie.

De Wet betreffende de rechten van de patiënt (WRvP) uit 2002 regelt de basisrechten van patiënten in België.

De WRvP omvat fundamentele rechten voor patiënten, zoals recht op kwaliteitsvolle zorg en het recht op informatie en toestemming.

De WRvP heeft geen eigen sanctieregeling, maar niet naleven van de wet kan leiden tot tuchtsancties voor betrokken professionals.

De Wet betreffende de bescherming van de persoon van de geesteszieke (WBPG) regelt de bescherming van personen met een psychiatrische stoornis in België.

De WBPG definieert vier verschillende maatregelen voor bescherming, waaronder de dwangopname en nazorg.

De WBPG eist een rechterlijke beslissing voor dwangopname, met een maximale duur van twee jaar.

De gedwongen opname is een vorm van vrijheidsberoving en is alleen gerechtvaardigd als er een ernstig gevaar is voor de patiënt of anderen.

De WBPG stelt dat een dwangopname alleen gerechtvaardigd is als geen andere alternatieven beschikbaar zijn.

Dwangopname heeft geen directe impact op de wilsbekwaamheid van de patiënt, maar de rechter kan de patiënt onder voorlopig bewind plaatsen.

De wet gaat ervan uit dat vrijheid de norm is en gedwongen opname alleen in uitzonderlijke gevallen en met strikte criteria mag worden toegepast.

Iedere belanghebbende kan een verzoekschrift indienen bij de vrederechter om een dwangopname te starten. Hiervoor is een omstandig medisch verslag nodig.

Het medisch verslag moet gedetailleerd en objectief beschrijven waarom een dwangopname noodzakelijk is. Persoonlijke meningen zijn niet toegestaan.

Een onafhankelijke arts moet het verslag opstellen, dus niet iemand die verwant is aan de patiënt of de verzoeker of verbonden is aan de psychiatrische dienst.

De vrederechter beslist over de dwangopname binnen 10 dagen na ontvangst van het verzoekschrift.

In spoedeisende gevallen kan de procureur des konings onmiddellijk een opname in een psychiatrische dienst gelasten. Dit moet wel binnen 24 uur aan de vrederechter gemeld worden.

Het advies of verslag van een arts moet duidelijk aantonen dat er een spoedgeval is.

De opname duurt maximaal veertig dagen. De arts diensthoofd kan de maatregel echter eerder beëindigen.

Een gedwongen opname is niet hetzelfde als een gedwongen behandeling. De WBPG regelt enkel de gedwongen opname, niet de behandeling zelf.

De WBPG biedt geen juridische basis voor gedwongen psychiatrische behandelingen zoals medicatie of elektroconvulsietherapie.

De nieuwe beschermingsregeling voor wilsonbekwamen bundelt verschillende statuten en breidt deze uit naar patiënten zonder statuten.

De vrederechter kan deze bescherming opleggen aan patiënten die niet meer in staat zijn om beslissingen over hun vermogen of gezondheid te nemen.

Een ‘omstandig geneeskundig getuigschrift’ is vereist om de beschermingsregeling op te leggen.

Het getuigschrift moet informatie bevatten over de gezondheidstoestand, de weerslag op de belangen, de hulpverlening en de gevolgen op functioneren.