Protozoa: Algemene kenmerken en structuur

Algemene kenmerken

• Protozoa zijn eencellige eukaryote micro-organismen die behoren tot het koninkrijk Protista.
• Een enkele protozoaire cel voert alle functies uit.
• De meeste protozoa zijn niet-pathogeen, maar sommige kunnen ernstige ziekten veroorzaken, zoals malaria, leishmaniasis en slaapziekte.
• Protozoa zoals Cryptosporidium parvum en Toxoplasma gondii worden erkend als opportunistische pathogenen bij patiënten met HIV en bij degenen die immunosuppressieve therapie ondergaan.
• Protozoa vertonen een groot bereik in grootte (1-150 µm), vorm en structuur, maar ze hebben allemaal essentiële gemeenschappelijke kenmerken.
• Grootte, vorm en structuur kunnen sterk variëren.

Structuur

• De typische protozoaire cel is begrensd door een trilaminaire eenheidsmembraan, ondersteund door een laag contractiele fibrillen waardoor de cel kan bewegen en van vorm kan veranderen.

Cytoplasma

• Het cytoplasma bestaat uit twee delen: ectoplasma en endoplasma.
• Ectoplasma: Het buitenste homogene deel dat dient als het orgaan voor de voortbeweging en voor de opname van voedsel door het produceren van pseudopodia.
• Het ectoplasma helpt bij de ademhaling, het afvoeren van afvalstoffen en het verschaffen van een beschermende laag aan de cel.
• Endoplasma: Het binnenste korrelige deel van het cytoplasma dat de kern bevat.
• Het endoplasma toont een aantal structuren: de golgi-lichamen, endoplasmatisch reticulum, voedselvacuolen en contractiele vacuolen.
• Contractiele vacuolen dienen om de osmotische druk te reguleren.

Nucleus

• De nucleus is meestal enkelvoudig, maar kan dubbel of meervoudig zijn; sommige soorten hebben wel honderd nuclei in één cel.
• De nucleus bevat een of meer nucleoli of een centraal karyosoom.

Tabel 2.1: Verschillen tussen Protozoa en Metazoa

• Protozoa zijn eencellig, terwijl metazoa meercellig zijn.
• Een enkele protozoaire cel voert alle functies uit, terwijl elke speciale metazoaire cel een bepaalde functie uitvoert

Terminologie

• Chromatoïde lichaam: Extranucleair chromatine materiaal.
• Karyosoom: Een DNA bevattend lichaam, perifeer of centraal gelegen in de nucleus.
• Kinetoplast: Niet-nucleair DNA in aanvulling op de nucleus gezien in trypanosomen.
• Ciliën: Fijne, naaldachtige filamenten die het hele oppervlak van het lichaam bedekken.
• Trofozoiet: Actieve voedings- en groeifase van de protozoa.

Reproductie

• Protozoa kunnen zich zowel asexueel als sexueel voortplanten.
• Reproductie vindt meestal asexueel plaats.
• Sexuele voortplanting komt voor bij ciliaten en sporozoa.

Asexuele voortplanting

• Binaire fissie: Een methode van asexuele voortplanting waarbij een enkele parasiet ofwel longitudinaal ofwel transversaal verdeelt in twee of meer gelijke parasieten.
• Meervoudige fissie of schizogonie: De nucleus ondergaat een aantal opeenvolgende delingen in de schizont om een groot aantal merozoïeten te produceren.
• Endodyogenie: Sommige protozoa vermenigvuldigen zich door interne knopvorming, wat resulteert in de vorming van twee dochtercellen.

Sexuele voortplanting

• Conjugatie: Een sexueel proces waarbij twee organismen samenkomen en wederkerig nucleair materiaal uitwisselen.

Levenscyclus

• Één gastheer: Protozoa hebben slechts 1 gastheer nodig, waarin ze zich asexueel vermenigvuldigen in het trofische stadium en van de ene gastheer op de andere overgaan via de cystevorm.
• Tweede gastheer: Bij sommige protozoa vindt de asexuele voortplantingsmethode plaats in de ene gastheer en de sexuele voortplantingsmethode in een andere gastheer.

Classificatie

• Protozoaire parasieten van medisch belang zijn ingedeeld in het rijk Protista, het subrijk Protozoa, dat verder is onderverdeeld in de volgende vier phyla.
• Sarcomastigophora
• Apicomplexa
• Ciliophora
• Microspora

Phylum Sarcomastigophora

• Onderverdeeld in 2 subphyla op basis van hun wijze van voortbeweging.
• Sarcodina: Parasieten zonder permanente locomotie organen, die zich verplaatsen met behulp van tijdelijke uitstulpingen van het lichaam, pseudopodia.
• Mastigophora: Protozoa die zich verplaatsen met behulp van zweepachtige flagella.