Prawo autorskie - Przegląd

Przegląd prawa autorskiego

• Prawo autorskie jest formą prawa własności intelektualnej chroniącą oryginalne dzieła autorskie.
• Nadaje twórcy oryginalnego dzieła wyłączne prawa do kopiowania, rozpowszechniania, wyświetlania i wykonywania dzieła.
• Te prawa zazwyczaj trwają określony czas po śmierci twórcy lub określoną liczbę lat po publikacji.
• Ochrona praw autorskich automatycznie wkracza w życie po stworzeniu dzieła spełniającego kryteria oryginalności.
• Prawo autorskie to zespół norm postępowania wyrażonych w formie przepisów w aktach normatywnych.
• Normy te wyrażone są w języku prawnym, a całokształt norm prawnych tworzy system prawny.
• System prawny jest zbudowany hierarchicznie.
• Copyleft to rodzaj systemu licencjonowania praw autorskich, zezwalający na modyfikację i dowolną redysrybucję utworów.
• Creative Commons to organizacja typu non-profit, dążąca do kompromisu między ochroną praw autorskich a wolnym korzystaniem z twórczości.
• Celem Creative Commons jest opracowanie umiarkowanych i elastycznych zasad godzących interes twórców i odbiorców.
• Historia sztuki cechuje się kopiowaniem; prawo autorskie wyznacza granice tego kopiowania, które można przesunąć.
• Oryginalność to konwencja.
• Brak ograniczeń podmiotowych dla ochrony praw autorskich - podmiot nie jest zdefiniowanny (brak definicji artysty).
• Brak ograniczeń przedmiotowych - o tym, co jest sztuką, przesądza ostateczna decyzja uprawnionego (brak definicji dzieła sztuki).
• Wolność twórczości artystycznej jest uprzednia (przysługuje twórcy przed stworzeniem dzieła, umożliwiając jego powstanie).
• Wolność twórczości artystycznej pozytywna (nakierowana na umożliwienie działalności artystycznej - usunięcie przeszkód).
• Wolność twórczości artystycznej negatywna (skierowana przeciwko innym osobom, chroniąc prawa autora przed ich naruszeniem).
• Wolność twórczości artystycznej następcza (ochrona przysługuje dopiero od momentu stworzenia utworu).

Co jest chronione

• Prawo autorskie chroni oryginalne dzieła autorskie, w tym literackie, dramatyczne, muzyczne i inne dzieła intelektualne.
• Obejmuje to książki, artykuły, wiersze, sztuki, utwory muzyczne, filmy, fotografie, programy komputerowe i projekty graficzne.
• Wymagania dotyczące oryginalności są stosunkowo niskie; dzieło nie musi być nowatorskie lub przełomowe. Wymaga się minimalnej kreatywności: dzieło nie mogło zostać stworzone inną metodą, gdyby nie było oryginalnego wkładu autora.
• Dzieła zależne, oparte na istniejących pracach objętych prawem autorskim, mogą podlegać ochronie, ale muszą spełniać kryteria oryginalności (nowy sposób wyrażenia, autorski wkład).
• Definicja utworu: „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”.
• Działalność: działanie celowe; podmiotem tego działania jest człowiek (tylko człowiek jest zdolny do twórczych działań).
• Wytwory przyrody nie są chronione (np. wzory „omalowane” na szybie przez mróz).
• Działalność techniczna nie jest chroniona (np. proces w pełni kontrolowany przez komputer).
• Indywidualność: dzieło musi posiadać elementy zależne od osobistego ujęcia twórcy (swoboda kreacji niezależnie od wymogów).
• Zasada Kleine Münze: dzieła o niskim stopniu indywidualności również zasługują na ochronę.
• Ustalenie utworu: nadanie rezultatowi twórczości formy umożliwiającej percepcję ze strony innych.
• Domniemanie autorstwa to przypuszczenie, że twórcą jest osoba, której nazwisko uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości.
• Twórca nie ujawnił swojego autorstwa, zastępowany jest producentem lub wydawcą, a w ich braku - właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
• Współautorstwo: utwór jest rezultatem pracy więcej niż jednej osoby, przy czym wkłady powinny tworzyć jedno dzieło; konieczna jest współpraca autorów.
• Utwór zbiorowy: dzieło ma wielu autorów, tworzących odrębne, samodzielne całości.
• Utwór osierocony: utwór, do którego nie można ustalić podmiotu autorskich praw majątkowych pomimo starań.
• Autoplagiat: wielokrotne publikowanie tego samego lub niewiele przetworzonego dzieła.
• Plagiat jawny: przypisywanie cudzego dzieła lub jego części bez własnego wkładu.
• Plagiat ukryty: przypisywanie sobie autorstwa wykorzystanych elementów twórczych z cudzego utworu.

Prawa udzielane przez prawo autorskie

• Wyłączne prawa przyznane posiadaczom praw autorskich obejmują prawo do reprodukcji dzieła, sporządzania dzieł zależnych na jego podstawie, rozpowszechniania kopii dzieła, publicznego wyświetlania lub wykonywania dzieła; zakres praw różni się w zależności od rodzaju dzieła i jurysdykcji.
• Posiadacze praw autorskich mają możliwość upoważniania lub zakazania tych zastosowań; prawa nie są nieograniczone.
• Prawo do integralności utworu: zachowanie utworu w nienaruszonym kształcie (treści i formy), zakaz wprowadzania zmian bez zgody autora.
• Uprawnienia właściciela względem autora (właściciel może publicznie wystawić egzemplarz dzieła, jeśli nie wiąże się z tym osiąganie korzyści majątkowych).
• Uprawnienia autora względem właściciela (właściciel oryginału dzieła artystycznego w miejscu publicznym, chcący je zniszczyć, musi złożyć autorowi ofertę sprzedaży).

