Plante: Fotosintese en Voedingstowwe

Plante en voedsel

• Fotosintese is die proses waardeur plante hul eie voedsel maak, hoofsaaklik in die blare.
• Groen plante bevat chlorofil (bladgroen) wat hulle hul groen kleur gee en energie van die sonlig absorbeer.
• Plante neem koolstofdioksied uit die lug deur hul blare.
• Plante absorbeer water deur hul wortels.
• Sonligenergie, koolstofdioksied en water word gebruik om glukosesuiker te maak.
• Plante vervaardig suurstof tydens fotosintese.
• Voedsel word in plante gestoor in die vorm van stysel, 'n omsetting van glukosesuiker.
• 'n Jodiumoplossing toets of voedsel stysel bevat, en verander van geelbruin na donkerblou in die teenwoordigheid van stysel.
• Plante hou die hoeveelheid suurstof en koolstofdioksied in die lug konstant.
• Plante neem koolstofdioksied in en stel suurstof vry.
• Lewende dinge benodig suurstof om te lewe en stel koolstofdioksied vry.

Voedingstowwe

• Lewende dinge benodig voedsel om te bly lewe.
• Lewende dinge voer sewe lewensprosesse uit: voeding, asemhaling, voortplanting, uitskeiding, gewaarwording, groei en beweging.
• Energie word benodig om hierdie lewensprosesse uit te voer.
• Mense en diere kry energie van die voedsel wat hulle eet.
• Voedsel bevat voedingstowwe, wat die liggaam gesond hou.
• Verskillende voedselgroepe verrig verskillende funksies in die liggaam
• Daar is 4 hoofvoedselgroepe.

Koolhidrate

• Koolhidrate gee energie aan lewende dinge, hou die liggaam warm en verskaf energie vir groei en beweging.
• Voorbeelde sluit suiker en stysel in; suiker verskaf spoedige energie, terwyl stysel stadiger energie verskaf en langer hou.

Proteïene

• Proteïene help om die liggaam op te bou en te herstel vir groei.
• Dit help die liggaam om siektes te bestry en is belangrik vir die immuunstelsel.
• Proteïene is deel van ons rooibloedselle, wat suurstof vervoer.
• Dit is deel van alles in ons liggaam – bene, naels, vel, hare.
• Kosse soos vleis, vis, eiers en neute bevat proteïene.

Vette en olies

• Vette en olies gee ook energie aan lewende organismes.
• Dit gee die meeste energie van al die voedselgroepe.
• Vette en olies stoor energie in die vorm van liggaamsvet, wat organe beskerm en diere warm hou.
• Neute, avokadopere en margarien bevat gesonde vette.
• Vloeibare vette soos olies word van plante en visse gemaak
• Versadigde vette in vleis, sjokolade of koek is nie gesond nie.

Vitamiene en minerale

• Vitamiene en minerale werk saam met ander voedselgroepe om die liggaam normaal te laat ontwikkel.
• Vitamiene en minerale help om sterk tande en bene te ontwikkel, die immuunstelsel te versterk en goeie sig te bevorder.
• Voorbeelde sluit vrugte en groente in.
• Die meeste voedselsoorte bevat 'n mengsel van meer as een voedingstofgroep.
• Voedingryke kos het baie voedingstowwe en min kalorieë - kalorieë dui aan hoeveel energie 'n mens inkry van een porsie kos.
• Etikette van verpakte voedsel bevat voedingsfeite wat inligting gee oor die voedingswaarde van daardie voedselitem.
• Sommige verpakte voedselsoorte is verwerkte of geprosesseerde voedsel, wat langer hou.

