Psikolojiye Giriş ve Alt Alanları

• Psikoloji, davranışları ve zihinsel süreçleri inceleyen bilim dalıdır.

Psikolojinin Alt Alanları

• Klinik psikoloji, zihinsel sağlık bozukluklarını değerlendirir ve tedavi eder.
• Danışmanlık psikolojisi, bireylerin kişisel ve mesleki sorunlarıyla başa çıkmalarına yardımcı olur.
• Gelişim psikolojisi, yaşam boyu fiziksel, bilişsel ve sosyal değişimleri inceler.
• Eğitim psikolojisi, öğrenme ve öğretme süreçlerini inceler.
• Sosyal psikoloji, insanların birbirlerini nasıl etkilediğini inceler.
• Bilişsel psikoloji, zihinsel süreçleri (örneğin, hafıza, problem çözme) inceler.
• Endüstri ve örgüt psikolojisi, işyeri davranışlarını ve organizasyonları inceler.

Psikolojide Yaklaşımlar

• Biyolojik yaklaşım, davranışları genetik, beyin ve sinir sistemi süreçleriyle açıklar.
• Davranışsal yaklaşım, davranışları öğrenme yoluyla açıklar (örneğin, koşullanma).
• Bilişsel yaklaşım, davranışları zihinsel süreçlerle açıklar (örneğin, düşünce, inanç).
• Psikanalitik yaklaşım, davranışları bilinçdışı süreçlerle açıklar (Freud).
• Hümanistik yaklaşım, davranışları kişisel gelişim ve kendini gerçekleştirme ile açıklar.
• Evrimsel yaklaşım, davranışları adaptasyon ve doğal seçilim ile açıklar.
• Sosyokültürel yaklaşım, davranışları sosyal ve kültürel etkilerle açıklar.

Araştırma Yöntemleri

• Betimsel araştırmalar, davranışları tanımlar (örneğin, gözlem, anket).
• Korelasyonel araştırmalar, değişkenler arasındaki ilişkileri inceler.
• Deneysel araştırmalar, neden-sonuç ilişkilerini belirlemek için kontrollü ortamda yapılır.

Duyum ve Algı

• Duyum, duyusal reseptörler aracılığıyla çevreden bilgi alınmasıdır.
• Algı, duyusal bilgilerin organize edilmesi ve yorumlanmasıdır.
• Mutlak eşik, bir uyarıcıyı fark etmek için gereken minimum yoğunluktur.
• Fark eşiği (JND), iki uyarıcı arasındaki farkı fark etmek için gereken minimum farktır.
• Weber yasası, fark eşiğinin uyarıcının başlangıç yoğunluğuyla orantılı olduğunu belirtir.
• Algısal örgütleme ilkeleri (Gestalt ilkeleri): yakınlık, benzerlik, devamlılık, tamamlama.
• Derinlik algısı ipuçları: iki gözle görme (retinal farklılık, içe dönüklük), tek gözle görme (gölgelendirme, göreli boyut).

Öğrenme

• Klasik koşullanma, bir uyarıcının başka bir uyarıcıyla eşleştirilmesi sonucu öğrenmenin gerçekleşmesidir (Pavlov).
• Edimsel koşullanma, davranışların sonuçları yoluyla öğrenmenin gerçekleşmesidir (Skinner).
• Pekiştirme, bir davranışın tekrarlanma olasılığını artırır (olumlu pekiştirme, olumsuz pekiştirme).
• Ceza, bir davranışın tekrarlanma olasılığını azaltır (olumlu ceza, olumsuz ceza).
• Gözlemsel öğrenme, başkalarının davranışlarını gözlemleyerek öğrenmedir (Bandura).

Hafıza

• Duyusal hafıza, duyusal bilgilerin kısa süreli saklanmasıdır.
• Kısa süreli hafıza, sınırlı miktarda bilginin kısa süreli saklanmasıdır (yaklaşık 7 ± 2 birim).
• Uzun süreli hafıza, bilginin kalıcı olarak saklanmasıdır.
• Açık (bildirimsel) hafıza: bilinçli hatırlama (semantik hafıza, episodik hafıza).
• Örtük (bildirimsel olmayan) hafıza: bilinçsiz hatırlama (prosedürel hafıza, koşullanma).
• Unutma nedenleri: kodlama hatası, depolama bozulması, geri getirme başarısızlığı.