Wyjątki i ograniczenia prawa autorskiego

• Użytek słuszny to powszechny wyjątek (ograniczone wykorzystywanie bez zgody, w określonych okolicznościach - krytyka, komentarz, sprawozdanie prasowe, nauczanie, działalność naukowa i badawcza).
• Transformatywne wykorzystanie to szczególny aspekt użytku słusznego, bardziej znaczący w niektórych jurysdykcjach. Koncepcja transformatywnego wykorzystania podkreśla wpływ wykorzystania na oryginalne dzieło twórcze; wykorzystanie, które zasadniczo zmienia oryginał, ma większe szanse na kwalifikowanie się jako użytek słuszny.
• Inne wyjątki mogą dotyczyć konkretnie użytku edukacyjnego lub ponownego wykorzystania w sposób transformatywny.
• Krótki, istotny fragment może być użytkiem słusznym, lecz długość nie jest decydująca.
• Kryteria użytku słusznego ustalane są indywidualnie.
• Prawo cytatu: przytaczanie fragmentów utworów w celach wyjaśnienia, polemiki, analizy, nauczania lub prawami gatunku twórczości. Warunki prawa cytatu to: podpisanie autora i źródła, twórczy charakter dzieła cytującego, uzasadnienie konieczności cytowania.
• Włączenie niezamierzone (o ile nie ma znaczenia dla utworu, do którego zostało włączone).
• Kopia: zapożyczenie bez nowych elementów, z oznaczeniem źródła.
• Fałszerstwo: zatajenie przejęcia z zgodnym ze wzorcem oznaczeniem.
• Dzieło inspirowane: dzieło, dla którego cudzy utwór stanowi jedynie impuls.
• Dzieło zależne: opracowanie cudzego utworu (tłumaczenie, przeróbka), jest przedmiotem prawa autorskiego, lecz korzystanie z niego zależy od zgody twórcy pierwotnego (chyba, że prawa wygasły).
• Tłumaczenie na inną technikę artystyczną (zmiana techniki przy zachowaniu podobieństw formalnych).
• Prawo do wizerunku: prawo do decydowania o rozpowszechnianiu wizerunku; wymaga zgody.

Okres ochrony praw autorskich

• Czas trwania ochrony zależy od kraju i twórcy dzieła lub daty publikacji lub powstania dzieła.
• W USA ochrona praw autorskich trwa określony czas, zależnie od tego, czy autor jest nadal żywy i czy nie opublikował dzieła.
• Ogólnie ochrona trwa określoną liczbę lat po okresie publikacji lub śmierci autora.

Naruszenie praw autorskich

• Naruszenie prawa autorskiego to wykorzystanie dzieła objętego prawem autorskim bez upoważnienia.
• Niedozwolone użycie obejmuje bezpośrednie kopiowanie, tworzenie dzieła zależnego, rozpowszechnianie kopii.
• Naruszenie może być karane odszkodowaniami i zakazami; postępowanie sądowe często wynika z zarzutów naruszenia.
• Postępowanie może objąć ugodę pozasądową, postępowanie sądowe i orzeczenia (odszkodowania, rekompensaty, zakazy uniemożliwiające przyszłe działania).

Rejestracja praw autorskich

• Rejestracja nie jest wymagana do ochrony, ale może być korzystna (dowód własności, ułatwienie działań prawnych przeciwko naruszeniu).
• W niektórych jurysdykcjach rejestracja jest warunkiem wnoszenia roszczeń.

Prawo autorskie międzynarodowe

• Międzynarodowe traktaty (Konwencja Berneńska, Porozumienie TRIPS) regulują międzynarodowe prawo autorskie; zapewniają ujednolicony poziom ochrony.
• Prawa krajowe nadal różnią się.

Prawo do wynagrodzenia

• Artykuł 43 ust. 3 (brak określenia wysokości wynagrodzenia nie oznacza rezygnacji).
• Sposób ustalania wynagrodzenia w praktyce (za nakład pracy, zależnie od liczby egzemplarzy, szacunkowe).

Zrzeczenie się wynagrodzenia

• Zrzeczenie musi być wyraźne i jednoznaczne w umowie.

„Utwar oryginalny"

• Egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę, kopie uznane za oryginalne, wykonane osobiście w ograniczonej ilości.

Droit de suite

• Prawo autora i spadkobierców do procentowego wynagrodzenia za kolejną sprzedaż dzieła.

Naruszenie proste

• wykorzystanie wizerunku bez zgody, niemieszczące się w ramach wyjątków.

Naruszenie kwalifikowane

• wykorzystanie wizerunku połączone z naruszeniem przepisów karnych.

Zniesławienie

• poniżenie osoby w opinii publicznej, narażenie na utratę zaufania poprzez pomówienie.

Zniewaga

• celowe i publiczne znieważenie osoby.

Maska artystyczna (wizerunek)

• wizerunek sztuce stworzony dla oddania osoby; nie jest osobnym dobrem; rozpowszechnianie wymaga zgody.

Definicja utworu, działalność, wytwory przyrody, działalność techniczna, indywidualność, ustalenie utworu, autor, współautorstwo utwór zbiorowy, utwór osierocony, prawa osobiste, prawa majątkowe, pole eksploatacji, korzyści z korzystania, wynagrodzenia, kopia, fałszerstwo, dzieło inspirowane, dzieło zależne, tłumaczenie na inną technikę, brak ograniczeń, zasada Kleine Münze

Quiz dotyczący podstaw prawa autorskiego, które chroni oryginalne dzieła autorstwa. Dowiedz się, jakie prawa przysługują twórcom i jakie dzieła są objęte ochroną. Sprawdź swoją wiedzę na temat długości ochrony oraz wymogów oryginalności.