Gebalanseerde dieet

• Dieet verwys na die kosse wat ons elke dag eet.
• 'n Dieet wat bestaan uit voedselsoorte uit elke voedselgroep,.
• 'n Gesonde dieet is gebalanseerd en bevat die regte aantal voedingstowwe wat jou liggaam gesond sal hou.
• Benewens dit wat ons eet, benodig ons ook minstens 6 tot 8 glase water elke dag.
• Ons brein kan nie goed funksioneer sonder water nie
• Water en vesel hou ons bloedvate gesond en help ons verteerstelsel en beskerm ons teen diabetes en hartsiektes

Dieet en siektes

• 'n Swak dieet kan tot siektes lei.
• Ragitis is 'n siekte wat kinders se bene aantas weens 'n tekort aan vitamien D, wat lei tot sagte bene.
• Vitamien D kry ons in vis, sonlig en eiers.
• Tandbederf word veroorsaak deur oormatige suikerinname, wat tot infeksie kan lei.
• Dit kan voorkom word deur goeie mondhigiëne en 'n gesonde dieet.
• 'n Gebrek aan vesel in die dieet kan hardlywigheid veroorsaak, wat 'n onreëlmatige stoelgang tot gevolg het.
• 'n Ongesonde dieet kan lei tot diabetes, veral by oorgewig individue wat min oefen en lei tot hoë suikervlakke in die bloed.

Verwerking van voedsel

• Kos kan maklik bederf in vogtige weer as gevolg van swamme en organismes.
• Verwerking van voedsel maak dit eetbaar, laat dit langer hou en verbeter die voedingswaarde.
• Pasteurisasie verwyder skadelike organismes uit voedsel.
• Bewaringsmetodes soos vries, inlê, rook, dehidrering en verpakking verleng hul rakleeftyd.
• Fermentasie verbeter die voedingswaarde van kos, veral in wyn en ingelegde kos; dit verander melk in kaas en jogurt.
• Voedselverwerking kan lei tot die verlies van voedingstowwe, veral deur verhitting of die byvoeging van water.

Inheemse maniere waarop voedsel verwerk word

• Zoeloes, Sotho's en Xhosas het graan ondergronds gestoor.
• Groente word gekook, verkoel en gedroog vir bewaring.
• Melk word gelos om suur te word om amasi te maak, wat die ingewande gesond hou en die absorbering van voedingstowwe verbeter.
• Dit verminder diarree en verbeter die immuunstelsel.

Ekostelsels

• Ekostelsels bestaan uit alle lewende en nie-lewende dinge in 'n gebied.

• Lewende en nie-lewende dinge maak op mekaar staat.

• Lewende dinge benodig nie-lewende dinge soos lug, lig en water

• Daar bestaan verskillende soort ekostelsels:

• Grasveld: Groot ruimtes met baie sonlig; dis warm in die somer en koud in die winter; diere soos renosters, kameelperde en rooibokke leef in grasvelde; ook leeus en jakkalse; insekte soos termiete leef ook daar; dreiging van skoonmaak vir behuising.

• Riviere: varswaterstelsels wat deur die land see toe vloei; temperature wissel tussen koud en warm; visse, paddas, voëls en insekte; bedreig deur besoedeling van water

• Poele: klein varswaterstelsels; baie sonlig en skadu; seisoene beïnvloed die temperatuur; visse, paddas, insekte en voëls; bedreig deur waterbesoedeling

• Woude: skaduryk, koel en kry min sonlig; soorte bome en ander plante soos varings en blomplante; diere soos wildekatte, voëls, insekte, slange en muise; bedreig deur die afkap van bome en ontbossing

Voedselwebbe

• Plante en diere word aan mekaar verbind omdat hulle afhanklik is van mekaar.

• Voedselwebbe bestaan uit 'n aantal voedselkettings wat gekoppel is aan mekaar.

• Voedselwebbe wys al die verskillende organismes wat mekaar eet.

• 'n Voedselweb bestaan uit:

• vervaardigers (plante wat hul eie voedsel vervaardig);

• verbruikers (diere wat ander diere of plante vreet - herbivore, karnivore of omnivore);

• ontbinders (mikroörganismes wat dooie plante en diermateriale afbreek en voedingstowwe terug in die grond plaas).