Motivasyon

• İçsel motivasyon, bir aktiviteyi zevk almak için yapmaktır.
• Dışsal motivasyon, bir ödül almak veya cezadan kaçınmak için bir aktiviteyi yapmaktır.
• Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisi: fizyolojik, güvenlik, sosyal, saygı, kendini gerçekleştirme.
• Açlık ve susuzluk motivasyonu, homeostazı koruma ihtiyacından kaynaklanır.
• Başarı motivasyonu, başarılı olma ve yetkinlik gösterme arzusudur.

Duygu

• Duyguların bileşenleri: fizyolojik uyarılma, davranışsal ifade, bilişsel değerlendirme.
• Temel duygular: mutluluk, üzüntü, öfke, korku, tiksinti, şaşkınlık.
• Duygu teorileri:
  • James-Lange teorisi: fizyolojik tepkiler önce gelir, duygu sonra oluşur.
  • Cannon-Bard teorisi: fizyolojik tepkiler ve duygu aynı anda oluşur.
  • Schachter-Singer (iki faktörlü) teorisi: fizyolojik uyarılma ve bilişsel etiketleme duyguyu oluşturur.

Kişilik

• Kişilik, bireyin düşünce, duygu ve davranışlarındaki tutarlı örüntülerdir.
• Psikodinamik yaklaşım (Freud): kişilik, bilinçdışı çatışmalar ve psikoseksüel gelişim dönemlerinden etkilenir.
• Hümanistik yaklaşım (Rogers, Maslow): kişilik, kendini gerçekleştirme ve koşulsuz kabul arayışından etkilenir.
• Özellik yaklaşımı: kişilik, temel özellikler (örneğin, Beş Büyük özellik) ile tanımlanır.
• Sosyal bilişsel yaklaşım (Bandura): kişilik, öğrenme, düşünme ve sosyal etkileşimlerin bir ürünüdür.

Zihinsel Sağlık Bozuklukları

• Anksiyete bozuklukları: yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluğu, fobiler.
• Depresyon:Major depresif bozukluk, sürekli üzüntü ve ilgi kaybı ile karakterizedir.
• Bipolar bozukluk:manik ve depresif dönemler arasında gidip gelme ile karakterizedir.
• Şizofreni: halüsinasyonlar, sanrılar, düşünce bozuklukları ile karakterizedir.
• Kişilik bozuklukları:antisosyal kişilik bozukluğu, borderline kişilik bozukluğu.
• Obsesif kompulsif bozukluk (OKB): tekrarlayan obsesyonlar ve kompulsiyonlar ile karakterizedir.

Sosyal Psikoloji

• Tutumlar: bir nesne, kişi veya duruma karşı olumlu veya olumsuz değerlendirmeler.
• Sosyal etki: başkalarının davranışlarımızı etkilemesi (uyma, itaat, ikna).
• Uyma: grup normlarına uyma eğilimi.
• İtaat: otorite figürlerinin emirlerine uyma.
• İkna: tutumları değiştirme süreci.
• Sosyal biliş: insanların sosyal dünyayı nasıl algıladığı, yorumladığı ve hatırladığı.
• Önyargı: bir gruba karşı olumsuz tutumlar.
• Ayrımcılık: bir gruba karşı olumsuz davranışlar.
• Yardımseverlik: başkalarına yardım etme davranışı.
• Saldırganlık: başkalarına zarar verme davranışı.

Gelişim Psikolojisi

• Bebeklik: duyusal ve motor becerilerin gelişimi, bağlanma.
• Çocukluk: dil gelişimi, bilişsel gelişim (Piaget'in evreleri), sosyal gelişim.
• Ergenlik: kimlik gelişimi, akran ilişkileri, riskli davranışlar.
• Yetişkinlik: kariyer, ilişkiler, aile.
• Yaşlılık: fiziksel ve bilişsel gerileme, yaşam değerlendirmesi.
• Piaget'in bilişsel gelişim evreleri:
  • Duyusal-motor (0-2 yaş): duyular ve hareketler yoluyla öğrenme.
  • İşlem öncesi (2-7 yaş): sembolik düşünme, benmerkezcilik.
  • Somut işlemler (7-11 yaş): mantıksal düşünme, korunum ilkesi.
  • Soyut işlemler (11+ yaş): soyut düşünme, varsayımlar.